Κάλυμνος: Τα σφουγγάρια είναι μόνο η αφορμή για να γνωρίσεις την πριγκίπισσα των Δωδεκανήσων

Επίδοξοι δύτες και φιλόδοξοι αναρριχητές, ορκισμένοι οπαδοί της πεζοπορίας ή του mountain bike, λάτρεις των θησαυρών της αρχαιότητας ή των βυζαντινών μοναστηριών και των εκκλησιών, εραστές του καλού φαγητού και της αγνής φιλοξενίας, ή απλοί «συλλέκτες» αυθεντικών εμπειριών μακριά από πολυδιαφημισμένα ινσταγκραμικά σποτ, όλοι βρίσκουν μια θέση στην αγκαλιά της.

«Είμαστε και του ύψους και του βάθους. Και του παλιού και του νέου» όπως λέει εύστοχα η αεικίνητη αντιδήμαρχος Τουρισμού, Αποδήμων και Δημοσίων Σχέσεων Καλλιόπη Κουτούζη - Vogekzang.

Απλωμένη νωχελικά μεταξύ της Λέρου και της Κω, η Κάλυμνος από μακριά μοιάζει με βράχο άνυδρο και το πρώτο που βλέπεις πλησιάζοντας είναι οι λαξευμένες ελληνικές σημαίες που δεσπόζουν στο τοπίο, θυμίζοντας πως μια ανάσα πιο κει είναι τα Ίμια.

Οι προτομές των αξιωματικών που έχασαν τη ζωή τους εκείνη τη νύχτα, δεσπόζουν επίσης έξω από Λιμεναρχείο, στην Πόθια, την πρωτεύουσα του νησιού που ξεπροβάλλει στο λιμάνι, χτισμένη αμφιθεατρικά, ανάμεσα σε βουνά και κάτω από τη Μονή Του Αγίου Σάββα και δυο κάστρα.

Απλωμένη απ΄άκρη σ΄άκρη στο λιμάνι, έχει για «φρουρούς» εκατοντάδες τράτες και ψαροκάικα. Από τα μεγάλα αλιευτικά που βγαίνουν ανοιχτά για τούνες και ξιφίες μέχρι τους αχταρμάδες των σφουγγαράδων (τις ειδικές βάρκες για την σπογγαλιεία) και τα καΐκια που ανοίγονται για γαύρο και σαρδέλα. Δεν είναι τυχαίο που η Κάλυμνος διαθέτει τον μεγαλύτερο αλιευτικό στόλο στο Αιγαίο.

Στα χαντιρίμια

Εντυπωσιακά νεοκλασικά και νεοαναγεννησιακά αρχοντικά, μπερδεύονται γλυκά με την δωδεκανησιακή και την ιταλική αρχιτεκτονική, δίνοντας άλλον αέρα στην πόλη. Μπες στο πρώτο χαντιρίμι που θα βρεθεί μπροστά σου -έτσι λένε τα καλντερίμια οι Καλύμνιοι. Σεργιανίζοντάς τα, χάνεσαι στο χρόνο, ξεχνιέσαι και νομίζεις πως θα δεις τις Φουκαΐνες, τις περίφημες γιαγιάδες που κάθονται δυο - δυο τα απογεύματα στις αυλές και σκανάρουν κάθε ντόπιο και περαστικό. Όνομα είναι η Φουκαΐνα (από το Φωτεινή), όπως και η Βακίνα, η Καλοτίνα (από το Κατίνα), η Βαλαντούλα (από το Χρυσοβαλάντω), ο Πανορμίτης και ο Σκεύος, ονόματα πολύ συνηθισμένα μέχρι σήμερα στο νησί.

Ταξίδι στο χρόνο

Ανεβαίνοντας προς τη χώρα, την παλιά πρωτεύουσα, δε γίνεται να μην σταθείς στο Αρχαιολογικό Μουσείο, εκεί που σε περιμένουν θησαυροί, μα πάνω απ’ όλα σε περιμένει η Κόρη της Καλύμνου, η χάλκινη πεντάμορφη Κυρά που ξύπνησε από λήθαργο αιώνων γύρω στο 1994 και μπλέχτηκε στα δίχτυα των ψαράδων για να αποτελέσει πλέον το απόλυτο σήμα κατατεθέν του νησιού.

Στο Μουσείο, ανάμεσα σε χάλκινα και μαρμάρινα γλυπτά, αναθήματα από το ιερό του Δηλίου Απόλλωνος, υπέροχους Κούρους, εξαιρετικά κεραμικά, νομίσματα, ασύλληπτης ομορφιάς κοσμήματα αλλά και βυζαντινές εικόνες και χειρόγραφα, θα δεις και ένα μεγαλοπρεπές λατρευτικό άγαλμα του Ασκληπιού που κόβει την ανάσα (μην ξεχνάμε πως βρισκόμαστε δίπλα στη Κω με το επιβλητικό Ασκληπιείο).

Φύγαμε για τον Βορρά

Η περιήγηση ξεκινά από το Βορρά. Στο δρόμο συναντάς υπέροχα, αυθεντικά χωριά γεμάτα ελληνιστικούς και βυζαντινούς θησαυρούς, αλλά και απόμερες, σχεδόν ανέγγιχτες παραλίες. Στην πιο απόμακρη, την παραλία του Αλέξη (αλλά και κατά μήκος όλων σχεδόν των διαδρομών στο νησί) μας υποδέχονται, κάπως ενοχλημένα τέσσερα πέντε ρίφια. Ετσι λένε τα αγριοκάτσικα οι ντόπιοι που τα’χουν αμολυτά.

Τα ρίφια δεν ξέρουν από κοπάδι και τσοπανόσκυλα, παρά αλητεύουν μόνα τους, τρώνε τα πάντα (ενίοτε καταστρέφουν και πολύτιμους μπαξέδες) και επιστρέφουν στο μαντρί μόλις ακούσουν το σφύριγμα του κύρη τους.

Εκεί δίπλα είναι και ο Εμπορειός, το πιο απομακρυσμένο και το πιο ήσυχο χωριό του νησιού, με ωραία μικρά σπιτάκια, γραφικά δρομάκια και ένα εκκλησάκι με μπλε τρούλο. Πήγαμε στην ταβέρνα του Captain Costas, μιας και κει ήταν ο ίδιος ο Καπετάν Κώστας, βετεράνος βουτηχτής, που με ένα γλυκό χαμόγελο αρχίζει να μας λέει ιστορίες για τη σκληρή ζωή των σφουγγαράδων.

Καλυμνιώτης γέννημα - θρέμμα, είναι το μεγαλύτερο από εννιά αδέρφια, με πατέρα τσοπάνη αλλά ταυτόχρονα και σφουγγαρά, καθώς δεν έφτανε μόνο η κτηνοτροφία για να θρέψει μια οικογένεια. Αφηγείται:

«Εκείνα τα χρόνια ήταν πάρα πού δύσκολα. Αντίκρισα όλες τις δυσκολίες, γυμνός δύτης από τα 14 – 15, τότε που άρχισα να βουτάω. Πήγαινα κάτω μέχρι και 30 μέτρα, μόνο με την αναπνοή… Ηταν η εποχή που εγκαταλείπαμε το σκάφανδρο. Δούλεψα έτσι για 15 χρόνια και βοήθησα τον πατέρα μου. Το καλοκαίρι στη βουτιά, το χειμώνα στις στάνες. Με τους αχταρμάδες πηγαίναμε στην Κρήτη, στην Πελοπόννησο, στην Βόρεια Ελλάδα, αλλά και μέχρι τη Λιβύη.

Γιατί εγκατέλειψαν το σκάφανδρο όμως; «Το εγκαταλείψαμε γιατί πεθάνανε πάρα πολλοί άνθρωποι… Τη νόσο των δυτών δεν την ξέραμε τότε… Ο καθένας μπορούσε να την πάθει. Οταν έκανε πολύ ώρα στο βυθό, γέμιζε άζωτο και δεν ήξερε τι σημαίνει αποσυμπίεση… Όταν ζοριστείς και λοφάξεις, γεμίσεις άζωτο, πρέπει να βγεις σιγά σιγά πάνω στην επιφάνεια. Πέθαιναν πολλοί... Σωρηδόν. Κάτω στη Λιβύη, έχει ένα νησί, το Ασπρονήσι, γεμάτο άμμο αλλά και γεμάτο σταυρούς από τους πρόχειρους τάφους των Καλύμνιων». Ένα νησί γεμάτο θάνατο, γεμάτο βουτηχτές που άφηναν καταμεσής της Μεσογείου την τελευταία τους πνοή, στον αγώνα για το καλό σφουγγάρι.

Ο κύριος Κώστας έχει από χρόνια αποσυρθεί, μα η ταβέρνα του είναι σα μουσείο: Δεκάδες σφουγγάρια απ’ όλα σχεδόν τα είδη, τα οποία μας τα εξηγεί υπομονετικά: Το καπάδικο, το φίνο, το λαγόφυτο. Στους τοίχους φωτογραφίες από τα νιάτα του στους αχταρμάδες, ένα τραπέζι που έφτιαξε από τη προπέλα του δικού του αχταρμά και μια στολή δύτη με σκάφανδρο στην αυλή.

Αφήνουμε τον Εμπορειό και πάμε στα επίσης παραθαλάσσια Σκάλια, αμφιθεατρικά κτισμένα με θέα την Τέλενδο και το νησάκι Καλαβρό, περνάμε τον Αγρινώντα και καταλήγουμε σε μια γόνιμη κοιλάδα γεμάτη μανταρινιές και πορτοκαλιές που καταλήγει σε ένα ιδιαίτερο φιορδ, καταμεσής του Αιγαίου! Ο Βαθύς είναι αυτός και βρίσκεται κρυμμένος μέσα σε ένα βαθύ όρμο, στην ανατολική πλευρά της Καλύμνου, γεμάτος περιβόλια που φτάνουν μέχρι το εντυπωσιακό κολπάκι της Ρίνας. Καρνάγια, ταβερνάκια, καΐκια και τουριστικά ιστιοπλοϊκά, όλα συνθέτουν έναν μικρό παράδεισο.

«Ή σφουγγάρι ή τομάρι»

Με οδηγό τον πολύτιμο Γιώργο Χατζησμαλή - υπεύθυνο του γραφείου Τουρισμού στο Δήμο, αλλά και ακούραστο ξεναγό μας στο νησί – επιστρέφουμε στην Πόθια όπου σειρά έχει μια περιήγηση στο Ναυτικό Μουσείο ώστε να γνωρίσουμε πιο βαθιά και ουσιαστικά την παράδοση των σφουγγαράδων. Εάν υπάρχει κάτι στη σύγχρονη εποχή που το δίδαξε η Ελλάδα στον κόσμο, ε, αυτό είναι τα σφουγγάρια που τα σύστησαν οι Καλύμνιοι σε όλον τον πλανήτη.

«Ή σφουγγάρι ή τομάρι»: Αυτό ήταν για πολλά χρόνια το ιερό «μάντρα» των βουτηχτάδων, που σημαίνει «ή θα βγάλεις το σφουγγάρι ή θα αφήσεις στο βυθό το τομάρι σου».

Η σπογγαλιεία αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με τα σφουγγάρια της να θεωρούνται πολύτιμα σαν χρυσάφι, μιας και η Μεσόγειος διαθέτει το ιδανικό περιβάλλον ανάπτυξης. Το 1854 ο στόλος του νησιού μέτραγε 120 καΐκια και 840 δύτες. Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1858, τα καΐκια είχαν γίνει 254 και οι δύτες 2.000! Μετά την κρίση του 1986, της χρονιάς του Τσέρνομπιλ που «πέθανε» ο βυθός του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου και έστειλε στην ξενιτιά εκατοντάδες Καλύμνιους, η κατάσταση πλέον έχει αντιστραφεί και η παραγωγή - αλλά κυρίως η επεξεργασία - ανέρχεται στα 30.000 σφουγγάρια ετησίως. Οι εξαγωγές ανθίζουν ξανά.

Μας το επιβεβαιώνει ο Μανώλης Κουτούζης, από τους πιο παλιούς και σημαντικούς μεγαλέμπορους σφουγγαριών, που συνέχισε την οικογενειακή επιχείρηση και μας μυεί στην ιστορία της αλιείας αλλά και της επεξεργασίας των σπόγγων.

Μας επισημαίνει πως τα καλύτερα σφουγγάρια είναι της Μεσογείου, πολύ ανώτερα από κείνα που φύονται στην Κούβα, στις Μπαχάμες, στη Φλόριντα και στις Φιλιππίνες.

Τα τελευταία χρόνια εμπορευόταν σφουγγάρια από την Τέρνα και τη Βεγγαζη της Λιβύης και πιο πρόσφατα από την Τυνησία.

«Στη Βεγγάζη έφερνα Καλύμνιους δύτες κάτω και δούλευαν με λιβυκά καΐκια και παίρναμε το 50% εμείς και το 50% οι Λίβυοι. Ολα αυτά επί Καντάφι. Μετά, με την Επανάσταση, την Αραβική Ανοιξη, όλα αυτά κοπήκανε, ήρθε και η αρρώστεια και πλέον τα σφουγγάρια είναι πολύ λιγότερα και ακριβά» και συμπληρώνει: «Μετά την κρίση του 1986 με τη ,όλυνση από το Τσερνομπίλ, πλέον μόνο η Κάλυμνος βγάζει σφουγγάρια. Παλιά έβγαζε και η Σύμη, η Χάλκη, η Αίγινα, η Λήμνος».

Για τη νόσο των δυτών έχει και αυτός να πει: «Είναι πολύ δύσκολο επάγγελμα, αλλά είναι και προσοδοφόρο.. Αυτό βάστηξε το νησί. Ο δύτης εάν δεν έβγαζε σφουγγάρια δεν ανέβαινε πάνω. Πίεζε τον εαυτό οπότε όταν έβγαινε πάνω, ή θα έμενε παράλυτος ή θα έσκαγε, θα πέθαινε... Εχουμε θρηνήσει πάρα πολλά παλικάρια. Παλιότερα, που κάθε καΐκι έπαιρνε 10-15 δύτες, γυρνούσαν πίσω λιγότεροι από τους μισούς. Δε σταμάταγε να χτυπάει πένθιμα η καμπάνα...»

Ο κ. Κουτούζης μας δείχνει πώς δίνουν το στρογγυλό σχήμα στα σφουγγάρια για να μπορέσουν να τα μετρήσουν σε ίντσες και να βγούν στη διεθνή αγορά. Τα ειδικά ψαλίδια έρχονται παραγγελία από τη Βρετανία και είναι συγκεκριμένα ψαλίδια που κουρεύουν τα πρόβατα. «Εμείς εδώ δεν έχουμε τέτοια» μας λέει, ψαλιδίζοντας ταυτόχρονα ένα σφουγγάρι.

«Θέλει τέχνη, γιατί μπορεί το σφουγγάρι να έχει πληγές. Πρέπει να καθαριστεί, μα φύγουν τα πετραδάκια και να του δώσουμε στρογγυλό σχήμα, ανάλογα με την παραγγελία. Ο αγοραστής το θέλει στρογγυλό, όμως το σφουγγάρι θα πάρει σχήμα ανάλογα με το πού φύεται. Βγαίνει και στενόμακρο, ή φουντωμένο πάνω. Είναι ζωντανός οργανισμός. Θέλει πετραδάκι, δεν μπορεί να βγει πάνω στην άμμο. Είναι σκουλήκι που θα κάτσει πάνω στα πετραδάκια ή στα φύκια και θα μεγαλώσει».

Όπως και στις αποθήκες του κ. Κουτούζη, έτσι και στο Ναυτικό Μουσείο βλέπουμε όλα τα είδη των σφουγγαριών, αλλά και τους αχταρμάδες, τις στολές και τα σκάφανδρα, τις σκανταλόπετρες και τα αυτοσχέδια συστήματα αναπνοής αλλά και πολλές φωτογραφίες και μαρτυρίες που μας συστήνουν τη σκληρή πραγματικότητα του Καλύμνιου βουτηχτή που έφευγε από το νησί μέσα σε τραγούδια και γλέντια για το καλό κατευόδιο, μιας και δεν ήξερε εάν θα επιζήσει για να γυρίσει πίσω.

Ο συγκινητικός Χορός του Μηχανικού

Ενας ακήρυχτος πόλεμος ήταν για χρόνια οι βουτιές, μιας και πέρα από τους νεκρούς, άφηνε πίσω του σακατεμένα παλικάρια από τη νόσο των δυτών που δεν γνώριζαν πώς να την αντιμετωπίσουν. Δεν είναι τυχαίο που ο δημοφιλέστερος χορός της Καλύμνου είναι ο Καλυμνιώτικος ή Χορός του Μηχανικού: Ενας καθαρά αντρικός χορός που αναπαριστά τον «πιασμένο» μηχανικό, δηλαδή του δύτη που βουτούσε με σκάφανδρο κι έχει «πιαστεί» λόγω της ημιπαράλυσης από τη νόσο των δυτών. Ο πρώτος που σέρνει το χορό χορεύει αργά και με μπαστούνι, τρεμουλιάζει, πέφτει κάτω και σηκώνεται ξανά για να χορέψει με συνοδεία την ειδική μελωδία του μηχανικού, εμπνευσμένη από τη σφουγγαράδικη αντρειοσύνη και γενναιότητα.

Στο Καλύμνικο Σπίτι

Ακόμη περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή των σφουγγαράδων και τις οικογένειες της Καλύμνου, φτωχές ή πλούσιες, όλες πολύτεκνες (24 αδέλφια το ρεκόρ) μας περιμένουν στο Καλύμνικο Σπίτι.

Επιστρέφοντας στην Πόθια και ανεβαίνοντας προς τη Μονή του Αγίου Σάββα επιβάλλεται μια στάση στο υπέροχο κλασσικό «σπίτι της Καλύμνου» για να πάρουμε μια γερή δόση από την ιστορία και την παράδοση των Καλύμνιων: Οι πολύτεκνες οικογένειες, οι γυναίκες που γεννούσαν στα χωράφια, τα πολύτιμα προικιά, η καθημερινότητα πλούσιων και φτωχών οικογενειών, οι μετανάστες που στήριζαν το νησί από την άλλη άκρη του κόσμου, όλα αναδύονται μέσα από τα εκθέματα.

Αυτοεξόριστοι για μια καλύτερη ζωή

Στη δεκαετία του ’60 η Κάλυμνος κατέγραφε το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα σε όλη τη χώρα, όχι μόνο λόγω των πολύτιμων σφουγγαριών αλλά και από τα χρήματα που έστελναν ή επένδυαν στο νησί οι μετανάστες που διέπρεψαν στις ΗΠΑ ή την Αυστραλία:

Η πόλη του Τάρπον Σπρινγκς αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα αμερικανικά τουριστικά θέρετρα λόγω του «ελληνικού καλοκαιριού» που βρίσκουν οι εκεί οι επισκέπτες της Φλόριντα, ακούγοντας τις ιστορίες των σφουγγαράδων. Στην απογραφή του 2000 το 11,8% του συνολικού πληθυσμού (πάνω από 20.000 άτομα) αυτοπροσδιορίστηκαν ως Έλληνες, ενώ το 8,87% μιλά Ελληνικά στο σπίτι.

Εντονη ελληνική παρουσία έχει και το Ντάργουϊν, στην Βόρειο Αυστραλία, όπου οι πρώτοι μετανάστες από την Κάλυμνο έφτασαν κατά την διάρκεια του Πρώτου αλλά και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και, αξιοποιώντας τις γνώσεις των σφουγγαράδων, ασχολήθηκαν με σκληρές δουλειές, όπως την αλίευση κοραλλιών και μαργαριταριών, ή με αλυκές για την παραγωγή άλατος. Σήμερα το 90% της ελληνικής παροικίας στο Ντάργουϊν έχει Καλύμνια καταγωγή και η πόλη έχει αδελφοποιηθεί με την Κάλυμνο.

Αυθεντική νησιώτικη κουζίνα

Μετά από τέτοια βουτιά στην ιστορία, τίποτε δεν ταιριάζει περισσότερο από ένα τραπέζι στρωμένο με παραδοσιακά εδέσματα, κυρίως θαλασσινά. Σε περίοπτη θέση το χταπόδι και οι χταποδοκεφτέδες αλλά και τα αλίπαστα: παστός μπακαλιάρος, παλαμίδα, σαρδέλες και σπάνια πλέον θαλασσινά που συντηρούνται σε θαλασσινό νερό -το διάσημο σπινιάλο.

Στα παλιά τα χρόνια το σπινιάλο ήταν το απόλυτο ρεγάλο, το δώρο που έστελναν στους συγγενείς στην Αμερική και την Αυστραλία: Σε ένα μπουκάλι ρετσίνας, έβαζαν τις φούσκες και τις πίνες, θαλασσινό νερό, λίγο λαδάκι, τα έκλειναν καλά και τα έστελναν στο μεγάλο ταξίδι.

Καθώς οι Καλύμνιοι ήταν ταυτόχρονα σφουγγαράδες και βοσκοί, μη χάσεις το «μουούρι», πιάτο γιορτής και γάμου: κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, ρύζι και μυρωδικά, που ψήνεται στο μουούρι, μια πήλινη γάστρα. Επίσης τα «φύλλα», τα ντολμαδάκια με κιμά και οι «κεφτέδες» τα πιτάκια με γλίνα γουρουνιού ή το «μιρμιζέλι», μια σαλάτα που θυμίζει κρητικό ντάκο με παξιμάδια, ντομάτα, αγγούρι, κρεμμύδι, κάπαρη, κρίταμο και κοπανιστή, αλλά και με παστές σαρδέλες. Ο,τι είχε η κάθε οικογένεια.

Και επειδή η θάλασσα δε διαμορφώνει μόνο τους ανθρώπους αλλά επηρεάζει και τη γη, νιώσε τα μοναδικά αρώματα που έχουν τα φρούτα και τα βοτάνια της Καλύμνου όπως η ρίγανη, το θρίμπι και το θυμάρι που δίνει ένα πραγματικά ασύλληπτο θυμαρίσιο μέλι.

Στα βράχια που ζήλεψε ο Νέσμπο

Τριγυρνώντας στο νησί, σε δρόμους περιτριγυρισμένους από βουνά, εκεί που νιώθεις πως είσαι στη μέση του πουθενά, αν σηκώσεις τα μάτια θα δεις μικροσκοπικές πολύχρωμες φιγούρες να κρέμονται από τα βράχια. Ναι, οι αναρριχητές δε λείπουν σχεδόν ποτέ από νησί!

Ούτε 100 ούτε 200 αλλά 4000 διαδρομές έχουν χαραχθεί πάνω στα απόκρημνα βράχια από τους ειδικούς που ανάμεσα στις αητοφωλιές εντόπισαν κατακόρυφα μονοπάτια και εξόπλισαν τα πεδία με καλά ασφαλισμένα βύσματα.

Αν και τα ζεστά μεσημέρια του καλοκαιριού δεν ενδείκνυνται για αναρρίχηση, εντούτοις πολλές ομάδες το επιχειρούν σε συνδυασμό με καλοκαιρινές διακοπές. Η αμιγώς αναρριχητική εποχή είναι η άνοιξη αλλά και το φθινόπωρο. «Ο Οκτώβρης είναι ο δεύτερος Αύγουστος για το νησί που γεμίζει με αναρριχητές, ερασιτέχνες αλλά και κορυφαίους αθλητές απ΄όλο τον κόσμο» μας λέει ο Γιώργος Χατζησμαλής.

Δικαίως η Κάλυμνος έχει καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους αναρριχητικούς προορισμούς στον κόσμο. Έμπειροι αναρριχητές συγκρίνουν τους βράχους της Καλύμνου με αυτούς της Ταϊλάνδης, ή της Σικελίας, η ελληνική εμπειρία όμως υπερτερεί στα σημεία καθώς πετυχαίνει τον απόλυτο συνδυασμό: Οι διαδρομές, όλες εύκολα προσβάσιμες από μονοπάτια και με σωστή και ευδιάκριτη σήμανση στις αφετηρίες, έχουν μεγάλη ποικιλία δυσκολίας - από 4 έως 9 βαθμούς – δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε ομάδες και παρέες με αρχάριους αλλά και προχωρημένους να σκαρφαλώνουν όλοι μαζί στον ίδιο βράχο, δίπλα - δίπλα. Μπόνους η μαγευτική θέα στα κρυστάλλινα νερά του Αιγαίου και τα κοντινά χωριά με τις παραλίες στις οποίες συνήθως καταλήγουν!

Για τους μυημένους στα σκανδιναβικά νουάρ, το νησί προσφέρει έναν ακόμη λόγο επίσκεψης: Ισως πέσεις πάνω στον Τζο Νέσμπο, τον ροκ σταρ της σύγχρονης αστυνομικής λογοτεχνίας. Όταν δεν σκαρφαλώνει στα φιλόξενα βράχια, σκαρώνει τις ιστορίες του περίφημου Χάρι Χόλε σε ένα ταβερνάκι στο Μασούρι ή σε μια παραλία της Τελένδου: «Χρειάζομαι ησυχία και θετική ενέργεια για να συγκεντρωθώ και όλα αυτά η Κάλυμνος μου τα δίνει απόλυτα» έχει δηλώσει στο παρελθόν. Αλλωστε το νησί «πρωταγωνιστεί» στο βιβλίο του «Άρχοντας της Ζήλιας» όπου ο αστυνόμος Νίκος Μπαλής αναλαμβάνει να διαλευκάνει τη μυστηριώδη εξαφάνιση ενός Γερμανού τουρίστα στην Κάλυμνο.

Κάθε μονοπάτι και ξωκκλήσι

Η Κάλυμνος είναι γεμάτη διαδρομές που προσφέρουν πανοραμικές εικόνες, είτε οδηγώντας, είτε κάνοντας trekking σε ασφαλή μονοπάτια που οδηγούν συνήθως σε ξωκκλήσια. Αξίζει μια βόλτα στο εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα στα βόρεια του νησιού. Χτισμένο μέσα σε μια σπηλιά, ψηλά πάνω από τον Πάνορμο, δεν έχει πόρτα, για να «συνομιλεί» με την αντικριστή εκκλησιά της Αμοργού.

Ο θρησκευτικός τουρισμός αναπτύσσεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια με «μαγνήτη» τα μοναστήρια και τις εκκλησίες με τα μαρμάρινα ή τα επιχρυσωμένα τέμπλα, μπροστά στα οποία θα δεις εκατοντάδες τάματα μα και πολλά σφουγγάρια – Οι ναυτικοί έταζαν στον Αγιο Σάββα ή τον Αη Νικόλα τα καλύτερα σφουγγάρια τους έτσι και γύρναγαν ζωντανοί από το ταξίδι.

Τα σφουγγάρια έχουν ποτίσει στο DNA τους

Φτάνοντας στα Βλυχάδια, στο πιο νότιο χωριό της Καλύμνου θα πέσεις πάνω στο Μουσείο Βαλσαμίδη που δεσπόζει στην περιοχή από το 2000. Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη ιδιωτική συλλογή (17.000 εκθέματα!) από σφουγγάρια - ακόμα και απολιθωμένα - αλλά και κοράλλια, όστρακα, δεκάδες αρχαίοι αμφορείς του 6ου, 4ου, 3ου και 2ου π.Χ. αιώνα που συνέλεξε με μεράκι ο Σταύρος Βαλσαμίδης.

Τα παιδιά του συνεχίζουν σήμερα το έργο του για να «αποδώσουν φόρο τιμής σε όλους τους Καλύμνιους σφουγγαράδες που έχασαν τη ζωή τους τηρώντας τον όρκο “σφουγγάρι ή τομάρι, το οποίο παραλληλίζουμε με το “ή ταν ή επί τας”» όπως μας λέει ο Γιάννης Βαλσαμίδης για την ιστορία και την κληρονομιά του νησιού. Μόλις μπαίνεις αντικρίζεις το πορτρέτο του Σταύρου Βαλσαμίδη αλλά και τη στολή που φορούσε όταν «έφυγε από ζωή μέσα στο βυθό της θάλασσας, όπως πραγματικά ήθελε» συμπληρώνει συγκινημένος ο γιος του.

Ένα μέρος του μουσείου είναι αφιερωμένο στο επάγγελμα της σπογγαλιείας και περιλαμβάνει όλα τα εργαλεία και τα σκάφανδρα που χρησιμοποιήθηκαν από τους δύτες από το 1872 μέχρι σήμερα, ενώ σε μια άλλη πτέρυγα εκτίθενται ευρήματα του Α' και Β παγκοσμίου πολέμου όπως τορπίλες, κομμάτια από αεροπλάνα κτλ.

Στα σκαριά ένα υποθαλάσσιο πάρκο

Εκτός από τα σφουγγάρια, τα όστρακα, τις φούσκες, τις πίνες και τις… τορπίλες, ο βυθός της Καλύμνου κρύβει και πολλά ναυάγια, αρχαία αλλά και πιο σύγχρονα. Παλιότερα δεν υπήρχε σπίτι ψαρά ή δύτη που να μην είχε από δυο – τρεις αμφορείς, μέχρι που η Πολιτεία μερίμνησε να δηλωθούν και πάνε στη θέση τους, στα μουσεία.

Τα ναυάγια όμως παραμένουν, οι αμφορείς είναι εκατοντάδες και μαζί με τον μοναδικό βυθό του Αιγαίου αποτελούν άλλον ένα πόλο έλξης τουρισμού. Υπάρχει ήδη ένα διεθνές Καταδυτικό Φεστιβάλ που δελεάζει δύτες από όλον τον κόσμο με αιχμή την βυθισμένη αρχαία πολιτεία που βρίσκεται κρυμμένη μεταξύ του χωριού Μυρτιές και της Τελένδου.

Όπως μας λέει ο Δήμαρχος του νησιού Γιάννης Μαστροκούκος, στα σχέδια είναι ένα υποθαλάσσιο πάρκο στην λεκάνη Καλύμνου- Τελένδου, όπου υπάρχει και η βυθισμένη πόλη Ποθαία, που έδωσε αργότερα το όνομά της στην πρωτεύουσα): Βούλιαξε το 536 μ.Χ. όταν ενας ισχυρός σεισμός την «ξεκόλλησε» από την Κάλυμνο και έτσι δημιουργήθηκε η Τέλενδος. Εχουν ήδη χτιστεί οι χερσαίες εγκαταστάσεις στα Αργινώντα από το 2010. Μπορεί να… σκόνταψαν στην πορεία σε διάφορα προβλήματα, όμως τώρα, όπως λέει ο δήμαρχος, θα ξεπεραστούν.

Τέλενδος, εκεί που μαρμάρωσε η πριγκίπισσα Πόθα

Δεν έχουν τέλος οι εκπλήξεις σε αυτό το νησί. Να ΄χεις μέρες να γυρνάς και απολαμβάνεις όμορφα και άγρια τοπία, χωριά με βουκαμβίλιες και μπαξέδες, παραλίες με πεντακάθαρα νερά και τα απογεύματα να κλείνει η μέρα στο Μασούρι ή τις Μυρτιές, για να απολαύσεις ένα μοναδικό ηλιοβασίλεμα, όπου τα χρώματα σβήνουν πίσω από την Τέλενδο, πάνω στο μαρμαρωμένο πρόσωπο της πριγκίπισσας Πόθας. Ο θρύλος μιλά για την πανέμορφη κόρη του βασιλιά της Ποθαίας που έπεσε στην θάλασσα και πνίγηκε εξαιτίας του ανεκπλήρωτου έρωτά της προς τον Ανδρόνικο, ο πατέρας του οποίου είχε το βασίλειό του στο Καστέλι της Καλύμνου. Μια νύχτα Ανάστασης (ή μια Μεγάλη Παρασκευή κατ’ άλλη εκδοχή), η βασιλοπούλα έβαλε ένα κεράκι αναμμένο πάνω σε μια σανίδα και το έστειλε απέναντι, στον αγαπημένο της, βάζοντας μέσα της στοίχημα πως θα φθάσει η φλόγα ζωντανή στον Ανδρόνικο, όπως ο έρωτάς της. Ομως η φλόγα έσβησε και μαζί έσβησαν και οι ελπίδες της πριγκιποπούλας που μαρμάρωσε πάνω στη Ράχη της Τελένδου.

Η Τέλενδος είναι επίσης ένας μικρός παράδεισος: Τα καϊκάκια που φεύγουν κάθε μισή ώρα από τις Μυρτιές, μέσα σε λίγα λεπτά σε διακτινίζουν στην Ελλάδα του ’80, απλωμένη σε μόλις 5 τετραγωνικά χιλιόμετρα: Οι μόνες ρόδες που «κυκλοφορούν» είναι τα ποδήλατα των πιτσιρικάδων και το μόνο που ακούς είναι ο ήχος από τους αργαλειούς (ναι, υφαίνουν ακόμη) ή από τις βουτιές και τα γέλια από τις παρέες που τρώνε χταποδοκεφτέδες πάνω στο κύμα. Και φυσικά το ηλιοβασίλεμα γίνεται ακόμη πιο μαγικό.

Εάν έχετε την τύχη να βρεθείτε στο νησί στις 24 Ιουνίου, του Αη Γιάννη που γιορτάζουν τον Κλήδονα «κι ανάβουνε φωτιές στις γετονιές», θα δείτε τις παραλίες της αλλά και τις αντικριστές, στο Μασούρι να γεμίζουν φωτιές και οι φλόγες να διαδέχονται τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος.

Τα χρώματα από το λιόγερμα βάφουν και τη Πόθια, μέχρι που νυχτώνει και η πρωτεύουσα φοράει τα καλά της για να σας σεργιανίσει στα χαντιρίμια της, να σας κεράσει γυριστές ή γαλακτομπούρεκο, τσίπουρο ή άναμμα, το γλυκό κρασί της, και να σας «κλέψει» μια υπόσχεση: Να ξανάρθετε.