Νοβρούζ: Η παραδοσιακή γιορτή του Αζερμπαϊτζάν

Οι εορταστικές εκδηλώσεις διαρκούν αρκετές ημέρες, ενώ οι προετοιμασίες αρχίζουν ήδη από τον τελευταίο μήνα του χειμώνα. Το Νοβρούζ είναι η εποχή που οι άνθρωποι αποχαιρετάνε το παλιό έτος και προετοιμάζονται για τη φυσική και πνευματική ανανέωση που φέρνει η άνοιξη.

Η προέλευση του Νοβρούζ χρονολογείται από τα αρχαία έθιμα και τις τελετουργίες που συνδέονται με τη μαγεία, τη λατρεία της φύσης και τη γονιμότητα, καθώς και τις πεποιθήσεις σχετικά με την κάθοδο και την άνοδο της φύσης. Κατά τη διάρκεια του μήνα που εορτάζεται το Νοβρούζ, κάθε Τρίτη αφιερώνεται στoν εορτασμό των τεσσάρων στοιχείων της φύσης διαδοχικά: νερό, φωτιά, γη και αέρας (ή άνεμος). Την τελευταία Τρίτη του Μαρτίου εορτάζεται η «Akhir Charshanba», που συμβολίζει την εποχή της άνθισης και σημάνει την αρχή της άνοιξης. Πιστεύεται ότι κατά την πρώτη «Charshanba» το νερό αρχίζει να κινείται και έτσι ανανεώνεται, ενώ κατά τη δεύτερη Charshanba είθισται να ανάβουν φωτιές. Αναφορικά με την κάθε μία από αυτές τις μέρες, υπάρχουν πολλές παραδόσεις, ποιήματα, έθιμα και τελετουργίες.

H πιο σημαντική από τις «Charshanba» είναι η «Akhir Charshanba». Σύμφωνα με την παράδοση, εκείνη την ημέρα διεξάγονται πολλές προετοιμασίες, οι άνθρωποι καθαρίζουν τα σπίτια τους και ετοιμάζουν εορταστικά πιάτα.

Το «Samani» αποτελεί το σύμβολο του Νοβρούζ και ανθίζει από φυτρωμένους σπόρους, τους οποίους φυτεύουν εκ των προτέρων στο στάδιο της προετοιμασίας για τη νύχτα του εορτασμού. Το «Samani», σε συνδυασμό με τα βαμμένα αυγά και τα γλυκίσματα, δημιουργεί την εορταστική διάθεση. Την προηγούμενη ημέρα της εορτής οι άνθρωποι συνηθίζουν να συναθροίζονται και να ανταλλάσσουν ευχές. Το εορταστικό τραπέζι στολίζουν αναμμένα κεριά και οι άνθρωποι κάνουν ευχές. Ο αριθμός των κεριών αντιστοιχεί στον αριθμό των μελών της οικογένειας. Το βράδυ, τα παιδιά τοποθετούν καπέλα κάτω από τις πόρτες των γειτόνων και κρύβονται, περιμένοντας τους γείτονες να γεμίσουν τα καπέλα με κεράσματα. Μετά τη δύση του ήλιου, οι άνθρωποι μαζεύονται στους δρόμους, ανάβουν φωτιές, χορεύουν γύρω τους και πηδούν από πάνω τους, για να καθαρίσουν τις ψυχές τους και να αποφύγουν τα κακά πνεύματα.

Ένα από τα βασικά στοιχεία στο εορταστικό τραπέζι είναι το Khoncha (xonça), ένας δίσκος γεμάτος με γλυκά, καρύδια, κεριά και άλλα κεράσματα. Κάθε ένα από τα γλυκά που προορίζονται για το Νοβρούζ έχει συμβολικό χαρακτήρα. Ο μπακλαβάς συμβολίζει τα τέσσερα μέρη του κόσμου, το «Gogal» συμβολίζει τον ήλιο, η «Shekerbura» συμβολίζει το φεγγάρι και τα βαμμένα αυγά αποτελούν το σύμβολο της ζωής. Το «Samani» τοποθετείται στη μέση του δίσκου και περιβάλλεται από μια κόκκινη κορδέλα. Σύμφωνα με την παράδοση, το εορταστικό τραπέζι πρέπει να περιλαμβάνει επτά πιάτα, τα οποία να ξεκινάνε από σίγμα, «sabzi» (λαχανικά), «sumac» (καρύκευμα), «sud» (γάλα), «sirka» (ξίδι), το «samani» και άλλα. Το κύριο πιάτο ωστόσο στο εορταστικό τραπέζι είναι το πιλάφι. Γείτονες και φίλοι στέλνουν ο ένας στον άλλο δίσκους γεμάτους με κεράσματα.

Τη δεύτερη ημέρα του Νοβρούζ οι άνθρωποι επισκέπτονται τους τάφους των συγγενών και φίλων τους για να τιμήσουν τη μνήμη τους.

Το Νοβρούζ μεταξύ άλλων αποτελεί ευκαιρία για μαζικές συγκεντρώσεις και φεστιβάλ. Εκείνη τη μέρα, σε όλη την χώρα διεξάγονται συναυλίες λαικής μουσικής και παραδοσιακού μουσικού οργάνου Ashiq. Σχοινοβάτες επιδεικνύουν τις ικανότητες τους, οι «pehlevans», δηλαδή οι παλαιστές ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον, ενώ πραγματοποιούνται καλλιτεχνικά δρώμενα με τη συμμετοχή δύο κωμικών, του Kos-Kosa (γένια κατσίκας) και του Kechal (ο φαλακρός).

Ο Kos-Kosa συμβολίζει τον χειμώνα, ενώ ο Kechal την άνοιξη. Στην προφορική διένεξη μεταξύ τους νικητής είναι πάντα ο Kechal.

Στις αγροτικές περιοχές διοργανώνονται ιπποδρομίες, οι οποίες ονομάζονται chovqan. Οι κύριες εκδηλώσεις ωστόσο πραγματοποιούνται συνήθως στον θρυλικό Παρθένο Πύργο του Μπακού, πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζαν. Η κορυφή του πύργου διακοσμείται με ένα τεράστιο «Samani» και η καλλονή Bahar (άνοιξη) ανάβει τον πυρσό που έχει εγκατασταθεί στον πύργο, η φλόγα του οποίου συμβολίζει την αφύπνιση της φύσης και της ζωής.

Κατά την τέταρτη σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τη Διαφύλαξη της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που πραγματοποιήθηκε από τις 28 Σεπτεμβρίου έως τις 2 Οκτωβρίου 2009, η διεθνής ονομασία «Novruz, Nowruz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz» για το Αζερμπαϊτζάν, το Κιργιζιστάν, το Πακιστάν, τη Τουρκία και το Ουζμπεκιστάν εγγράφηκε στον Αντιπροσωπευτικό κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Κατά την 11η σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τη Διαφύλαξη της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που πραγματοποιήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας, από τις 28 Νοεμβρίου έως τις 2 Δεκεμβρίου 2016, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν και το Τουρκμενιστάν προσχώρησαν στον εορτασμό.