Η ζακέτα του Κομπέιν και η τσίχλα της Σπίαρς: Η λατρεία των διάσημων είναι η νέα θρησκεία της Δύσης

Διάβασα σήμερα μια είδηση και κοιτώντας πίσω στο «ημερολόγιο» αναρτήσεων με το όνομα Κερτ Κομπέιν, οι περισσότερες αφορούν σε κάποια δημοπρασία αντικειμένων στην οποία η τάδε κιθάρα ή η δείνα τρύπια ζακέτα του έπιασαν διαστημικά χρήματα.

Το «τρύπια» τονίζεται στις περιγραφές της ζακέτας και προσδίδει επιπλέον αξία, καθώς αποδεικνύει πρώτον ότι η ζακέτα είναι όντως μεταχειρισμένη, αλλά κυρίως ότι ο Κομπέιν ήταν πράγματι ένας γκραντζ τύπος που δεν ασχολιόταν με τις τρύπες στη ζακέτα και κυκλοφορούσε στους δρόμους σαν κλοσάρ.

Μια ακόμη κιθάρα του Κομπέιν βγαίνει σε δημοπρασία αυτές τις μέρες, ή ίσως δεν είναι μια ακόμη κιθάρα αλλά η ίδια κιθάρα που βγαίνει μια ακόμη φορά και βέβαια κάθε φορά η τιμή ανεβαίνει σε επίπεδα που θα έπρεπε να μας προκαλούν έκπληξη, αλλά δεν το καταφέρνουν.

Η συγκεκριμένη ηλεκτρική κιθάρα είναι αυτή που χρησιμοποιήθηκε στο βίντεο του «Smells Like Teen Spirit», μια Fender Mustang του 1969 για αριστερόχειρες με μπλε φινίρισμα, η οποία, σύμφωνα με τον οίκο δημοπρασιών «άλλαξε τη μουσική και τον κόσμο» και έχει αρχική τιμή 600.000 - 800.000 δολάρια.

Η αλήθεια είναι ότι το «Smells Like Teen Spirit» άλλαξε στ' αλήθεια τη μουσική, όχι με τόσο κατακλυσμιαίο τρόπο όσο το πολύ πιο απλό «Love me Do» των Beatles, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε να μην δώσουμε τα μουσικά εύσημα στον αυτοκαταστροφικό Κομπέιν που με την αυτοκτονία του κατάφερε να παραμείνει άφθαρτος μουσικά, εν αντιθέσει προς τη ζακέτα του. Για το αν άλλαξε και τον κόσμο, μπορούμε να κουβεντιάζουμε ώρες.

Και πάλι, όμως, ένα εκατομμύριο δολάρια για μια κιθάρα;

Το φαγωμένο τοστ και το σπασμένο νύχι

Το 2012, οι τότε υπερδιάσημοι One Direction, που σε αντίθεση με τον Κομπέιν δεν άλλαξαν καθόλου τη μουσική και τον κόσμο, πήγαν στην Αυστραλία. Το πρωινό τηλεοπτικό πρόγραμμα Sunrise, τους κάλεσε να δώσουν συνέντευξη και τους πρόσφερε και μερικά χαρακτηριστικά τοπικά φαγητά. Ανάμεσα σε αυτά, κάτι που λέγεται Vegemite και οι Αυστραλοί το τρώνε σε τοστ.

Ένα από τα μέλη του συγκροτήματος, ο Νάιαλ Χόραν, δοκίμασε το τοστ, δεν του άρεσε και το παράτησε δαγκωμένο στο πιάτο. Το μισοφαγωμένο τοστ εμφανίστηκε λίγο αργότερα στο eBay και πουλήθηκε τελικά για 100.000 δολάρια Αυστραλίας.

Ο άνθρωπος που το αγόρασε δεν πρέπει να αισθάνεται μόνος του: Ένα σπασμένο ακρυλικό νύχι της Lady Gaga πουλήθηκε για 12.000 δολάρια ΗΠΑ και η μασημένη τσίχλα της Μπρίτνεϊ Σπίαρς για 14.000 δολάρια.

Κι επειδή μπορεί πάντα να γίνει και καλύτερο, μια σπασμένη λεκάνη τουαλέτας του Τζον Λένον έχει πουληθεί για 16.027 δολάρια και ένα μεταχειρισμένο εσώρουχο του Τζον Φ. Κένεντι για 5.000 δολάρια.

Το εμπόριο αντικειμένων που σχετίζονται με διάσημους ανθρώπους δεν είναι καινουργια υπόθεση, αλλά πλέον έχει εξελιχθεί σε τεράστια βιομηχανία. Το στόχο όσων πουλάνε τον ξέρουμε: Τα χρήματα. Αυτοί που αγοράζουν το μισοφαγωμένο τοστ όμως; Τι τους έχει συμβεί στη ζωή τους;

Για κάποιους ανθρώπους, η αγορά τέτοιων αντικειμένων είναι επένδυση. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τις μετοχές ή τα κρυπτονομίsματα, παρακολουθούν την αγορά και κάνουν τις κινήσεις τους, αγοράζοντας τη σωστή στιγμή άλλο ένα μπουστάκι της Μαντόνα, το οποίο θα μοσχοπουλήσουν στο Marquee Capital, μια εταιρεία επενδύσεων που ειδικεύεται σε αγοραπωλησίες και εκτιμήσεις αντικειμένων της τραγουδίστριας.

Υπάρχουν και οι άλλοι, όμως, οι περισσότεροι για την ακρίβεια, εκείνοι οι οποίοι αγοράζουν όλα αυτά τα αντικείμενα όχι για να τα πουλήσουν ξανά, αλλά για να τα κρατήσουν. Και κάπου εδώ μπαίνει στο κάδρο ο «νόμος της μαγικής μετάδοσης».

Η μαγική σκέψη των ανθρώπων

Η «μαγική σκέψη» είναι κάτι που έχει περιγραφεί εκτενώς στην Ψυχολογία και πριν βιαστείτε, να σας πω ότι όλοι την έχουμε· ο βαθμός ποικίλει μόνο.

Τι είναι η μαγική σκέψη; Είναι αυτό που όταν ήσουν παιδί περπατούσες στο δρόμο και πρόσεχες να μην πατήσεις πάνω στις γραμμές του δρόμου, ας πούμε, πιστεύοντας ότι αν το έκανες θα καταστρεφόταν ο κόσμος. Ή, ανάποδα, εάν κατάφερνες να μην το κάνεις, θα σωζόταν η άρρωστη γιαγιά σου.

Η συντριπτική πλειονότητα των ενηλίκων διατηρεί κάποιο βαθμό μαγικής σκέψης: «Αν το σκεφτώ πολύ έντονα και το πιστέψω βαθιά, θα συμβεί». Η μαγική σκέψη είναι ο πυρήνας κάθε θρησκευτικής πίστης και όλου του New Age κινήματος.

Πώς συνδέεται αυτό με τους διάσημους; Απλά: Αν έχει μασήσει την τσίχλα η Μπρίτνεϊ και την πιάσω (ίσως και μασήσω στην πιο σιχαμένη εκδοχή) κι εγώ, τότε η Μπρίτνεϊ κι εγώ συνδεόμαστε, συνδέονται οι ψυχές μας, οι σκέψεις μας, τα τσι μας, τα ό,τι μας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η «μαγική μετάδοση» δεν είναι επίσης καθόλου καινούργια ιστορία. Ένα κορυφαίο πολιτισμικό παράδειγμα είναι οι κούκλες βουντού. Η κούκλα, που κάποιο συστατικό της κατασκευής της πρέπει να προέρχεται από το υποκείμενο που εκπροσωπεί, παίρνει τις ιδιότητες του ίδιου του ατόμου και ό,τι της κάνεις έχει συνέπειες στο ίδιο το άτομο.

Γι αυτό και όπως έχουν πλέον διαπιστώσει οι σχετικές έρευνες, τα αντικείμενα που έχουν ακουμπήσει ή χρησιμοποιήσει οι διάσημοι, πουλιούνται σε αδιανόητα υχηλότερες τιμές από εκείνα που απλώς είχαν στην κατοχή τους.

Mια μεταχειρισμένη οδοντόβουρτσα του Έλβις Πρίσλεϊ μπορεί να πιάσει περισσότερα χρήματα από ένα αυγό Φαμπερζέ.

Θα εκπλαγείτε ίσως, αλλά η σχέση αυτή των ανθρώπων με τα αντικείμενα των διασήμων, αποτελεί πλέον αντικείμενο μελέτης όχι μιας, αλλά αρκετών επιστημών. Της Ψυχολογίας και της Κοινωνιολογίας συμπεριλαμβανομένων.

Ο Τζορτζ Νιούμαν, καθηγητής Ψυχολογίας στο Γέιλ, έχει καταλήξει ότι η αξία που προσδίδουμε σε αντικείμενα που σχετίζονται με τους διάσημους ανθρώπους, εξαρτάται από ένα πολύ ευρύ φάσμα παραγόντων: Ποιος ήταν ο διάσημος, τι έκανε, ποια ήταν η σχέση του με το αντικείμενο.

Αλλά και ποιοί είμαστε εμείς και σε τι πιστεύουμε.

Το πινέλο ξυρίσματος του Χίτλερ

Διότι μπορεί να κάνει -κάποιο- νόημα να θες το σουτιέν της Μέρλιν Μονρόε, αλλά τις πυζάμες του Τσάρλς Μάνσον;

Πριν από λίογο καιρό έγινε μια ακόμη δημοπρασία με προσωπικά αντικείμενα του Χίτλερ. Ο λόγος που δεν το βλέπετε στις ειδήσεις είναι διότι αυτές οι δημοπρασίες απευθύνονται συνήθως σε περιορισμένο κοινό και δεν εκτίθενται για αυτονόητους λόγους. Γίνονται όμως και τα αντικείμενα πωλούνται σε απίστευτες τιμές.

Ο Κρεγκ Γκότλιμπ, ειδικός στις στρατιωτικές αντίκες, που οργάνωσε την πρόσφατη δημοπρασία είχε πει στη Wall Street Journal ότι τα αντικείμενα έχουν ιδιαίτερη ζήτηση από ιδιώτες και όχι μουσεία. Ποιος θέλει να αποκτήσει το πινέλο με το οποίο ξυριζόταν ο Χίτλερ και γιατί;

«Πιθανώς υπάρχει και κάποιο είδος μαζοχισμού στη διάθεση κάποιου να δώσει 550 δολάρια για ένα ανοιγμένο πακέτο πατατάκια που έτρωγε ο Τσαρλς Μάνσον στη φυλακή, ή τα σεντόνια του Μπέρνι Μάντοφ», λέει ο Νιούμαν, που ακόμη δεν έχει οριστική απάντηση για το θέμα. «Ίσως είναι και θέμα δύναμης. Ας μην ξεχνάμε ότι όλοι αυτοί οι πολύ κακοί άνθρωποι ήταν και πάρα πολύ ισχυροί. Συνεπώς αυτό μπορεί να είναι μια προσπάθεια να πάρει κάποιος λίγη από την ισχύ τους», συμπληρώνει.

Ο ίδιος καταλήγει, και αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο, ότι οι άνθρωποι που αγοράζουν αντικείμενα διάσημων, είναι επιρεπείς σε κάθε είδους «μαγική σκέψη». Σε μεγάλο βαθμό είναι και αυτοί που στην ενήλικη ζωή τους αρνούνται να αποχωριστούν τα παιδικά τους αρκουδάκια.

Το πιο εντυπωσιακό πάντως, όπως καταδεικνύεται από τις έρευνες, είναι ότι οι περισσότεροι αγοραστές είναι δυτικοί.

Σε μια τέτοια έρευνα, άνθρωποι από την Ινδία και τις ΗΠΑ ρωτήθηκαν για την αξία που δίνουν σε διάφορα αντικείμενα. Όλοι συμφώνησαν πάνω κάτω για την αξία ενός αυγού δεινοσαύρου ή μιας πέτρας από το φεγγάρι. Οι Ινδοί, όμως, έδειξαν πλήρη αδιαφορία για μια τούφα από τα μαλλιά του Μάικλ Τζάκσον ή το μπουκαλάκι με την ανάσα της Αντζελίνα Τζολί (ναι, και τα δύο έχουν πουληθεί σε δημοπρασίες).

Η νέα θρησκεία έχει ιερατείο: Το μάρκετινγκ

Αυτή η επιφανειακή και θρησκευτική λατρεία μας στη Δύση για κάθε τι που αφορά τους διάσημους ανθρώπους, έχει φυσικά πολλές προεκτάσεις και τούτο εδώ το άρθρο ή ο καθηγητής του Γέιλ δεν είναι οι μόνοι που τη μελετάνε.

Κι αυτοί που το μελετάνε σε μεγαλύτερο βάθος και με μεγαλύτερη προσήλωση, είναι φυσικά εκεινοι που θέλουν να το εκμεταλλευτούν.

Μια άλλη έρευνα, πιο πρπχωρημένη και ανησυχητική, έδειξε ότι ακόμη και το πιο προφανές σπαμ μπορεί να περάσει στον αποδέκτη ως κάτι χρήσιμο, εάν επενδυθεί καταλλήλως. Αλλιώς δέχεσαι μια διαφήμιση για βιάγκρα αν ο αποστολέας είναι ένα διαδικτυακό φαρμακείο και αλλιώς αν είναι η Σκάρλετ Γιόχανσον.

Πιστεύεις στ' αλήθεια ότι η Σκάρλετ Γιόχανσον θα σου έστελνε ποτέ μέιλ με διαφήμιση για βιάγκρα; Πέραν του ότι κανονικά Σκάρλετ και βιάγκρα δεν πάνε μαζί, δεν έχει καμία σημασία τι πιστεύεις, σημασία έχει τι θέλεις να πιστέψεις. Ισχύει γενικώς αυτό.

Και πάνω σ' αυτό βασίζεται και όλη η βιομηχανία των influencers: Το φόρεσε η Ελένη Μενεγάκη, το έφαγε η Μάιλι Σάιρους, το είπε ο/η βάλτε εδώ όποιον θέλετε.

Υπάρχει και το επόμενο βήμα: Στη Γερμανία, η εταιρία ποτών G-Spirits, πουλάει τον τελευταίο καιρό ένα ποτό που εμφιαλώθηκε αφού προηγουμένως περιέλουσε τα στήθη διάσημων μοντέλων. Σπάει ταμεία.

Μπορείς να το πιείς και να φαντάζεσαι ότι είναι η νέα «θεία κοινωνία». Ή μπορείς να πας στην Ινδία και να διαλογίζεσαι πάνω στην αξία ενός αυγού δεινοσαύρου.

Επιλογή είναι. Τα έχουμε ξαναπεί αυτά.