Άνδρος, το βορειότερο νησί των Κυκλάδων

Οι ντόπιοι συχνά αποκαλούν το νησί «βράχο», εξαιτίας τόσο του βραχώδους των ακτών, όσο και των βραχονησίδων που περιβάλλουν την Άνδρο. Στην ανατολική πλευρά, βορειότερα της Χώρας, βρίσκεται η βραχονησίδα Θεοτόκος. Στα νερά και στην πλούσια βλάστησή της οφείλει η Άνδρος και τις αρχαίες προσωνυμίες της: Υδρούσα, Λασία, Νωναγρία και Επαγρίς.

Η Άνδρος έχει τακτική σύνδεση με τη Ραφήνα (1-2 δρομολόγια κάθε μέρα το χειμώνα και μέχρι 6 το καλοκαίρι), καθώς και με Τήνο – Μύκονο. Λιμάνια για αλιευτικά, κυρίως, αλλά και ιδιωτικά σκάφη υπάρχουν στη Χώρα και το Κόρθι, ενώ στο Μπατσί λειτουργεί μαρίνα.

Γνωστότερες πηγές της είναι οι Σάριζα και Λεζίνα, που έχουν ιαματικές ιδιότητες. Άλλες είναι το Ζένιο στην Κουβάρα, η Κούμουλος στις Μένητες, το Μελίτι και το Μετόχι στις Στραπουργιές, η Άβυσσος στα Λιβάδια και η Ακοή και η Λειβάδα στα Λάμυρα. Στις απόκρημνες ακτές του νησιού πετούν αγριοπερίστερα και πετροχελίδονα, ενώ σε κάποιες συχνάζει και η μεσογειακή φώκια.

Το όνομα του νησιού, κατά την επικρατέστερη άποψη του Διόδωρου του Σικελιώτη, προέρχεται από τον στρατηγό Άνδρο, του Ραδάμανθυ, βασιλιά της Κρήτης. Κάτι που αποδεικνύει ότι η Ανδρος διετέλεσε υπό Κρητική κυριαρχία, όπως και τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου.

Αρχαιολογικοί Χώροι

Λόγω της θέσης της, η Άνδρος υπήρξε στρατηγικό σημείο σχεδόν σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Πρόσφατες ανασκαφές, στο ακρωτήριο Στρόφιλα, αποκάλυψαν προϊστορικό οικισμό που ανήκει στην τελική Νεολιθική Περίοδο (4.500 – 3.200 π.Χ), με πλήθος βραχογραφιών. Ο οικισμός έχει χαρακτηρισθεί ως ο σημαντικότερος αυτής της περιόδου και ο καλύτερα διατηρημένος στο Αιγαίο (διαβάστε περισσότερα στην ενότητα «Αξιοθέατα»).
Λίγο νοτιότερα έχει αποκαλυφθεί ένας από τους καλύτερα σωζόμενους, στην Ελλάδα, οικισμούς της Γεωμετρικής περιόδου (900-700 π.Χ.), ο οικισμός της Ζαγοράς. Ευρήματα από την εποχή του χαλκού (200 π.Χ), υπάρχουν στην περιοχή της Πλάκας (νοτιότερα της Ζαγοράς), καθώς και στην Υψηλή, που είναι επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος.
Πρωτεύουσα της Άνδρου κατά τους Κλασικούς χρόνους ήταν η Παλαιόπολη. Πιστεύεται ότι γύρω της υπήρχαν πενήντα περίπου οικισμοί, ενώ την ευημερία της περιόδου αυτής μαρτυρά και η πλούσια νομισματοκοπία. Σχετικά ευρήματα, μαζί με τον Ερμή της Ανδρου, όπως και ευρήματα από τη Ζαγορά, φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Χώρα. Τον 7ο π.Χ αιώνα, η Άνδρος ιδρύει τρεις αποικίες στη Χαλκιδική: Την Άκανθο, τη Σάνη και τα Στάγειρα, γενέτειρα του μεγάλου αρχαίου Έλληνα φιλόσοφου, Αριστοτέλη.

Ορισμένα από τα αξιοθέατα του νησιού, όπως καταγράφονται στην ιστοσελίδα του Δήμου Άνδρου είναι:

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Στις 28 Ιουλίου 1979 το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή εγκαινίασε στη Χώρα της Άνδρου, γενέτειρα του Βασίλη Π. Γουλανδρή, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αφορμή για την πρωτοβουλία ανέγερσης του κτιρίου (συνολικής επιφάνειας 200 τ.μ., αρχιτέκτονας: Στάμος Παπαδάκης, μηχανικός: Πάρις Φραγκούλης, επίβλεψη: Παντελής Καραδόντης) υπήρξε η ανάγκη στέγασης και παρουσίασης αξιόλογων γλυπτών, τα οποία ο ανδριώτης γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος άφησε στη γενέτειρά του. Ο αρχικός αυτός πυρήνας εμπλουτίστηκε στη συνέχεια με έργα που προήλθαν από την προσωπική συλλογή του ζεύγους Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.

Πηγές Μαίνητες στην Άνδρο

Ο παραδοσιακός οικισμός είναι κτισμένος ανάμεσα στις καρυδιές και τα πλατάνια. Τα νερά τρέχουν από τα στόματα μαρμάρινων λεόντων, στη μικρή σκιερή πλατεία με τις ταβέρνες και τα καφενεία. Το όνομα του χωριού έλκει την καταγωγή του από τις μαινάδες τις νύμφες του θεού Διόνυσου, όμως ο ιστορικός Δημήτριος Πασχάλης, υποστηρίζει, ότι το όνομα Μαίνητες προέρχεται από τη λέξη «amoenitas», που σημαίνει χαριτωμένος, ευχάριστος τόπος.

Τα Διποτάματα στην Άνδρο

Τα Διποτάματα είναι ένα από τα ωραιότερα σημεία του νησιού, ένας επίγειος παράδεισος με πλούσια βλάστηση, παλιούς νερόμυλους, πέτρινα γεφύρια. Είναι μια ποταμιά μεγάλου φυσικού κάλλους, μήκους περίπου 7 χιλιομέτρων, στη νοτιοανατολική περιοχή του νησιού, ανάμεσα στο Συνετί, Παλαιόκαστρο και Κοχύλου. Είναι τμήμα της διαδρομής που έκαναν όσοι ήθελαν να πάνε από τη Χώρα στο Κόρθι και αντίστροφα. Μάλιστα μέχρι το 1950 αυτή ήταν και η μοναδική οδός επικοινωνίας. Το φυσικό περιβάλλον έχει μείνει στο μεγαλύτερο μέρος του αναλλοίωτο, γιατί η κυκλοφορία έχει διακοπεί τα τελευταία 35 χρόνια. Η βλάστηση είναι πολύ πυκνή (πικροδάφνες, σχίνα, μουριές, συκιές, αγριοβελανιδιές, άγριοι θάμνοι, καλαμιές, βούρλα, βατομουριές, μυρτιές, άγριο δυόσμο, μέντα, λυγαριές, κισσοί). Ολη η ρεματιά αποτελεί καταφύγιο πλήθους ζώων όπως νυφίτσες, ασβοί, λαγοί, φίδια και πουλιά (κυρίως πέρδικες).

Μοναστήρι της Αγίας Μαρίνας

Το μοναστήρι της Αγίας Μαρίνας βρίσκεται στην περιοχή του χωριού Αποίκια. Άγνωστο είναι το πότε οικοδομήθηκε, η παλαιότερη σε αυτό αναφορά χρονολογείται στον 17ο αιώνα. Η Ιερά Μονή της Αγίας Μαρίνας με το αγίασμα και την θαυματουργική εικόνα της συγκεντρώνει πολλούς πιστούς κυρίως από την Κύπρο λόγω θαύματος που έγινε πριν χρόνια σε ένα παιδί από εκεί. Η Μονή εορτάζει την 17 Ιουλίου στην μνήμη της Αγίας.

Ναυτικό Μουσείο

Στην άκρη της χερσονήσου της Χώρας, λίγο πριν την πλατεία του Αφανή Ναύτη στη Ρίβα, βρίσκεται το Ναυτικό Μουσείο. Ιδρύθηκε το 1972 με δωρεά της οικογένειας Νικ. Γουλανδρή. Την αρχική ταξινόμηση των εκθεμάτων έκανε ο Μαθιός Στυλιανίδης, ενώ την τελική ταξινόμηση ο Κωνσταντίνος Παντζόπουλος, πλοίαρχος Ε.Ν. Τα εκθέματα του αποκαλύπτουν την πλούσια ιστορία της Ανδριώτικης ναυτιλίας, με ναυλώσεις, συμβάσεις, ημερολόγια ναυτικών, λιθογραφίες, φωτογραφίες και μοντέλα Ανδριώτικων πλοίων.

Μουσείο Λαογραφίας και Χριστιανικής Τέχνης

Στεγάζεται στο παλιό παγοποιείο του Μαντζαβελάκη στην είσοδο της Χώρας, στο ξενοδοχείο Paradise. Παρουσιάζει εκθέματα από τη ζωή της Άνδρου και αντίγραφα της χριστιανικής τέχνης. Θεσμός έχουν γίνει η Γιορτή Λεμονιού το Μ. Σάββατο και το Φεστιβάλ Κρασιού, Τυριού και Ζυμωτού Ψωμιού της Άνδρου την παραμονή του Αγίου Πνεύματος.

Ίδρυμα Κυδωνιέως

To Ίδρυμα Κυδωνιέως iδρύθηκε το 1994 από τον Πέτρο και τη Μαρίκα Κυδωνιέως. Στεγάζεται σε ένα υπέροχο σπίτι αρχιτεκτονικό δείγμα του μεσοπολέμου. Το ενδιαφέρον του εστιάζεται στις πλαστικές τέχνες, τη μουσική, το θέατρο και την λογοτεχνία. Το Ίδρυμα Κυδωνιέως είναι ένα κοινωφελές Ίδρυμα που συστάθηκε με σκοπό την λειτουργία πολιτιστικού και πνευματικού κέντρου στην Άνδρο. Στόχος του Ιδρύματος είναι η προώθηση των πολιτιστικών πραγμάτων εντός και εκτός Άνδρου και στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζει την τέχνη με την ευρύτερη της μορφή χωρίς δίνοντας προτεραιότητα στον ελληνικό χώρο και στα πεδία των εικαστικών, της μουσικής, της λογοτεχνίας, του θεάτρου και άλλων μορφών.

Μονή Παναχράντου

Η Ιερά Μονή της Παvαχράντου, βρίσκεται γαντζωμένη στη θέση Καταφύγιο στη βόρεια πλαγιά του όρους Γερακώνες, περιστοιχισμένη από βραχώδεις όγκους, σμιλευμένοι από τον αέρα με το πέρασμα των αιώνων, δημιουργώντας σπηλιές, οι μεγαλύτερες των οποίων χρησιμοποιήθηκαν και ως ασκηταριά. Η θέα είναι ιλιγγιώδης. Σου δίνει την αίσθηση ότι αιωρείσαι στο κενό. Όλα τα χωριά της κεντρικής Άνδρου και η Χώρα βρίσκονται στα πόδια σου. Η πρόσβαση γίνεται από το χωριό Βουνί η οποία είναι και η πιο εύκολη και από το χωριό Φάλικα. Προσέξτε τα δυο πολύ όμορφα μεταβυζαντινά ξυλόγλυπτα, το τέμπλο και το θυρόφυλλο της εισόδου του νάρθηκα. Ο Νικηφόρος Φωκάς επιστρέφοντας από μια νικηφόρα εκστρατεία εναντίον των Κρητικών εκπληρώνοντας ένα τάμα άφησε πολλά χρήματα στην Άνδρο. Μ’ αυτά τα χρήματα οι μοναχοί έχτισαν τα πρώτα κτίρια της μονής. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας λέγεται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Επειδή όμως εδώ φυλάσσεται και n κάρα του Αγίου Παντελεήμονα, n μονή γιορτάζει και τη μνήμη του στις 27 Ιουλίου και φυσικά τον Δεκαπενταυγουστο.

Πύργος Μπίστη-Μουβελά

Ένα από τα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του ένδοξου παρελθόντος του νησιού είναι οι ψηλοί τετράγωνοι πύργοι των αρχόντων του 17ου-19ου αιώνα, οι οποίοι βρίσκονταν στην ενδοχώρα. Διέθεταν υπόγειες αποθήκες και πολλά δωμάτια, ενώ η πρόσβαση γινόταν μέσω κινητής σκάλας και υπερυψωμένης θυρίδας. Η παλιότερη τέτοια κατασκευή είναι ο τριώροφος Πύργος του Μπίστη-Μουβελά στις Στενιές, με την επιγραφή «Σταματέλος Μπίστης» στην πρόσοψη (1734). Τόσο ο Πύργος του Μπίστη, όσο και οι υπόλοιποι πύργοι εξελίχθηκαν μετά το 19ο αιώνα και την ανάπτυξη της ναυτιλίας στα σημερινά αρχοντικά, τα οποία θεωρούνται μία πιο επιμελημένη και φροντισμένη παραλλαγή τους.

Αρχαιολογικό Μουσείο

Ιδρύθηκε το 1981 από δωρεά του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή με σχέδια του Στάμου Παπαδάκη. Στεγάζει ευρήματα από ανασκαφές στην Άνδρο. Στις όμορφα διαμορφωμένες αίθουσες με τη βοήθεια φωτογραφείων και ομοιωμάτων ο επισκέπτης περιηγείται στην ιστορία του νησιού από τη νεολιθική εποχή έως τους Βυζαντινούς χρόνους. Εδώ στεγάζεται η σπουδαία συλλογή του γεωμετρικού οικισμού της Ζαγοράς, καθώς και ένα πολύ καλά διατηρημένο αντίγραφο του χάρτη του Ρήγα Φεραίου. Από τα πιο σημαντικά και εντυπωσιακά εκθέματα του Μουσείου είναι ο Ερμής της Άνδρου, ελληνιστικό αντίγραφο του ομώνυμου του Πραξιτέλη που βρέθηκε το 1833 στην Παλαιόπολη, οι ακέφαλοι Κούροι, ο κορμός της Άρτεμης, ρωμαϊκό αντίγραφο του 2ου αι. π.Χ., επιγραφές γλυπτά της προβυζαντινής και βυζαντινής εποχής.

Καΐριος Βιβλιοθήκη

Σχεδόν 3.000 τόμοι από την ιδιωτική συλλογή του Θεόφιλου Καΐρη, 85.000 στο σύνολο βρίσκονται εδώ. Επίσης, πολλές σπάνιες εκδόσεις, χειρόγραφα, ιστορικά αρχεία, έργα τέχνης και μια μικρή αρχαιολογική συλλογή. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού διοργανώνονται εκθέσεις, καθώς και λογοτεχνικές και μουσικές εκδηλώσεις. Οι αίθουσες της βιβλιοθήκης είναι βγαλμένες από άλλη εποχή. Οσοι αγαπούν τα βιβλία θα την λατρε΄ψουν. Επίσης η Καϊρειος έχει συγκροτήσει ένα σύγχρονο εργαστήριο βιβλιοδεσίας και συντηρήσεων.

Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων

Όσο συνειδητοποιούμε πόσο η ζωή και ο πολιτισμός μας συνδέεται με το ελαιόδεντρο και τα προϊόντα του και όσο εξελίσσονται οι τεχνικές και οι μέθοδοι παραγωγής του ελαιόλαδου, τόσο περισσότερο αναγκαία γίνεται – σε μιαν εποχή ραγδαίων αλλαγών – η διαφύλαξη και ανάδειξη παραδοσιακών, ζωοκίνητων ελαιοτριβείων. Στην πλειοψηφία τους άλλωστε έπαψαν να λειτουργούν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Από τα καλά σωζόμενα παλαιά ζωοκίνητα ελαιοτριβεία της Άνδρου, η «βίδα» του Δημήτρη Χέλμη στον Άνω Πιτροφό. Το κτίριο χρονολογείται πολύ πριν το έτος 1823. Αποκαταστάθηκε και μετατράπηκε σε επισκέψιμο μουσειακό χώρο για να προσφέρει στον επισκέπτη κάθε ηλικίας την δυνατότητα να προσεγγίσει πολιτισμικά το πολύτιμο προϊόν αλλά και να εξοικειωθεί με τις παλαιές και πατροπαράδοτες τεχνικές της παραγωγής του. Το κτίριο του μουσείου με τον εξοπλισμό του είναι ένα εξαίρετο δείγμα αγροτικής κληρονομιάς, προβιομηχανικής τεχνολογίας και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

Ο Πύργος του Αγίου Πέτρου στην Άνδρο

Ο πύργος του Αγίου Πέτρου, ελληνιστικής εποχής (4ος-3ος αιώνας π.Χ.) είναι από τους καλύτερα σωζόμενους των Κυκλάδων. Είναι κυλινδρικός και σώζεται σε ύψος περίπου 20 μ. Η διάμετρος της βάσης του είναι 9,40 μ. και είναι κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από ντόπιο σχιστόλιθο. Στο εσωτερικό του διασώζεται ελικοειδής κλίμακα που οδηγούσε σε πέντε τουλάχιστον ορόφους. Ο πύργος είναι κτισμένος σε μία θέση ιδιαίτερα προνομιακή, αφού δεσπόζει στον κάμπο του Γαυρίου και βλέπει προς τη θάλασσα με δυνατότητα ελέγχου των πλοίων. Επίσης γύρω από το μνημείο υπάρχουν εγκαταστάσεις εξόρυξης μετάλλου (χαλκού), που λειτουργούσαν μέχρι τις αρχές του αιώνα. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι παρόμοιες εργασίες γίνονταν στην αρχαιότητα. Προφανώς ο ρόλος του μνημείου ήταν για να ελέγχει στεριά και θάλασσα.

Καταρράκτες της Πυθάρας στην Άνδρο

Η ρεματιά της Πυθάρα βρίσκεται στα Αποίκια. Τα άφθονα νερά της τρέχουν ορμητικά και δημιουργούν έναν εκπληκτικό βιότοπο μέσα στο καταπράσινο τοπίο σχηματίζοντας καταρράκτες και λίμνες όπου αφθονεί η υδρόβια ζωή. Οι πηγές είναι στο όρος Πέταλο, στην περιοχή Ευρουσιές, και οι εκβολές είναι στην παραλία Γιάλια. Είναι ένα μικρό οικοσύστημα για πολλά πουλιά, αμφίβια και παράλληλα για σπάνια είδη φυτών και αγριολούλουδων που φυτρώνουν σε όλο το μήκος της ρεματιάς. Η Πυθάρα χρησιμοποιείται για την άρδευση των χωραφιών ενώ από το 1863 μέχρι το 1936 τα νερά της κινούσαν το μεγαλύτερο νερόμυλο των Βαλκανίων, τη «Φάμπρικα» λίγο πιο κάτω στο χωριό των Στενιών.