«Μέδουσα και Περσέας»: Ένας Γερμανός γραφίστας μετατρέπει το μύθο σε κόμικ #MeToo

Ήταν η Μέδουσα τέρας και ο Περσέας ήρωας; Όχι σύμφωνα με το κόμικ που σχεδίασε ο Γερμανός γραφίστας Αντρέ Μπραϊνμπάουερ, ο οποίος αφηγείται το γνωστό μύθο με έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο: Η Μέδουσα δεν είναι το τέρας το οποίο μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε πέτρα από κακία.

Έχοντας κακοποιηθεί από έναν θεό και τιμωρημένη από μια θεά, αποτελεί η ίδια το διπλό θύμα των θεών. Ο Περσέας, από την άλλη, είναι παιδί έρμαιο των ισχυρών.

Ο γεννημένος στο Πάσαου της Βαυαρίας το 1973 Μπραϊνμπάουερ, σπούδασε γραφιστική στην Ακαδημία Τέχνης της Νυρεμβέργης και ζει στη Βιέννη από το 2005.

Τον γοήτευαν από παιδί οι αρχαιοελληνικοί μύθοι και επένδυσε τρία ολόκληρα χρόνια για το ανατρεπτικό αυτό κόμικ, στο οποίο αφηγείται τη νέα, δική του οπτική γωνία της Μέδουσας-θύμα και την κλασσική.

Η αλλαγή της οπτικής γωνίας υποδηλώνεται ήδη με την αντιστροφή της σειράς των ονομάτων στον τίτλο, «Μέδουσα και Περσέας» και όχι το αντίστροφο. «Δοκίμασε να δεις τα πράγματα από τη δική μου οπτική γωνία», εκλιπαρεί η πρωταγωνίστρια τον απολιθωμένο συνομιλητή της. Ο Περσέας, αν και ημίθεος χάρη στον Δία, έχει γίνει στο κόμικ ένας άπειρος, αφελής νέος, ένα μπαλάκι των θεών.

Το γεγονός ότι ο αναγνώστης διαβάζει και τις δύο εκδοχές, αποτελεί την ιδιαιτερότητα σε αυτό το κόμικ, αφού στο μέσον του συναντιούνται οι παραδοσιακές μυθολογικές διηγήσεις για την Μέδουσα και τον Περσέα και η δική του φεμινιστική θεώρηση του μύθου, επηρεασμένης από το κίνημα #MeToo, η οποία διαφέρει θεμελιωδώς από άλλες ερμηνείες της Μέδουσας. Έτσι, ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει τον μύθο πρώτα ως ένα εύθυμο, γοητευτικό ηρωικό ταξίδι ενός νεαρού άνδρα και στη συνέχεια ως μια σκοτεινή, άδικη ιστορία μιας γυναίκας που θυματοποιείται βάναυσα και σχηματοποιείται ως τέρας. Ο Αντρέ Μπράινμπάουερ, ο οποίος ήταν φιναλίστ για το Βραβείο Κόμικ 2021 του Ιδρύματος πολιτισμού και επιστήμης Μπέρτολντ Λάιμπινγκερ, με το κόμικ του «Μέδουσα και Περσέας» αποδομεί τον αρχαίο μύθο και προσπαθεί να απαντήσει σε μια από τις αγαπημένες του ερωτήσεις: Ποιος είναι στην πραγματικότητα ο ήρωας και ποιο το τέρας;

Η αποτρόπαιη εικόνα του Περσέα με το κομμένο φιδίσιο κεφάλι της Μέδουσας στο απλωμένο του χέρι, τιμωρημένη μέσω αυτού από την Αθηνά διότι βεβηλώθηκε ο ναός της, έχει χαραχθεί στην συλλογική μας μνήμη. Γιατί όμως αφού ο Ησίοδος στην Θεογονία κάνει λόγο για μια τερατώδους μορφής γοργόνα, την μόνη θνητή από τρεις αδελφές γοργόνες, με την οποία απλώς συνευρέθηκε «σε μαλακά λιβάδια με ανοιξιάτικα λουλούδια» ο Ποσειδώνας; Διότι απλούστατα οκτώ αιώνες αργότερα ο Οβίδιος, στις «Μεταμορφώσεις» του, περιγράφει τη συνεύρεση της πανέμορφης ιέρειας της Αθηνάς Μέδουσας ως «ατίμωση». Κυνηγημένη από τον Ποσειδώνα κλείστηκε στο ναό της θεάς, όπου και την βίασε, κατά τον Ρωμαίο συγγραφέα. Έξαλλη για τη βεβήλωση η Αθηνά και μην μπορώντας να τιμωρήσει έναν άλλον θεό, έστρεψε την μήνη της προς την Μέδουσα την οποία μεταμόρφωσε σε ένα απεχθές τέρας με φίδια για μαλλιά, με τη θανάσιμη ικανότητα να πετρώνει με το βλέμμα της όποιον την κοίταζε κατά πρόσωπο.

Αυτή είναι η εκδοχή η οποία επιβίωσε επί χιλιετίες και έχει διαμορφώσει την γνώμη μας για την Μέδουσα: μιας γυναίκας τιμωρού, η οποία όμως είναι ταυτόχρονα θύμα ενός άθλιου ισχυρού θεού, και της τιμωρίας της Αθηνάς.

Αλλά αυτό ακριβώς το γεγονός θα αποσιωποιηθεί επί αιώνες, σύμφωνα με τον εκδοτικό οίκο. Και στις δύο εκδοχές πάντως, την ελληνική και την ρωμαϊκή, ο Περσέας την σκοτώνει, παραδίδει το κεφάλι της στην Αθηνά η οποία το βάζει στην ασπίδα της, είναι το περίφημο Γοργόνειο, ως προστασία, αφού είχε διατηρηθεί η ικανότητά της να πετρώνει όποιον την αντίκριζε. Η ίδια η λέξη Μέδουσα προέρχεται εξάλλου από το ρήμα «μέδω», το οποίο σημαίνει και προστατεύω, δηλαδή η Μέδουσα ως ουσιαστικό σημαίνει η προστάτις, η φύλακας, σημασία την οποία είχε και πριν την συνεύρεσή της με τον Ποσειδώνα, άρα δεν επρόκειτο για μια απροστάτευτη πανέμορφη ιέρεια την οποία βίασε ο θεός.

Η κυρίαρχη σκοτεινή ιστορία της Μέδουσας την οποία περιγράφει στο ένα σκέλος του κόμικ ο γραφίστας είναι εν μέρει τόσο ωμή που σε αφήνει άναυδο, είναι βίαιη, σκοτεινή και καταθλιπτική. Η νέα εκδοχή του Μπράινμπάουερ είναι ένα πολύχρωμο, παιχνιδιάρικο, εύθυμο, ανάλαφρο κόμικ περιπέτειας, γεμάτη ευφυείς αναχρονισμούς Στο έξυπνο κόμικ του αναμιγνύει διάφορες ερμηνείες του μύθου του Περσέα και της Μέδουσας με μια αυτόνομη εκδοχή και άποψη. Έτσι, αποτυπώνει τη δυαδικότητα -και την αδικία- των αρχαίων μύθων. Επιπλέον, συνδέει ιστορίες άνω των δύο χιλιάδων ετών με επίκαιρα ερωτήματα για την αλήθεια, τα θύματα, τους θύτες. Τις συνδέει επίσης με σκέψεις για το κίνημα #MeToo και την κυρίαρχη αφήγηση η οποία καθορίζει ακόμη και την αντίληψη για την βία κατά των γυναικών.

Τι τον οδήγησε όμως να ασχοληθεί με την μύθο της Μέδουσας ιδωμένο υπό το πρίσμα αυτού του κινήματος; Επισκεπτόμενος κάποια μέρα το Ιστορικό Μουσείο της Βιέννης είδε τον πίνακα του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς «Το κεφάλι της Μέδουσας», ο οποίος τον γοήτευσε. Γνώριζε τον μύθο αλλά ήθελε να ανακαλύψει τη δυναμική του. «Κατά την έρευνα, έπεσα πάνω στη ρωμαϊκή εκδοχή του Οβιδίου και αποφάσισα να εμβαθύνω. Ήταν σημαντικό όμως για μένα να αφηγηθώ την ιστορία και των δύο χαρακτήρων του μύθου σε ισότιμη βάση. Δούλεψα εναλλάξ και τους δύο. Στην αρχή, ήθελα απλώς να πω την ιστορία της Μέδουσας από την δική της οπτική. Αλλά αυτό δεν θα ήταν δίκαιο για τον Περσέα. Το θέμα #metoo εμφανίστηκε την κατάλληλη στιγμή στα μέσα ενημέρωσης εκείνη την εποχή. Παρακολούθησα πολλές σχετικές συνεντεύξεις και ντοκιμαντέρ και σίγουρα επηρέασαν τη στάση μου απέναντι στη Μέδουσα. Παρόλο που δεν ήμουν τόσο εξοικειωμένος με τη φεμινιστική ερμηνεία του χαρακτήρα στην αρχή, ένιωσα επιβεβαιωμένος στη νέα μου ερμηνεία του μύθου. Το δύσκολο βέβαια είναι να αναπροσαρμόσεις το ανδρικό βλέμμα που αυτομάτως έχεις. Συμβουλεύτηκα καλές φίλες με τις οποίες συζήτησα το θέμα και το σκεφτόμουν ξανά και ξανά. Ήταν μια συνεχής εντατική γνωστική διαδικασία για μένα και κατά συνέπεια αναθεώρησα πλήρως το κόμικ αρκετές φορές», έχει πει σε συνέντευξή του. Έτσι, κατέληξε στην διπλή αφήγηση, την πολιτιστικά καθιερωμένη η οποία έχει απεικονισθεί καλλιτεχνικά και τη νέα, τη δική του, την αντισυμβατική ερμηνεία του χαρακτήρα και των πράξεων της Μέδουσας «ώστε η αντίθεση να είναι ακόμα καλύτερη».