Κόνιτσα: Ο τόπος όπου η φύση και ο άνθρωπος μεγαλουργούν

Αυτή η ακριτική περιοχή της Ηπείρου, φωλιασμένη σε υψόμετρο 600 μέτρων στην πλαγιά του όρους Τραπεζίτσα της οροσειράς της Πίνδου, είναι η γη του μόχθου, της ξενιτιάς, της απλότητας και της δεξιοτεχνίας των μαστόρων της πέτρας που άφησαν πίσω τους αρχιτεκτονικά μεγαλουργήματα. Αλλά είναι και γη της γενναιοδωρίας, της φιλοξενίας, της πνευματικής ανάτασης, της προόδου και της θρησκευτικής περισυλλογής.

Όπου και να πέσει το βλέμμα θα έχει κάτι να θαυμάσει, η μνήμη να καταγράψει τις μοναδικές εικόνες και η ψυχή να θεραπευτεί: Αρμονικά δεμένοι μέσα στο φυσικό χώρο οικισμοί με τα γεφύρια, τα μοναστήρια, τα εξωκλήσια, τις βρύσες, τους παλιούς νερόμυλους. Και επίσης τα χωριά των μαστόρων, των ξυλογλυπτών, των ζωγράφων και των αγιογράφων γνωστά ως Μαστοροχώρια, τα χωριά της Λάκκας του Αώου, τα καμποχώρια αλλά και η παραδοσιακή γαστρονομία με τα πλέον φημισμένα προϊόντα (μέλι, τυρί, κονιτσιώτικες πίτες και αγνό κρέας) καθιστούν την περιοχή, μοναδικό τουριστικό προορισμό.

Οι τρεις ποταμοί, Βοϊδομάτης, Αώος και Σαραντάπορος που συναντώνται στην πεδιάδα της Κόνιτσας δίνουν μια θέα απαράμιλης ομορφιάς, ενώ τα παλαιά ανακαινισμένα αρχοντικά όπως και τα πέτρινα γεφύρια αποτελούν σήμα κατατεθέν της αρχιτεκτονικής της Κόνιτσας. Το χτίσιμό τους απαιτούσε ιδιαίτερες τεχνικές και η εφαρμογή τους αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη των οικοδομικών κατασκευών. Τεχνίτες θεμελίωσαν τα γεφύρια με απίστευτη σοφία για την εποχή της κατασκευής τους και σήμερα στέκουν αγέροχα ενώνοντας τις κατάφυτες όχθες των ποταμών.

Στην κοιλάδα του γεφυριού της Κόνιτσας ένα πολύχρωμο πλήθος επισκεπτών μπορούν να γίνουν ένα με τη φύση δοκιμάζοντας ποικίλες αθλητικές δραστηριότητες από καγιάκ, μέχρι αλεξίπτωτο πλαγιάς, ορειβασία ή πεζοπορία στη σκιά των πλούσιων φυλωμμάτων. Οι εμπειρίες είναι δυνατές και δικαιώνουν τους επισκέπτες για την επιλογή τους να επισκεφτούν την Κόνιτσα, αλλά και τους τοπικούς φορείς που εργάζονται ακατάπαυστα για την τουριστική ανάδειξη του τόπου τους.

Το σπίτι της Χάμκως της μητέρας του Αλή Πασά, η παλιά αγορά, τα περίφημα αρχοντικά των Ελλήνων της πάνω πόλης, το σπίτι του Αγίου Παϊσιου, τα Μαστροχώρια και φυσικά το περίφημο γεφύρι της Κόνιτσας είναι μερικά μόνο από τα αξιοθέατα που πρέπει να επισκεφτεί κανείς.

Η Κόνιτσα πανοραμικά:

Το σπίτι της Χάμκως

Το κτίσμα που έχει απομείνει από το σπίτι είναι σε μια μεγάλη έκταση στην Άνω Κόνιτσα και είναι πλέον ένα ερειπωμένο αρχοντικό με μια τεράστια αυλή. Σήμερα σώζονται μόνο η επιβλητική τοξωτή είσοδος, ο υπερηψωμένος πύργος που λεγόταν κούλια αλλά και κάποια βοηθητικά κτήρια.

Το γεφύρι της Κόνιτσας

Η περιοχή της Κόνιτσας φημίζεται για τις δεξιοτεχνικές κατασκευές γεφυριών που παραμένουν αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου. Από αυτά ξεχωρίζουν το γεφύρι της Κόνιτσας, το υψηλότερο μονότοξο των Βαλκανίων με διαστάσεις 20μ. ύψος και 40μ. πλάτος, χτισμένο το 1870 από τον Πυρσογιαννίτη πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζο, το γεφύρι της Κλειδωνιάς, της Δροσοπηγής-Ζέρμας, της Καστάνιανης, της Τοπόλιτσας.

Συναντήσαμε το δήμαρχο Κόνιτσας Νικόλαο Εξάρχου και τον αντιδήμαρχο Παιδείας, Πολιτισμού και Τουρισμού Aριστείδη Λαζογιάννη στο ξακουστό πέτρινο γεφύρι της Κόνιτσας.

«Η περιοχή της Κόνιτσας αποτελεί την πιο όμορφη περιοχή της Ελλάδος με διαφορά.Το γεφύρι της Κόνιτσας είναι το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, ισάξιο με το γεφύρα Τζουμέρια στην Πλάκα», μας είπε ο δήμαρχος.

«Είμαστε ένας τόπος πλούσιας Ιστορίας και Πολιτισμού, πατρίδα των ονομαστών μαστόρων της πέτρας αλλα και σύγχρονων Αγίων της Εκκλησίας μας. Ένας προορισμός αυθεντικός που τιμά τις παραδόσεις του και προσφέρει στους επισκέπτες του εμπειρίες μοναδικές και αξέχαστες», πρόσθεσε.

Το γεφύρι πλαισιωμένο από πλούσια φύση, μοιάζει βγαλμένο από παραμύθι. Το μονοπάτι που, σύμφωνα με τον κ. Λαζογιάννη αποτελεί μια από τις εισόδους στο Παγκόσμιο Γεωπάρκο της Unesco Βίκου – Αώου, διασχίζει τη χαράδρα Αώου και μέσα από μια μαγευτική διαδρομή οδηγεί στη Μονή Στομίου (1776).

Χτίστηκε από το Ζιώγα Φρόντζο έναν αγράμματο λαϊκό τεχνίτη και με πολύ μεράκι και με συνεργείο πενήντα μαστόρων. Η κατασκευή του έγινε με δωρεές των κατοίκων της πόλης και κυρίως του τραπεζίτη των Ιωαννίνων Ιωάννη Ζ. Λούλη, ο οποίος διέθεσε περίπου τα μισά από τα 120.000 γρόσια, μεγάλο ποσό για την εποχή που κόστισε την κατασκευή του.

Το πέτρινο γεφύρι της Κόνιτσας άντεξε πολλά... Τους σφοδρούς αέρηδες και τις προσπάθειες των Οθωμανών Τούρκων να το ανατινάξουν καθώς υποχωρούσαν το 1913. Είναι ανέπαφο στον χρόνο και θεμελιώθηκε πάνω στους δύο απόκρημνους βράχους που ορίζουν το τέλος της χαράδρας του Αώου.

Σύμφωνα με την ιστορία στην ίδια θέση έστεκε παλιότερα, το 1823, ένα ξύλινο γεφύρι, το οποίο όμως δεν άντεξε την ορμή του ποταμού και καταστράφηκε πολύ σύντομα. Το σημερινό πέτρινο γεφύρι, βομβαρδίστηκε το 1913 από τον Οθωμανό Τσαβίτ Πασά που προσπάθησε έτσι να ανακόψει την προέλαση των Ελληνικών στρατευμάτων. Όμως οι βολές των κανονιών του Τούρκου Πασά δεν βρήκαν στόχο και έτσι το γεφύρι παρέμεινε όρθιο στη θέση του.

Κάτω από την καμάρα του γεφυριού, υπάρχει μια καμπάνα η οποία σήμαινε για να προειδοποιήσει τους περαστικούς να μην διαβούν το γεφύρι όταν φυσούσε δυνατός άνεμος από το εσωτερικό της χαράδρας, οπότε και υπήρχε κίνδυνος να παρασυρθούν και να πέσουν.

Με τους ήχους του κλαρίνου

Το γλέντι εδώ στήνεται χωρίς δεύτερη σκέψη. Αλλωστε η Ήπειρος είναι γνωστή για τα πανηγύρια που πραγματοποιεί σε διάφορες εποχές του χρόνου στα χωριά της Κόνιτσας, με τους πονεμένους ήχους του κλαρίνου να συνοδεύουν τους αργούς και «βαρύθυμους» χορούς, τα μοιρολόγια, τα τραγούδια της τάβλας, της ξενιτιάς αλλά και το χαρούμενο συρτό για τους γάμους και τις χαρές.

«Η μουσική της Ηπείρου κρύβει πολύ πόνο», μας λέει η κα Έφη Εξαρχου μέλος της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας, ιδιοκτήτρια ξενοδοχείων σε Ιωάννινα και Κόνιτσα, σε ένα γλέντι που στήθηκε για εμάς για την άφιξη μας στην περιοχή. Πρώτος τον χορό σε αυτό το γλέντι στη Μολυβδοσκέπαστη έσυρε ο πάτερ Σπυρίδων Κατραμάδος Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος Υπεύθυνος του Θρησκευτικού Τουρισμού.

Το ηπειρώτικο τραγούδι γεννήθηκε από την αυλή του Αλή Πασά και η περίοδος της Τουρκοκρατίας όπως ήταν φυσικό επηρέασε το χαρακτήρα και την ζωή των Ηπειρωτών.

Για παράδειγμα, η συμμετοχή όλων των κατοίκων του χωριού στον ανοιχτό κύκλο του χορού συμβόλιζε αλλά και ενίσχυε την ενότητά τους ως μελών της ίδιας κοινότητας.

Η μονή της Μολυβδοσκέπαστης

Η περιοχή της Κόνιτσας απαρτίζεται από πλήθος θρησκευτικών μνημείων, εκ των οποίων πολλά χρονολογούνται από τη Βυζαντινή περίοδο, όπως η περίφημη Μονή Μολυβδοσκέπαστης (7ο αι. μ.Χ.).

Η μονή υπήρξε έδρα της αρχιεπισκοπής Πωγωνιανής από τον 12ο έως τον 17ο αιώνα. Από τον 14ο αιώνα λειτουργούσε σχολή χειρογράφων στην οποία ιεροδιδάσκαλοι δίδασκαν χειρογραφία σε μοναχούς και λαϊκούς. Πολλοί λόγιοι και συγγραφείς της εποχής αποφοίτησαν από τη συγκεκριμένη σχολή. Τον Ιούλιο του 1943 η μονή βομβαρδίστηκε από τους Ναζί.

Το σημερινό μοναστήρι της Μολυβδοσκέπαστης διατηρεί τη φρουριακή του όψη, έχει ανακαινισμένα κελιά, δύο καμπαναριά και έναν ομορφο κήπο, περιποιημένο από τους μοναχούς.

Η κοινότητα Μολυβδοσκέπαστης Ηπείρου, είναι κτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του όρους Νεμέρτσικα, σε υψόμετρο 596μ. Απέχει 17 χλμ από την Κόνιτσα και μόλις λίγες εκατοντάδες μέτρα από την Αλβανία.

«Λιγοστοί οι κάτοικοι της κοινότητας αλλά με ζεστή καρδιά», μας είπε ο υπεύθυνος στο Πολιτιστικό Σύλλογο της κοινότητας, Απόστολος Τσίπης.

Το χωριό είπε ο κ. Τσίπης μεταξύ άλλων βρίσκεται στα σύνορα με την Αλβανία, ανάμεσα στον ποταμό Αώο και το όρος Δούσκο σε υψόμετρο 540 μέτρα. Η νέα ονομασία του χωριού οφείλεται στην Ιερά μονή Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου, η εκκλησία της οποίας ήταν παλαιότερα σκεπασμένη με φύλλα μολύβδου.

Η Μολυβδοσκέπαστη αποτελεί «το τελευταίο άκρο της Ηπείρου που έχει ζωντάνια, ζωή και το ελληνικό χτύπημα της καρδιάς», πρόσθεσε ο πάτερ Σπυρίδων Κατραμάδος.

Παλιότερα ονομαζόταν Διπαλίτσα, και υπήρξε από την αρχαιότητα συγκοινωνιακός κόμβος και σημαντικό οικονομικό και διοικητικό κέντρο. Σήμερα οι κάτοικοι είναι λιγοστοί περίπου 43.

Στο πέτρινο χωριό Καστάνιανη

Το ονομαστό Μαστοροχώρι της Καστάνιανης ή Καστανέας στην Κόνιτσα βρίσκεται σε έναν σημαντικό πνεύμονα πρασίνου της περιοχής, ενώ το σκηνικό συνθέτουν τα πετρόχτιστα σπίτια που έχτισαν μάστορες, από τους καλύτερους τεχνίτες του είδους, αλλά και καλντερίμια, ρεματιές και γεφυράκια που συνδέουν τις γειτονιές του χωριού.

Στην κεντρική πλατεία του χωριού Καστανέα στέκεται επιβλητική η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1928) με την τοξωτή κύρια είσοδο, και δεσποζει το πέτρινο σχολείο του χωριού, ενώ την πλατεία περιτριγυρίζουν σπίτια εξ ολοκλήρου χτισμένα από μέτρα.

Ολόγυρα η τοποθεσία είναι γεμάτη από έλατα, οξιές, κέδρους, γαύρους και κυρίως καστανιές από τις οποίες έχει πάρει την ονομασία και το χωριό.

Εδώ, οι κάτοικοι μάστορες της πέτρας αφησαν ανεξήτιλο το σημάδι της τέχνης τους στο πέρασμα των αιώνων. Εργάζονταν σε ομάδες που πήραν το όνομα παρέες ή μπουλούκια μακριά από τον τόπο τους απουσιάζοντας πολλές φορές για μήνες.
Ιστορικά, η περιοχή των Μαστοροχωρίων απελευθερώθηκε από την Οθωμανική κυριαρχία το 1913, κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Αργότερα υπήρξε από τα κυριότερα θέατρα των μαχών της Μάχης της Πίνδου κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940 αλλά και του Ελληνικού Εμφυλίου ’46-’49.

Ο πρόεδρος της Καστάνιανης Απόστολος Ραπακούς μας είπε πως στο χωριό πριν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο κατοικούσαν 700- 800 άτομα, ωστόσο μετά το 1940 και την έξοδο στην Αθήνα οι μόνιμοι κάτοικοι της κοινότητας μειώθηκαν.

Ωστόσο καποιοι άλλοι γοητέυτηκαν και θέλησαν να συνεχίσουν σε αυτό τον τόπο τη ζωή τους. Όπως ο Ευθύμιος Δούκας και η σύζυγός του Σύνθια Φρυδά, χορευτές της Λυρικής Σκηνής που μετά την συνταξιοδότηση τους εγκαταστάθηκαν στη Καστάνιανη και δημιούργησαν το φιλόξενο καφενεδάκι Soirre. Ο ίδιος μεγάλωσε στην Καστανέα, την Κόνιτσα, τα Γιάννενα και μετά στην Αθήνα ξαφνικά μπήκε σε έναν κόσμο που «ούτε τον ονειρεύτηκε» όπως μας είπε. Η σύζυγός του μαγεύτηκε και αυτή από την Καστάνιανη και με τη συνταξιοδότησή τους το 2011 αποφάσισαν να εγκατασταθούν στο χωριό. Η κόρη τους επίσης εγκαταστάθηκε στο χωριό και ασχολείται με το θέατρο.

Το Παραδοσιακό Πέτρινο Μαστοροχώρι της Κόνιτσας από ψηλά 2022

Η οικία του Αγίου Παϊσιου στην Κόνιτσα

Η πνευματικότητα και ιεροσύνη είναι διάχυτη στην πατρική οικία του Αγίου Παϊσιου στην Κόνιτσα που σήμερα αποτελεί επισκέψιμο χώρο. Στην επίσκεψή μας στο πατρικό του σπίτι είδαμε προσωπικά αντικείμενα του και ξύλινες δημιουργίες του που είχε φιλοτεχνήσει ως μοναχός.

Χαρακτηριστική είναι μια αγιογραφία με την μορφή του και απεικονίζει στιγμές από τη επίγεια ζωή του, όπως τα Φάρασα της Καππαδοκίας, την Ιερά Μονή Φιλοθέου, την Ιερά Μονή Στομίου, το όρος Σινά και την καλύβη του στην Παναγούδα.

Ο Όσιος Παΐσιος ο Αγιορείτης κατά κόσμον Αρσένιος Εζνεπίδης γεννήθηκε στα Φάρασα της Καππαδοκίας στις 25 Ιουλίου του 1924 μ.Χ., λίγες μέρες πριν από τη φυγή των Φαρασιωτών από την πατρώα γη για την Ελλάδα. Στην Ελλάδα, η οικογένεια του μικρού Αρσενίου εγκαταστάθηκε στην Κόνιτσα.

Το 1949 μετέβη στο Άγιο Όρος, αναζητώντας έναν οδηγό για τη ζωή της κατά Θεόν ησυχίας. Δεν κατάφερε όμως να εκπληρώσει αμέσως τον πόθο του, καθώς οι δικοί του βρέθηκαν την ίδια περίοδο σε μεγάλη οικονομική δυσκολία, οπότε τον κάλεσαν να τους βοηθήσει. Έτσι, επέστρεψε στην Κόνιτσα και εργάστηκε ως μαραγκός. Μετά από 3 χρόνια όμως (1953 μ.Χ.), σε ηλικία 29 ετών πλέον, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και επέστρεψε στην Αθωνική Πολιτεία.

«Το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας»

Το εκκλησάκι βρίσκεται γύρω στα 350 μέτρα πιο κάτω από την κατοικία του και μέσα από μια διαδρομή πρασίνου και φυσικού κάλλους. Εκεί ήταν ο Άγιος Παίσιος που δέχτηκε το κάλεσμα του Κυρίου, σύμφωνα με τον πάτερ Κωνσταντίνο Ταμπάκη υπεύθυνο του προσκυνητικού τουρισμού της Ιεράς Μητροπόλεως Κονίτσης.

Συγκεκριμένα μια φορά που προσευχόταν ολομόναχος στο δάσος ο Γέροντας Παϊσιος είδε τον Χριστό μπροστά του , ο οποίος τον μίμησε κρατώντας στο ένα του χέρι ανοιχτό το Ευαγγέλιο. Ότι του έλεγε ήταν ταυτόχρονα γραμμένο στο Ευαγγέλιο.

Τα υπέροχα αρχοντικά και οι ευεργέτες

Η διαδρομή της Κόνιτσας μέσα στην ιστορία απεικονίζεται υπέροχα μέσω και των παραδοσιακών αρχοντικών της περιοχής. Ως τις αρχές του 20ού αιώνα, στην Επάνω Κόνιτσα κατοικούσαν οι ευπορότερες οικογένειες της πόλης, οι οικίες των οποίων ξεχωρίζουν για την αρχιτεκτονική και το μέγεθός τους. Σήμερα τα πιο καλοδιατηρημένα αρχοντικά έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Κατασκευές με τεράστια ιστορία όπως το κτήριο που ήταν η κύρια κατοικία του Κλέαρχου Παπαδιαμάντη και τώρα στεγάζει το Ίδρυμα Παπαδιαμάντη.

Το Ίδρυμα Κλέαρχος Παπαδιαμάντης ιδρύθηκε στην Κόνιτσα το 1981 και έκτοτε διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής.

Εδώ βρίσκεται και η Αναγνωστοπούλειος Γεωργική Σχολή: Χτίστηκε το 1925 με δαπάνες και σύμφωνα με τη διαθήκη του εκ Παπίγκου Ζαγορίου μεγάλου ευεργέτη παγκόσμιας εμβέλειας Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου (1838-1906), ο οποίος διετέλεσε για πολλά έτη διευθυντής της Σχολής Κωφαλάλων Perkins στη Βοστώνη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό πέτρινο κτίριο με λειτουργικούς χώρους και σπουδαία αρχιτεκτονική. Το κεντρικό κτίριο συνοδεύεται από υπερσύγχρονες για την εποχή τους εγκαταστάσεις εκτροφής ζώων.

Λειτούργησε για αρκετά χρόνια ως Γεωργική Σχολή κατά τη διάρκεια των οποίων εφαρμόστηκαν πρότυποι μέθοδοι γεωργικής εκπαίδευσης σύμφωνα με τα ευρωπαικά και αμερικανικά μοντέλα.

Στο περβόλι με το ιπποφαές του Φίλιππου Μπάρμπα

Στην επίσκεψη στο περβόλι του Φίλιππου Μπάρμπα, γνωρίσαμε το ιπποφαές. Όπως μας είπε ο κ. Μπάρμπας η ιδέα, ήρθε από την οικογένεια τoυ μιας και το χόμπι τους ήταν η ασχολία τους με τα βότανα και τις υπερτροφές.

Κάπως έτσι, πρόσθεσε, το 2009 ιδρύθηκε η επιχείρησή με την πρώτη φύτευση δέντρων ιπποφαούς στην Ελλάδα στην ορεινή περιοχή Κόνιτσας Ιωαννίνων. Πλέον, σημείωσε, καλλιεργούν 1000 δέντρα ιπποφαούς με μεράκι, φροντίδα και απόλυτο φυσικό τρόπο χωρίς φυτοφάρμακα. Επεσήμανε, επίσης, πως το επαγγελματικό τους εργαστήρι είναι εφοδιασμένο με όλα τα απαραίτητα έγγραφα, τις απαιτούμενες από το κράτος αδειοδοτήσεις και τηρεί όλες τις προδιαγραφές και τις αρχές του συστήματος HACCP γα την υγιεινή και την ασφάλεια τροφίμων.