Έλλη Παπακωνσταντίνου στο CNN Greece: «H ζωή στην Ελλάδα είναι με τα σπλάχνα πάνω στο τραπέζι»

Μετά από μια άκρως επιτυχημένη περιοδεία σε θέατρα και φεστιβάλ της Ευρώπης, η Έλλη Παπακωνσταντίνου, η Ελληνίδα δημιουργός που τα τελευταία χρόνια έχει κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση, παρουσιάζει τις Βάκχες στην Πειραιώς 260 από τις 4 έως τις 6 Ιουλίου.

Η παράσταση έρχεται στην Πειραιώς 260 μετά από την πρεμιέρα στη La Filature, Scène nationale de Mulhouse στη Γαλλία τον περασμένο Μάρτιο αλλά και το Festival de Marseille και το διάσημο Holland Festival.

«Παρουσιάζουμε τις Βάκχες με sold out παραστάσεις σε μεγάλα θέατρα της Ευρώπης και η υποδοχή κοινού και κριτικών υπήρξε εξαιρετικά θερμή. Στην Ολλανδία το κοινό χειροκροτούσε όρθιο, είναι πραγματικά συγκινητική αυτή η υποδοχή» λέει η Έλλη Παπακωνσταντίνου.

Με αφορμή το νέο project της, η διακεκριμένη σκηνοθέτις μιλάει στο CNN Greece για την παράσταση, τους μύθους και τη σημασία τους στα έργα της, τις δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει σε Ελλάδα και εξωτερικό, τις ξεχωριστές στιγμές στην πορεία της το καλλιτεχνικό της απωθημένο...

Έλλη, είσαι μια δημιουργός που δεν μιλάει συχνά, άλλωστε μιλάει η δουλειά σου για εσένα, εντός και εκτός συνόρων.

Δεν το έχω καταλάβει γιατί γίνονται με πολύ κόπο και δουλειά. Ελπίζω να καταγράφονται γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν πολιτογραφούνται και πολλά πράγματα στην Ελλάδα και επίσης δεν υπάρχει και καμία σοβαρή υποστήριξη θεσμική. Είναι δύσκολο για τους Έλληνες δημιουργούς να μπορούν να βγαίνουν έξω με το έργο τους. Είναι μια μάχη.

Σημαντική πορεία και αναγνώριση στο εξωτερικό. Ωστόσο, δεν επαναπαύεσαι.

Το έχω αυτό, είμαι αεικίνητη και επίσης μου αρέσει να πειραματίζομαι με διαφορετικές γλώσσες και format. Και ξέρω ότι αυτό δημιουργεί και ένα θέμα γιατί η αλήθεια είναι ότι υπάρχει μια βιομηχανία θεάματος που άπαξ και έχουν δει το έργο σου θέλουν κατά κάποιο τρόπο την επανάληψη αυτού. Όπως συμβαίνει σε κάθε κύκλωμα. Η ελληνική αγορά είναι μια κλειστή αγορά, αντίστοιχα στα διεθνή φεστιβάλ υπάρχει ένα άλλο πιο ανοιχτό κύκλωμα. Είναι μια συνειδητή επιλογή για εμένα με ό,τι κόστος έχει, να εξελίσσομαι. Εγώ κάνω αυτή τη δουλειά για να εξελίσσομαι και για να εξελίσσονται μαζί μου οι άνθρωποι που συναντάω. Είναι μία μεγάλη περιπέτεια. Δεν ξεκινάω με ρετσέτες, με κάτι που έχει γίνει επιτυχία και πάω να το επαναλάβω.

Είναι η στιγμή που ζω, που βιώνω, το τι συμβαίνει γύρω μου, τι συμβαίνει στην Ευρώπη, τι αφουγκράζομαι γενικά να υπάρχει στο συλλογικό ασυνείδητο. Τι θέλω να «χακάρω» θα έλεγα. Μου αρέσει πολύ αυτή η ιδέα της τέχνης ως Δούρειος Ίππος. Η τέχνη έχει τη δύναμη να ανοίγει θέματα, να λύνει, να θεραπεύει, να αγγίζει πάρα πολλές περιοχές, όλες τις περιοχές τις ανθρώπινης ύπαρξης που δεν είναι μόνο η κοσμική διάσταση ή η πολιτική, είναι και η μεταφυσική διάσταση.

Η τέχνη θέτει ερωτήματα ή δίνει απαντήσεις;

Θέτει ερωτήματα, για εμένα ανοίγει περιοχές. 'Οπως ένα όνειρο που μας έχει ταράξει, μας αφήνει κάποια ερωτήματα, εισάγοντας μας σε έναν κόσμο που δεν είναι απολύτως κατανοητός, δεν έχει δώσει απολύτως τις απαντήσεις του αλλά μας έχει ταράξει. Αυτός είναι νομίζω ο χώρος που επιθυμώ να ανοίγω και για εμένα την ίδια και για τους συνεργάτες μου, για αυτό και τελικά προκύπτουν διαφορετικές γλώσσες και διαφορετικοί πειραματισμοί με πολλά μέσα.

Πιστεύω ότι γενικά ζούμε σε μια εποχή που είμαστε σχεδόν υπόλογοι και διάφανοι και διάτρητοι περισσότερο από ποτέ. Δηλαδή με τα social media, εκθέτουμε την προσωπική μας ζωή και εισχωρούμε και στη ζωή των άλλων περισσότερο από ποτέ. Και αυτό μας δίνει μια ψευδαίσθηση επικοινωνίας αλλά στην πραγματικότητα ακυρώνει την εσωτερικότητα, τη σχέση μας με τον εσωτερικό μας εαυτό και θεωρώ ότι η τέχνη έρχεται να αποκαταστήσει αυτή τη σχέση του ανθρώπου με την ψυχή του.

Είναι και μια μορφή ψυχοθεραπείας για εσένα η τέχνη σου; Μια διέξοδος;

Ναι είναι. Είναι ένας τρόπος σύνδεσης με το όλο, με τη δημιουργία, με το θείο παιδί το θείο μωρό μέσα μου που ξυπνάει και δημιουργεί. Με όλα, με τη φύση, με τα διαβάσματά μου, με τις πολιτικές μου απόψεις, όλα συναντιούνται, όλα δημιουργούν συνδέσεις και γεννιούνται με έναν τρόπο μέσα από μια ροή.

Έχεις μια σύνδεση με την αρχαία ελληνική γραμματεία. Παίρνεις τα κείμενα και τα ξαναγράφεις, προσαρμοσμένα στο σήμερα, με άλλη γλώσσα, τοποθετημένα αλλιώς. Γιατί με την αρχαία ελληνική γραμματεία;

Γιατί με ενδιαφέρει πολύ ο μύθος, η ιδέα του μύθου. Ο μύθος ανοίγει για τον σημερινό άνθρωπο -και για μένα προσωπικά- μία περιοχή απρόβλεπτη, ότι όλα μπορούν να συμβούν στο μύθο. Βουτάει πολύ βαθύτερα σε κάποιες περιοχές όπου εμένα δεν με καλύπτει πια η πραγματικότητα. Επειδή έχω περάσει από ακτιβισμό και είμαι πολιτικοποιημένη μπορώ να πω ότι δεν με καλύπτει πια η πραγματικότητα. Δεν με καλύπτει να βρίσκομαι διαρκώς σε μία αντιπαράθεση. Δεν με καλύπτει να είμαι θυμωμένη και οργισμένη με τη ζωή μου και με την κατάσταση γύρω μου και να αγωνίζομαι μόνο έτσι.

Με ενδιαφέρει να βουτάω βαθιά στο μύθο και στις αρχαίες τραγωδίες γιατί εκεί το πολιτικό με το μυθικό συναντιέται. Με ενδιαφέρει να παίρνω μία ιστορία που έχει γραφτεί σε μία άλλη εποχή από ανθρώπους που είχαν να αντιμετωπίσουν μια άλλη πραγματικότητα πολιτική, από άντρες σε μία πατριαρχική καθαρά κοινωνία και κάπως να διαταράσσω τις ισορροπίες, να μετακινώ κάποια νήματα από αυτά τα αφηγήματα και να τα ανατρέπω. Είναι λίγο να δίνω τη δυνατότητα στον εαυτό μου να ξαναγράψω κάτι και να βλέπω τον εαυτό μου μέσα στην Ιστορία.

Εγώ ως γυναίκα έχω αποκλειστεί, αισθάνομαι ότι έχω αποκλειστεί από το αφήγημα, από την ιστορία. Και ως γυναίκα σκηνοθέτις και στην προσωπική ζωή μου. Τώρα αλλάζουν τα πράγματα, αλλά έχω μεγαλώσει σε εποχές που πραγματικά δεν υπήρχε χώρος για να εκφραστώ, ήταν πολύ διαφορετικά τα δεδομένα πριν 20 χρόνια, πριν 10 χρόνια. Ακόμα έχουμε πάρα πολύ δρόμο αλλά έχουμε αρχίσει να ανοίγουμε κάποιες περιοχές στην πραγματικότητά μας. Και το να ανατρέπω τις αφηγήσεις είναι για εμένα ένας τρόπος να διεισδύω μέσα στις ρωγμές ενός συστήματος που με έχει αποκλείσει.

Νομίζω ότι εκφράζεται και η ανάγκη μιας εποχής που αλλάζει. Είμαστε τυχερές να ζούμε σε αυτή την εποχή που βρίσκεται στο μεταίχμιο. Κινείται όλη η ανθρωπότητα προς μια άλλη αντίληψη. Η τέχνη και οι ιστορίες μας μπορούν να είναι συμπεριληπτικές, να μην αποκλείουν τη φύση, το ζώο, τη γυναίκα. Ο μύθος είναι συμπεριληπτικός, για αυτό και επανέρχομαι σε αυτόν. Ο μύθος αφορά το συλλογικό όνειρο, το συλλογικό ασυνείδητο και για αυτό είναι και πολύ σημαντικές οι ελληνικές τραγωδίες ως αποτύπωμα μέσα στο χρόνο και επιστρέφουμε σε αυτές. Ο μύθος είναι μια πηγή από την οποία αντλούμε διαρκώς, είναι ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης.

«Ο μύθος είναι η αρχή όλων των αφηγημάτων, οι ρίζες. Μου αρέσει πολύ η λέξη ρίζωμα. Είμαστε σε μια διαρκή ροή»

Έπαιξε ρόλο και η Μικρασιατική σου καταγωγή στο μύθο ή η Μικρασιάτισσα γιαγιά σου;

Ναι, έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο. Γιατί εγώ δεν μεγάλωσα με κανονικά παραμύθια που λένε οι γιαγιάδες στα παιδιά, εγώ μεγάλωσα με μια γιαγιά Μικρασιάτισσα που πολύ μικρό κορίτσι έφυγε με τα καραβάνια το 1927 για να έρθει στην Ελλάδα και η οποία ήταν ορφανή, αρρώστησε από τύφο, την έριξαν στο λάκκο με τους νεκρούς. Πολύ δύσκολη ιστορία, πολύ δύσκολη πορεία. Η γιαγιά μου δεν μου έλεγε παραμύθια, μου έλεγε αληθινές ιστορίες, τις ιστορίες του ξεριζωμού, οι οποίες στα παιδικά μου μάτια φάνταζαν ως παραμύθι, δηλαδή είχαν μια μυθική διάσταση γιατί ταυτιζόμουν με το παιδάκι που ήταν η γιάγιά μου σε εκείνες τις ιστορίες. Ήταν ένα μεγάλο σχολείο για εμένα μέσα μου, ότι το πραγματικό με το μυθικό είναι ένα. Μπορούμε να διακρίνουμε διαφορές στην έκφρασή τους αλλά στην πραγματικότητα τρέφουν το ένα το άλλο, είναι συγκοινωνούντα δοχεία.

Παράγουμε συνέχεια αφηγήματα γιατί έχουμε ανάγκη τους σύγχρονους μύθους, δεν μπορούμε διαφορετικά. Για παράδειγμα το Χόλιγουντ και οι ιστορίες με τον Σούπερμαν, δείχνουν μια βαθύτερη εσωτερική ανάγκη. Ένα σύγχρονο αφήγημα είναι το metoo και το political correctness που και αυτό μπορεί να ανατραπεί μελλοντικά. Όλα είναι γόνιμα γιατί είμαστε σε μια διαρκή ώσμωση.

Μια Ελληνίδα σκηνοθέτις, πόσες και ποιες δυσκολίες έχει αντιμετωπίσει στη δουλειά της, να εδραιώσει τη θέση της εντός και εκτός συνόρων;

Έξω ίσως είναι πιο εύκολο από ό,τι στην Ελλάδα. Καταρχάς στην Ελλάδα είναι ελάχιστες οι σκηνοθέτριες. Αυτό σημαίνει πολλά. Ως γυναίκα δεν είχα ποτέ τις ίδιες ευκαιρίες. Έπρεπε πάντα να αποδεικνύω με γενναιότητα και με άλματα, παίρνοντας εύσημα, κριτικές, δύναμη από το εξωτερικό για να υπάρχω στην Ελλάδα αλλιώς πιστεύω δεν θα υπήρχα. Αυτό είναι πάρα πολύ στενάχωρο, αλλά όχι για εμένα, εγώ έχω βρει τους τρόπους και τις διόδους να παράγω το έργο μου. Έχω βρει έναν τρόπο που με ευχαριστεί και με ικανοποιεί ιδιαίτερα. Είναι όμως στενάχωρο για τις νεότερες γυναίκες που μπορεί να μην είναι όσο τυχερές υπήρξα εγώ στη ζωή μου.

Θεωρώ ότι ο ελληνικός θεατρικός κόσμος ακόμα δεν τους δίνει τη δυνατότητα να αρθρώσουν λόγο. Υπάρχει ένας αποκλεισμός, σύμφωνα με τα νούμερα. Πιστεύω ότι αν δεν γίνει μια θεσμική αλλαγή όπως και στις άλλες χώρες δεν θα αλλάξει κάτι. Πρέπει θεσμικά να δημιουργηθεί ο χώρος. Εγώ προσωπικά έχω ζήσει τον αποκλεισμό διπλά στον επαγγελματικό τομέα. Δεν το λέω με παράπονο, απλά παρατηρώ μια κατάσταση. Στον επαγγελματικό τομέα υπήρχαν επιπτώσεις και αποκλεισμοί επειδή ζούσα έντονα στην προσωπική μου ζωή.

Σκέφτομαι πάρα πολύ όλους αυτούς τους νέους καλλιτέχνες που βγαίνουν στο δρόμο, παλεύουν και αγωνίζονται αξιέπαινα για το μέλλον τους, αυτό θα είναι η μεγάλη τομή, το να μπορέσουν να αποκατασταθεί όλη αυτή η αδικία και η απαξίωση που έχει υποστεί ο καλλιτεχνικός χώρος. Με θλίβει βαθιά ότι με κάνουν να αισθάνομαι σε αυτή τη χώρα χομπίστας, ότι κάνω το χόμπι μου, την πλάκα μου. Το ένιωσα πολύ όλη τη δεκαετία της κρίσης που τότε στραφήκαμε όλοι στην τέχνη γιατί είναι το στήριγμά μας. Είναι σαν να παίρνεις τα φτερά της φαντασίας και να τα κόβεις γιατί θέλεις να μαντρώσεις τους πάντες. Η τέχνη μας δίνει τη δυνατότητα να μπορέσουμε να κάνουμε άλμα με τη φαντασία. Είμαι πάρα πολύ θυμωμένη, έχω θλίψη και οργή. Είναι στενάχωρη σύγκριση με τις άλλες χώρες.

Πότε ένιωσες ότι μπορεί να ήρθε μια αναγνώριση, μια αποδοχή για εσένα στην Ελλάδα;

Αναγνώριση σημαίνει πάρα πολλά πράγματα. Και ο καθένας το ερμηνεύει διαφορετικά. Αν το δω πολιτικά ως γυναίκα δημιουργός, δεν το έχω δει ακόμα. Έχω παίξει σε πάρα πολλούς χώρους στην Ελλάδα, αλλά δεν έχω δει ακόμα συστημικά την αποδοχή. Όπως δεν την βλέπω και για τις γυναίκες συναδέλφους μου που είναι πανάξιες. Δεν βλέπω μια ισότιμη αντιμετώπιση.

Ωστόσο, επιλέγεις ως βάση σου την Ελλάδα.

Ναι, γιατί η κόρη μου ζει εδώ, πάει σχολείο. Έχω ζήσει πολλά χρόνια σε Αγγλία, Γερμανία, Αμερική. Αλλά ζω συνειδητά στην Ελλάδα, γύρισα το 2011, το επέλεξα και δεν το έχω μετανιώσει. Εδώ η ζωή είναι με τα σπλάχνα πάνω στο τραπέζι. Είναι όλα ορατά. Όλα ανοιχτά. Με ενδιαφέρει πολύ αυτός ο διάλογος στην καθημερινότητα.

Αυτό δεν συμβαίνει στο εξωτερικό;

Έξω συμβαίνει το αντίστροφο. Οι άνθρωποι είναι πιο κλειστοί, δεν μιλάνε για την προσωπική τους ζωή, δείχνουν όλα ότι είναι τέλεια. Στη Σουηδία ας πούμε, ρωτούσα τους ηθοποιούς αν έχουν προβλήματα, και μου έλεγαν όχι όλα είναι τέλεια. Αυτό είναι λίγο ύποπτο. Το αφήγημα στην Ελλάδα είναι πως όλα πάνε χάλια και γκρινιάζουμε συνέχεια, που επίσης είναι προβληματικό. Θα ήθελα να το ανατρέψουμε και να ακούω κάτι άλλο. Αντίστοιχα, εκεί όλα λένε πως είναι τέλεια. Και μετά σκαλίζεις από κάτω και βλέπεις τέρατα, γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν να εκφραστούν, δεν το κάνουν ούτε μέσα από την τέχνη. Η πρώτη μου δουλειά είναι να μπορέσουν οι ηθοποιοί να εκφραστούν. Στη Σουηδία υπάρχει βία, κακοποίηση, πώς συμβαίνουν αυτά μέσα στην τόσο τέλεια κοινωνία που λένε πως έχουν;

Είμαστε ωραίος λαός γιατί έχουμε πρόσβαση στους μύθους, μπορούμε ακόμα να φανταζόμαστε, να ελπίζουμε, να ονειρευόμαστε, να τολμάμε στην καθημερινότητά μας να κάνουμε άλματα.

Ποιο είναι το πιο δύκολο και απαιτητικό κοινό;

Το ελληνικό κοινό είναι πολύ απαιτητικό, έχει δει πολύ θέατρο, είναι πολύ προχωρημένο, με κριτήριο. Κόκκινες γραμμές υπάρχουν παντού και έχουν να κάνουν με το αφήγημα του κάθε λαού και με τον τρόπο που εκφράζονται. Εμείς είμαστε πιο συναισθηματικοί.

‘Εχει ενδιαφέρον όταν κάναμε την Αντιγόνη μέσω zoom, παρακολουθούσαν θεατές από διάφορες χώρες, Σουηδία, Ιταλία, Ελλάδα, Ινδία, Αμερική, κλπ., έβλεπες πώς ο καθένας ερχόταν με τις κόκκινες γραμμές και τα στερεότυπα και τις προσδοκίες του δικού του περιβάλλοντος. Αυτό είναι πάρα πολύ γόνιμο. Μια θεατρική παράσταση είναι ένα ζωνταντό γεγονός και αισθάνεσαι τη δυσφορία, τη χαρά, την ταύτιση, όλα τα βιώνεις. Για αυτό το θέατρο είναι ένας πολύ σημαντικός δημόσιος χώρος, γιατί εκεί νιώθουμε κοινωνία και ποια είναι τα όρια της κοινωνίας. Μου αρέσει πάρα πολύ που ταξιδεύω με τις παραστάσεις μου, γιατί οι λαοί ταυτίζονται με διαφορετικό τρόπο. Μια φορά στην Ολλανδία μάς περίμενε μια κυρία να μας τα «χώσει» γιατί κάναμε μια πολιτική παράσταση με την Ελλάδα εν μέσω κρίσης. Αντέδρασε διότι πήγαμε και κάναμε μια τέτοια παράσταση στην Ολλανδία.

Δέχεσαι την αρνητική κριτική;

Με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Δεν με ενδιαφέρει απαραίτητα να αρέσει το έργο, αλλά να αγγίξει. Τότε δημιουργούνται έντονα συναισθήματα, ταράζει. Στην Ευρώπη οι άνθρωποι είναι «κλειδωμένοι» σε κουτάκια, είναι πολύ τακτοποιημένη η ζωή τους και όταν ένα έργο διαταράσσει αυτή την τακτικότητα, γίνονται πολύ απρόβλεπτοι. Μου αρέσει αυτό.

Έχουν ανέβει παραστάσεις σου στο West End, στο βασιλικό θέατρο της Σουηδίας, ακόμα και στο Ιράκ. Πού ήταν μεγαλύτερη η πρόκληση για εσένα;

Παντού, γιατί υπάρχουν παντού προκλήσεις. Θα πω για το Ιράκ που δεν είναι το αυτονόητο, το αυτονόητο είναι το West End. Για εμένα πάντα είναι ο διάλογος με τους ανθρώπους.

Θα σου πω την ιστορία στο Ιράκ. Πήγαμε στο Ερμπίλ συγκεκριμένα και παρουσιάσαμε το ΜΕΤΑ που ήταν μια παράσταση για το τέλος του κόσμου, για την καταστροφή. Εκεί νομίζω ότι πραγματικά μπορέσαμε να συνομιλήσουμε με τους θεατές παρόλο που δεν ήταν υποτιτλισμένο και δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα. Όμως, ήταν αρκετή εικαστική performance. Μια πόλη που έμοιαζε με σκηνικό ταινίας, τα μισά σπίτια ήταν γκρεμισμένα και τα άλλα μισά είχαν πλαστικό από πάνω επειδή ήταν καινούρια. Οι θεατές άφηναν τα όπλα τους και τα τσιγάρα τους έξω στα τραπέζια για να μπουν και να δουν την παράσταση, σοκάρονταν με το ημίγυμνο ή τα φιλιά των ηθοποιών. Πολλά παιδιά που ήρθαν για να συμμετάσχουν στην παράσταση εθελοντικά, μας μίλησαν μετά για το πώς αυτό αποτέλεσε ένα προηγούμενο. Δεν ξαναέγινε, δεν επαναλήφθηκε αυτό το φεστιβάλ. Και επειδή οι άνθρωποι εκεί ήρθαν σε επαφή με μια άλλη ελευθερία έκφρασης, έχει κάτι επαναστατικό. Και για εμάς ήταν συγκλονιστική εμπειρία και για εμένα προσωπικά.

Σας δημιούργησαν πρόβλημα εκεί;

Ναι, πολλές απαγορεύσεις. Για παράδειγμα τους ζητήσαμε να πετάξουν χαρτιά στον αέρα και τα παιδιά μας είπαν ότι δεν μπορούσαν να το κάνουν γιατί ήταν φακελωμένοι όλοι. Και πιο ακραία. Μου έκανε τρομερή εντύπωση που ήρθε μια γυναίκα, γύρω στα 40 κάτι, μια διανοούμενη εκεί στο Ιράκ, πολύ σημαντική συγγραφέας. Εμείς είχαμε ένα ημίγυμνο αντρικό και ήρθε τον κοίταξε στα μάτια και είπε πάρα πολύ δυνατά: «Έχεις πολύ ωραίο σώμα». Ήταν επαναστατικό για εκείνη. Για εμένα αυτό ήταν μια συγκλονιστική στιγμή. Και άλλα προβλήματα, βιβλίο μπορώ να γράψω.

Εμένα μου είχαν βγάλει εισιτήριο επιστροφής δύο μέρες πριν παιχτεί η παράσταση. Και ρωτάω με ποιον να μιλήσω, γιατί δεν μπορεί να γίνει η παράσταση χωρίς εμένα. Μου λένε με τον διευθυντή του φεστιβάλ. Ήταν νύχτα, ήρθε ένα αυτοκίνητο τεράστιο με φιμέ τζάμια και βγήκε έξω ένας πανήψυλος αντρας με γυαλιά, λευκό κοστούμι και πέντε μπράβους. Μου λένε αυτός είναι. Πάω στον διευθυντή και του ζητάω να μου αλλάξει το εισιτήριο. Χωρίς να μου πει τίποτα άλλο ή να μου απευθύνει το λόγο, άνοιξε το σακάκι, έβγαλε ένα πάκο με 100ευρα και μου τα πέταξε στη μούρη! Απαξιωτικά! Το πρόβλημα ήταν ότι τον κοίταξα στα μάτια. Έγινα έξαλλη, με κρατάγανε. Δεν μου βγάλανε άλλο εισιτήριο, ήταν μεγάλο σκάνδαλο που τόλμησα να τον κοιτάξω στα μάτια.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι περιοχές γκρίζες ζώνες, αποσταθεροποιημένες όπου υπάρχουν αμερικανικές και γερμανικές δυνάμεις. Το συγκεκριμένο φεστιβάλ ήταν αμερικάνικο και στη διπλανή πόλη υπήρχε ένα φεστιβάλ γερμανικό. Την επόμενη μέρα μας έκαναν το τραπέζι οι Γερμανοί, έμαθαν το σκάνδαλο και μου πλήρωσαν αυτοί το εισιτήριο. Από το διπλανό φεστιβάλ για να τους την πουν. Βλέπεις πόσο δύσκολα περνάει ο κόσμος σε αυτές τις περιοχές που παίζονται αυτά τα χοντρά παιχνίδια. Το να παίζεις σε αυτές τις εμπόλεμες ζώνες έχει μια τρομερή δυναμική. Με ενδιαφέρει ο κόσμος να βγαίνει από τις παραστάσεις μου πιο δυνατός, ότι μπορεί να διεκδικήσει πράγματα, ότι είναι εφικτό. Έχουμε γίνει παθητικοί και πολλές φορές η τέχνη μέσα από το συστημισμό αναπαράγει μια παθητικότητα.

Μια επίσης δυνατή στιγμή ήταν η παράσταση στο Μαουτχάουζεν. Μετά τον Μίκη Θεοδωράκη ήταν η δική σας παραγωγή που παρουσιάστηκε στον συγκεκριμένο χώρο.

Ήταν ορόσημο για εμένα, με άλλαξε πάρα πολύ. Για να γίνει αυτή η παράσταση έκανα έρευνα. Γνώρισα πολλούς ερευνητές στο Μαουτχάουζεν και σε άλλα στρατόπεδα καθώς αυτή η παράσταση είναι ένα ανοιχτό πρότζκετ. Παίξαμε και στη Γαλλία σε στρατόπεδα συγκεντρωσης και αλλού. Είναι μια ανοιχτή έρευνα που θέλω να τη συνεχίσω.

Ήταν συγκλονικστικό που ήρθα σε επαφή με τους ανθρώπους που ζουν σε αυτή την περιοχή η οποία είναι ένα ανοιχτό τραύμα. Να καταλάβω όλες τις ισορροπίες του σήμερα και πώς βιώνεται αυτό το συλλογικό τραύμα, συζητιέται; Δεν το συζητάνε! Και είχαν ανάγκη να γίνει. Αλλά να το δω και σε πολιτικό επίπεδο. Μιλώντας με ιστορικούς σε όλα τα στρατόπεδα έλεγαν ότι μέχρι τη δεκαετία του '90 δεν υπήρχε ούτε μια μαρτυρία, αυτά για εμένα είναι πολύ συγκλονιστικά πράγματα. Πέρα από το γεγονός ότι βρίσκεσαι μέσα στον απόλυτο ζόφο, ο άνθρωπος πραγματικά είναι το μεγαλύτερο τέρας που έχει υπάρξει στον πλανήτη. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε, ο φασισμός υπάρχει και σήμερα είναι μια πραγματικότητα. Μπορεί οι τοπικές κοινωνίες για να σωθούν και να συνεχίσουν να ζουν να ξανάγραψαν την ιστορία, στην πραγματικότητα δεν έπαψαν να βρίσκονται εκεί πολιτικά. Οπότε εμείς ανοίξαμε διάλογο με αυτές τις κοινωνίες. Και αυτό ήταν ένα πεδίο επικίνδυνο. Αυτή η επικινδυνότητα εμένα με γοητεύει. Δηλαδή να βρίσκομαι και να συνομιλώ με το κοινό σε μια συνθήκη που είναι ακραία.

Η διευθύντρια του Μαουτχάουζεν, που είναι ένας εξαιρετικός άνθρωπος, τόλμησε να φιλοξενήσει μια παράσταση, συνήθως εκεί γίνονται παραστάσεις κλασικής μουσικής.
Πρέπει να σου πω ότι μου έδειξε φωτογραφικά αρχεία που δεν έχουν βγει ποτέ στη δημοσιότητα, γιατί αν βγουν την επόμενη μέρα θα κλείσει. Όλα αυτά τα μνημεία -όπως λέγονται πια- είναι στην κόψη του ξυραφιού να κλείσουν.

Έλλη, έχεις καλλιτεχνικό απωθημένο;

Όχι κανένα. Ίσως θα ήθελα να κάνω όπερα, διότι κάνω μουσικά έργα.

Έχεις σκηνοθετήσει και ηθοποιούς του Μπέργκμαν.

Ναι. Και κάποιους παλιούς ηθοποιούς του. Ήταν μαγικά γιατί οι συγκεκριμένοι ηθοποιοί ήταν τόσο ανοιχτοί και αθώοι σαν παιδιά. Ήταν η πιο μαγική συνεργασία, τους λατρεψα, αγαπηθήκαμε, μάθαινα από αυτούς την απλότητα, την αμεσότητα, το πόσο ακέραιοι ήταν, πόσο γρήγορα έφερναν τον εαυτό τους άφοβα σε αυτό που πρότεινα. Και τι να πεις για την τεχνική τους! Καλλιεργήθηκε μια βαθιά ανθρώπινη σχέση.

Θα σε ενδιέφερε να κάνεις κάτι και στο σινεμά;

Το έχω σκεφτεί, όμως δεν το έχω αποφασίσει. Με γοητεύει η κάμερα, μου αρέσει που τη χρησιμοποιώ και στο θέατρο. Ορίστε ανακάλυψες και ένα απωθημένο μου! Θα το ήθελα και ίσως να το τολμήσω!

Οι Βάκχες πώς και γιατί τώρα; Μετά την ευρωπαϊκή περιοδεία, θα τη δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Είναι ένας διεθνής θίασος, ξεκινήσαμε από Γαλλία, πήγαμε Ολλανδία. Γιατί Βάκχες στην Ευρώπη; Πάντα τπ ήθελα, τις αγαπούσα, είναι η αγαπημένη μου τραγωδία του Ευριπίδη. Ο Ευριπίδης αυτοεξόριστος από την Αθήνα γράφει αυτό το έργο αντιδρώντας στο Απολλώνιο αθηναϊκό πνεύμα, εισάγει το διονυσιακό, νομίζω ότι υπάρχουν κάποιες αναγωγές στη σημερινή πραγματικότητα. Ήθελα να μπω διαφορετικά μέσα σε αυτό το έργο από ένα άλλο δρόμο και ο δρόμος μου είναι η θηλυκότητα. Η κατάρρευση των στεγανών, η απελευθέρωση, η ελευθερία.

Ο Διόνυσος παρουσιάζεται ως Μετεωρίτης;

Ναι. Εμφανίζεται ένας μετεωρίτης και τον λένε Διόνυσο και εμφανίζεται επί σκηνής. Προαναγγέλλεται δηλαδή ως αυτός που φέρνει την καταστροφή. Θα ξεκινήσω την εμπειρία μου στη Σουηδία για να φτάσω στις Βάκχες γιατί κάθε έργο έχει να κάνει πολύ με την εμπειρία. Και για εμένα ήταν πολύ αποκαλυπτική αυτή η περίοδος που έζησα αυτό το τρίμηνο στη Στοκχόλμη. Έζησα σε μια κοινωνία όπου οι σχέσεις ήταν κανονικοποιημένες, ρυθμισμένες. Μια κοινωνία που μπορείς να πεις ότι είναι απολύτως ευθυγραμμισμένη με το political correct όμως ταυτόχρονα ανακάλυψα ότι οι άνθρωποι έχουν απολέσει την επιθυμία. Υπάρχει ο φόβος να αγγίξουν ο ένας τον άλλον, να εκφραστούν, να μιλήσουν, να εκδηλωθούν. Όλο αυτό ανέτρεψε τα πιστεύω μου για το μέλλον και άρχισε να τίθεται το ερώτημα. Πολύ κλειστά συστήματα, και οποιοδήποτε κλειστό σύστημα ενέχει πολλούς κινδύνους για τον άνθρωπο. Από αυτή την εμπειρία μου οι Βάκχες ξεκινούν σε έναν κόσμο πλήρως κανονικοποιημένο, όλα ελεύθερα, με έναν Πενθέα που έχει την εξουσία και έχει δώσει αυτά τα δικαιώματα αλλά μέσα σε κάποια πλαίσια όπως εγώ τα έζησα σε αυτά τα βόρεια κράτη. Στην ουσία οι άνθρωποι έχουν χάσει τη σύνδεσή τους με την επιθυμία και αυτό είναι που παρακολουθούμε στις Βάκχες, τι συμβαίνει όταν ελευθερώνεται αυτό. Σε ένα βαθμό το θέτω ως ερώτημα στον θεατή. Δεν το καταγγέλλω καθαρά, αλλά ξεκινάω από αυτό το χώρο γιατί με φοβίζει η υπερβολή.

«Η σκηνή μεταμορφώνεται σε ένα μουσικό όργανο που είναι ο παλμός του σύμπαντος. Μια ελληνική τραγωδία στο metaverse». Μου το εξηγείς;

Ο Γιάννης Κρανιδιώτης έχει δημιουργήσει ένα σεισμογράφο, ένα γλυπτό, που παίρνει τις δονήσεις της σκηνής και τις μετατρέπει σε ήχο, φως και κυματομορφή. Οπότε είναι μια ζωντανή μηχανή. Όταν χορεύουν οι χορευτές είναι σαν ένα μουσικό όργανο η ίδια η σκηνή, η κίνηση δημιουργεί τον ήχο. Στην ποιητική του διάσταση το κάθε τι που κάνουμε είναι μια χειρονομία στον κόσμο και συνδεόμαστε με τις δονήσεις που παράγουμε γύρω μας. Το ζητούμενο για εμένα είναι να δημιουργήσεις ένα έργο που πάλλεται και δονεί τον θεατή, που τον ενώνεις με τον κοσμικό παλμό.

Το metaverse έχει να κάνει με τη δημιουργία. Όλο το έργο ξεκινάει από μια φουτουριστική πραγματικότητα και μπαίνουμε όλο και πιο βαθιά σε έναν κόσμο που είναι πιο σωματικός, πάμε σε συνθήκες πιο αφαιρετικές. Είναι μια ψυχική ένωση, από τον πολιτισμό στη φύση, αυτή είναι η διαδρομή. Το metaverse ως έννοια είναι πιο πολύ για εμένα, καθώς με ενδιαφέρει αυτός ο νέος χωροχρόνος που ανοίγεται μέσα από την τεχνολογία.

Επόμενα σχέδια στα σκαριά;

Η επόμενη δουλειά που θα είναι μετά το καλοκαίρι είναι μια συμπαραγωγή του Μεγάρου με την Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, Ελευσίνα 2023. Είναι ένα έργο που έχουμε προετοιμάσει, έχω γράψει και έχει συνθέσει τη μουσική ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος. Πρόκειται για μια σύγχρονη όπερα και το δουλεύουμε πέντε χρόνια. Βασίζεται στον μύθο της Περσεφόνης, πάνω στη σχέση κόρης-μητέρας, σχέση με τη φύση. Στη συνέχεια θα παιχτεί και στο Μέγαρο. Και μετά διακοπές. Αγρανάπαυση μεγάλη γιατί η αλήθεια είναι ότι εγώ δεν ανεβάζω έτοιμα έργα πια και αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο επειδή η δραματουργία φτιάχνεται μαζί με τη σκηνοθεσία, τη μουσική και όλα τα άλλα στοιχεία, χτίζεται όλο μαζί αργά και συλλογικά. Λόγω Covid, όλες αυτές οι παραγωγές έπεσαν μαζί. Αδυνατώ να κάνω τη μια δουλειά πίσω από την άλλη και έχω πάρει απόφαση ότι μετά σταματάω για μεγάλο διάστημα. Ένα διάλειμμα.

Πληροφορίες παράστασης

Σύλληψη – Σκηνοθεσία Έλλη Παπακωνσταντίνου
Κείμενο Έλλη Παπακωνσταντίνου, Χλόη Τζία Κολύρη, Κάκια Γουδέλη

Χορογραφία Sine Qua Non ART / Christophe Béranger & Jonathan Pranlas-
Descours
Μουσική σύνθεση Ariah Lester

Παίζουν Ariah Lester, Γιώργος Ιατρού, Χαρά Κότσαλη, Λητώ Μεσσήνη, Βασίλης
Μπούτσικος, Άρης Παπαδόπουλος
Ηλεκτροακουστικές συνθέσεις – Interactive Sound Design Installation –
Τεχνικός συντονισμός Λάμπρος Πηγούνης
Σκηνογραφία Μαρία Πανουργιά
Video Art – Live Video Performance Παντελής Μάκκας
Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη
Σχεδιασμός φωτισμού Μαριέττα Παυλάκη
Σχεδιασμός σεισμογράφου Γιάννης Κρανιδιώτης
Βοηθός σκηνοθέτριας Σπύρος Σουρβίνος
Σύμβουλος έρευνας Λουίζα Αρκουμανέα
Συνεργασία στη δραματουργία Ariah Lester, Χάρης Καλαϊτζίδης

Φωτογραφία Alex Kat
Trailer Σιδέρης Νανούδης

Οργάνωση παραγωγής περιοδείας Laurent Langlois
Διεύθυνση γραφείου ODC Τζίνα Ζορμπά
Β΄ βοηθός σκηνοθέτριας Χριστιάνα Τόκα, Κατερίνα Σαββόγλου
Γ΄ βοηθός σκηνοθέτριας Κατερίνα Χριστάκη
Βοηθός σκηνογράφου Σοφία Θεοδωράκη

Βοηθός Video Artist Ανθή Παρασκευά-Βελουδογιάννη

Παραγωγή ODC Ensemble
Συμπαραγωγή
Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, La Filature, Scène Nationale Mulhouse (FR), Holland
Festival (NL), Festival de Marseille (FR), Festival LaStrada Graz (AT), Romaeuropa
Festival (IT), Teatro Nazionale di Genova (IT)
Residency
Espace des Arts, Scène Nationale Chalon-Sur-Saône (FR)

Πληροφορίες εισιτηρίων: http://aefestival.gr/plirofories-eisitirion/
Αγορά εισιτηρίων: aefestival.gr, viva.gr & public.gr
ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΕΚΔΟΤΗΡΙΑ: Πλατεία Συντάγματος (info point Δήμου Αθηναίων)| Δε-
Πα 10:00-18:00 - ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ: +30 2118008181 | Δε-Πα 10:00-18:00 -
ΑΜΕΑ: +30 210 3221 897 | Δε-Πα 10:00-17:0