Απείρανθος: Στο χωριό που χτυπάει η «καρδιά» της Νάξου

Στ’ Απεράθου μπορεί κάποιος να γνωρίσει τη Νάξο. Την αυθεντική Νάξο. Το πρόσωπο εκείνο του νησιού που ο πολιτισμός και η αρχιτεκτονική υμνούν το χρόνο που πέρασε, έχοντας καταστήσει το χωριό στον πιο παραδοσιακό και όμορφο οικισμό του μεγαλύτερου νησιού των Κυκλάδων.

Τα στενά του δαιδαλώδη, τα σκαλιά ατελείωτα και τα σπίτια σχεδόν το ένα χτισμένο πάνω στο άλλο. Το παραδοσιακό πετρόχτιστο χωριό Απείρανθος είναι χτισμένο σε υψόμετρο μεταξύ 570 και 640 μέτρων στις ανατολικές υπώρειες του όρους Φανάρι.

Οι κάτοικοι απόλυτα αυθεντικοί, είναι εκείνοι που κατάφεραν να σταματήσουν το χρόνο, να μην αγγίξει την Απείρανθο. Ξυπνούν το πρωί, οι περισσότεροι έχουν ζώα, άλλοι φτιάχνουν τυρί και άλλοι εργάζονται στη σμύριδα, το πιο πολύτιμο «κεφάλαιο» του νησιού. Περπατώντας προς το καφενείο, συναντάμε τον «Μάλαμα». Έτσι μας συστήθηκε, διότι με το πραγματικό του όνομα δεν τον γνωρίζει κανείς. «Μάλαμα» φωνάζεις και όλοι ξέρουν ποιον γυρεύεις.

Βασίλειος Γιακουμής "Μάλαμας"

Μας ξεναγεί σε όλο το χωριό, μας δίνει να δοκιμάσουμε ρακή και αρσενικό τυρί. Η ντόπια διάλεκτος έχει διατηρηθεί ανέπαφη και είναι τελείως ξεχωριστή με την υπόλοιπη Νάξο. Νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε κάποιο χωριό της Κρήτης, όμως συνεννοούμαστε. Είναι περήφανος. Για τον τόπο του, για όλους εκείνους που κατάγονται από τα χώματά του, για την παράδοση που όλοι οι κάτοικοι φροντίζουν νυχθημερόν για να κρατηθεί ζωντανή.

Η ιστορία και οι δύο Πύργοι

Η πρώτη ιστορική αναφορά του χωριού χρονολογείται στο 1420, όταν ο Ιταλός περιηγητής Κριστόφορο Μπουοντελμόντι το αναφέρει στο βιβλίο του «Liber insularum archipelagi». Η ονομασία Απείρανθος θεωρείται νεότερη ονομασία του χωριού. Το όνομα δόθηκε λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821. Κατ΄ άλλους προέρχεται εκ της Περίνθου της Κωνσταντινούπολης, από την οποία και κατάγονταν αποδεδειγμένα οικιστές του χωριού που κατέφυγαν εδώ, προκειμένου να αποφύγουν τις διώξεις των Τούρκων. Επειδή το όνομα του εκφέρεται σε λαϊκά κείμενα πάντοτε σε γενική πτώση, «Απεράθου», αναφέρεται ότι ιδιοκτήτης της περιοχής ήταν κάποιος Πέρανθος ή ήταν κάποιος Φράγκος στη καταγωγή και που είχε τη περιοχή αυτή ως φέουδο κατά τον Μεσαίωνα και είχε το όνομα Απέρανθος.

Το χωριό είναι ανεπτυγμένο γύρω από δύο Πύργους του 17ου αιώνα, που ανήκαν άλλοτε σε Φράγκους μεγαλογαιοκτήμονες. Ο ένας εξ αυτών είναι ο Πύργος του Ζευγώλη. Ο οικισμός διατηρεί ακόμη την ενετική αρχιτεκτονική του, με στενά καλντερίμια τα οποία διαθέτουν καμάρες, ενώ κάθε γωνιά του αποτελεί μια ξεχωριστή δημιουργία της λαϊκής αρχιτεκτονικής, ενώ ακόμα και η ποικιλία στις μορφές των ανεφανών (καπνοδόχων) συνιστά μια «κοιλάδα από ανεφανούς».

Η προέλευση των κατοίκων

Είναι αλήθεια πως σχετικά με την προέλευση των κατοίκων υπάρχουν πολλές εκδοχές. Λόγω της ομοιότητας πολιτισμού, διαλέκτου, ήθη και εθίμων ικανότητας στην ποίηση και μουσική με την Κρήτη, συγκεκριμένα τα Σφακιά και τα Ανώγεια, πιθανολογείται πως μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού του Απειράνθου κατάγεται από εκεί. Υπάρχει, όμως, και η εκδοχή πως κάτοικοι του χωριού κατάγονται από παράλια της Μικράς Ασίας. Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τα σμυριδορυχεία, ενώ μετά τη δεκαετία του ’80 ασχολούνται και με τον τουρισμό.

Η υφαντική παράδοση

Μεγάλη είναι η παράδοση στην υφαντουργία, μία παράδοση που διατηρούν σήμερα δεκαπέντε γυναίκες, οι οποίες εργάζονται από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα στον αργαλειό. Ο Συνεταιρισμός Παραδοσιακής Τέχνης Γυναικών μετρά 30 χρόνια λειτουργίας και οι γυναίκες συνεχίζουν να προμηθεύονται κλωστές από την Αθήνα, από ένα κατάστημα που και οι μανάδες αλλά και οι γιαγιάδες τους εμπιστεύονταν για τα νήματα. Από 30 μέχρι 65 ετών, όλες έχουν έναν ρόλο. Η μία μπαίνει στον αργαλειό και υφαίνει, η άλλη ράβει στη μηχανή και άλλη κεντάει με το βελονάκι.

Φτιάχνουν, μεταξύ άλλων, τσάντες, εσάρπες, κουβέρτες, χαλιά, που εκτός από τη διέξοδο που βρίσκουν στην ενασχόλησή τους, εξασφαλίζουν κι ένα μικρό συμπλήρωμα στο οικογενειακό τους εισόδημα. Όλο το Χειμώνα ράβουν, περιμένοντας να πληρωθούν το Σεπτέμβριο, από όλα όσα θα καταφέρουν να πουλήσουν στο εργαστήριό τους. Μέχρι να έρθει εκείνη η στιγμή, κάθε μέρα μαζεύονται και μοιράζονται γνώσεις, εμπειρίες και στιγμές.

Η υψηλής ποιότητας σμύριδα

Η σμύριδα της Νάξου βρίσκεται στα «σπλάχνα» του βουνού Αμμόμαξη που βρίσκεται στη βόρεια Νάξο και ανάμεσα στα χωριά Απείρανθος και Κόρωνος. Η ναξιακή σμύριδα υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορυκτά για μεγάλη περίοδο, καθώς η Νάξος αποτελεί τη μοναδική σμυριδοπαραγωγική περιοχή της Ευρώπης και μια από τις ελάχιστες της Γης. Το σμυρίγλι εξορύσσεται ακόμα και σήμερα, χωρίς, όμως, να υπάρχει πλέον μεγάλη ζήτηση στην αγορά, καθώς έχει σχεδόν εξ ολοκλήρου αντικατασταθεί από το τεχνητό κορούνδιο. Πολλοί είναι, ωστόσο, οι Απειρανθιώτες που εργάζονται στην εξόρυξη της σμύριδας.

Η Απείρανθος είναι το χωριό του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Μανώλη Γλέζου και η γενέτειρα του άλλοτε πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, πατέρα του, μετέπειτα επίσης πολιτικού, Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη, όπως και του Μίκη Πρωτοπαπαδάκη. Είναι η πύλη της παράδοσης, μιας παράδοσης που μένει ζωντανή χάρη στους κατοίκους και τη φιλοσοφία τους.

Όλα τα παραπάνω κάνουν τ' Απεράθου ένα τόπο ξεχωριστό ανάμεσα στους ξεχωριστούς σε όλο το Αιγαίο…