Από τα «Παράσιτα» στο «Παιχνίδι του Καλαμαριού»: Τι μας λένε για τον καπιταλισμό οι νοτιοκορεάτες;

Στο Netflix παίζεται μια κορεάτικη σειρά, η οποία απ' ότι είδα τρεντάρει και ψηλά, το «Παιχνίδι του Καλαμαριού», του Hwang Dong-hyuk. Καθόλου παράξενο, η σειρά έχει τηλεοπτικά τηην ίδια δυναμική που είχαν και τα «Παράσιτα» του Μπονγκ Τζουν-χο που πήραν Όσκαρ. Και ορθώς πήραν Όσκαρ.

Την ώρα που γράφονται εκατομμύρια ενδιαφέρουσες ή λιγότερο ενδιαφέρουσες αναλύσεις σε όλον τον καπιταλιστικό κόσμο για το αν ο καπιταλισμός απέτυχε, το οποίο από μόνο του είναι μια απόδειξη ότι ο καπιταλισμός πέτυχε, οι Κορεάτες κάνουν τηλεόραση και σινεμά με σχόλια γροθιές στο στομάχι, αποφεύγοντας τις περιστροφές:

Ζεις σ΄ αυτό το σύστημα, το μόνο που έχει σημασία σ' αυτό το σύστημα είναι η αντικειμενική σου αξία (χρήμα, κοινωνική προέλευση, τρέχουσα κοινωνική θέση, μόρφωση, επαγγελματικές προοπτικές). Όμως σ' αρέσει που ζεις σ' αυτό το σύστημα που σε έχει μετατρέψει ενίοτε σε ανθρώπινο απόβλητο, ζεις με το όνειρο που το ίδιο σύστημα σου παρέχει: Ν΄ ανεβάσεις την αντικειμενική σου αξία: Να κάνεις τα πάντα γι αυτό, να χάσεις τα πάντα γι αυτό, τη ζωή σου, την αξιοπρέπειά σου, τον εαυτό σου, αλλά να προσπαθείς ως το τέλος.

Δεν είναι καθόλου εντυπωσιακό που αυτά έρχονται από μια χώρα που έχει τον καπιταλισμό σα θρησκεία και είναι από τις πιο επιτυχημένες στον κόσμο σ' αυτό το μοντέλο. Η Νότια Κορέα έχει το 4ο μεγαλύτερο ΑΕΠ στην Ασία και το 10ο μεγαλύτερη στον κόσμο.

Είναι γνωστό ως «θαύμα του ποταμού Χαν» το πώς η χώρα έπαψε να είναι μια από τις φτωχές χώρες του κόσμου και έγινε μια από τις 11 ισχυρότερες οικονομίες.

Μια χώρα με ελάχιστους φυσικούς πόρους και σε μια διαρκή εχθρότητα με τους βόρειους γείτονές της, επένδυσε πολύ στις νέες τεχνολογίες, οι οποίες είναι και το βασικό εξαγώγιμο προϊόν που καθιστά τη χώρα έβδομο μεγαλύτερο εξαγωγέα στον κόσμο. Οι τεχνολογίες και μερικά αυτοκίνητα. Και η K-Pop.

Σε κάθε περίπτωση, το οικονομικό «θαύμα» του ποταμού Χαν, παρήγαγε μια ισχυρότατη οικονομία, έναν πολύ αξιόπιστο ρυθμό ανάπτυξης, αλλά και μια τεράστια δημογραφική και κοινωνική κρίση.

Οι Κορεάτες αντιμετωπίζουν το αντίθετο από τον περισσότερο ανεπτυγμένο κόσμο, θέμα: Δεν χωράνε, έγιναν πάρα πολλοί. Δεν χωράνε στις πόλεις τους, στην οικονομία τους και στο ίδιο το σύστημα.

Πλέον υιοθετείται πολιτική για λιγότερες γεννήσεις, το οποίο βέβαια θα φρενάρει και την εσωτερική κατανάλωση.

Πόσο μπορεί ν' ανοίξει η ψαλίδα της κοινωνικής ανισότητας;

Στη Νότια Κορέα συμβαίνει το αυτονόητο: όποιος δεν είναι ικανός ν' ανέβει στο σύστημα, ή στην ιεραρχία, όποιος δεν είναι ικανός με λίγα λόγια, να κερδίζει αρκετά χρήματα ώστε να βγαίνει από τα όρια της φτώχιας, περνάει πάρα πολύ άσχημα.

Πάρα πολύ άσχημα. Πολύ περισσότερο, και σε πολύ πιο μαζικό επίπεδο από αυτό που εμείς ξέρουμε ως τώρα ως «φτώχεια».

Στη Νότιο Κορέα του Μπονγκ Τζουν-χο και του Hwang Dong-hyuk, το να μην έχεις ρεύμα, ή τρεχούμενο νερό επειδή δεν μπορείς να το πληρώσεις, δεν είναι κάτι που βγαίνει στις ειδήσεις: Είναι κανονικότητα για πάρα πολλούς ανθρώπους.

Επίσης αυτονόητο είναι ότι το κοντράστ είναι εντυπωσιακό. Όσο οι αντιθέσεις μεγαλώνουν, τόσο πιο έντονες και γίνονται αλλά και φαίνονται. Ο πολύ πλούσιος είναι καρικατούρα, ο πολύ φτωχός επίσης. Και γενικά όλοι γίνονται καρικατούρα, καθώς οξύνονται τα επιμέρους χαρακτηριστικά του «πλούσιου», του «φτωχού», κλπ.

Το θέμα είναι ότι κανείς σ' αυτές τις εξισώσεις, δεν φαίνεται να έχει πρόβλημα με τον ίδιο τον καπιταλισμό. Αντιθέτως, τους αρέσει πολύ. Οι φτωχοί έχουν αναπτύξει σχεδόν φυσικές συμπεριφορές με τις οποίες προσπαθούν να μπουν στον κόσμο των πλουσίων. Και οι πλούσιοι είναι κάπως αφηρημένοι, κάπως εκτός τόπου και χρόνου, κάπως «κάνω ότι δεν το βλέπω όλο αυτό, έχω περάσει σε άλλη σφαίρα αντίληψης του κόσμου γύρω μου».

Στο «Παιχνίδι του Καλαμαριού», υπάρχει ένα τουίστ που δεν υπήρχε στα «Παράσιτα». Εκεί, η φτώχεια ήταν μια νομοτελειακή κατάσταση, η προσπάθεια της οικογένειας να ξεφύγει απ' αυτήν με λαμογιές, ήταν ο μόνος λογικός δρόμος.

Εδώ έχουμε ανθρώπους, πολλοί από αυτούς είναι εγγράματοι και επιτυχημένοι, οι οποίοι έχουν μια δεύτερη ευκαιρία να το σκεφτούν. Φτάνουμε όμως σε ένα άλλο αναπόδραστο: Έχεις εμπεδώσει τόσο βαθιά τι σημαίνει επιβίωση σ' αυτό το σύστημα, που πλέον το μυαλό σου δεν σου επιτρέπει να επιλέξεις κάτι διαφορετικό. Καμία εναλλακτική, κανένα success story εκείνων που αποφάσισαν να πολεμήσουν το σύστημα στα ίσα και βγήκαν από τη μάχη ζωντανοί.

Ο κορεατικός καπιταλισμός είναι σκληρός και δεν έχει χρόνο για ερωταπαντήσεις ή πολλά υπαρξιακά: Η ζωή είναι ξεκάθαρα επιβίωση για όσους δεν «τα κατάφεραν». Και για εκείνους, η μάχη είναι να διατηρήσουν τα κεκτημένα.

Γι αυτό και οι χαρακτήρες σπάνια δείχνουν πραγματικό συναίσθημα, το θέμα είναι τι μπορείς να πάρεις από τον άλλον, ούτε καν να δώσεις.

Το πιο σοκαριστικό απ' όλα είναι ότι μετά το σχόλιό τους, οι σκηνοθέτες δεν σου αφήνουν κανένα ερώτημα. Αλλά ούτε και καμία απάντηση.

Δεν είναι τελικά ούτε καν σχόλιο: Είναι η καταγραφή της σουρεαλιστικής εκδοχής στην οποία περνάει ο καπιταλισμός.

Όταν το παράξενο αρχίζει να φαίνεται φυσιολογικό

Όταν ξεκινάει το «Παιχνίδι του Καλαμαριού» νομίζεις στην αρχή ότι παρακολουθείς Κουροσάβα. Μετά, κάποιο σοβιετικής αισθητικής έργο. Στην υπόθεση, 456 άνθρωποι, όλοι με μεγάλα οικονομικά προβλήματα και χρέη, απαντούν σε μια πρόσκληση να πάρουν μέρος σε ένα παιχνίδι, έναντι αμοιβής.

Από εκείνη τη στιγμή χάνουν τα ονόματά τους και γίνονται αριθμοί, φοράνε στολές, κοιμούνται σε έναν -αριστουργηματικής σύλληψης- ενιαίο κοιτώνα και φυλάσσονται από ανθρώπους που επίσης φορούν στολές, αλλά και μάσκες. Η αποπροσωποποίηση είναι πλήρης.

Και μετά αρχίζουν τα παιχνίδια, αθώα παιδικά παιχνίδια με ένα πολύ λαχταριστό τρόπαιο και σκληρό αντίτιμο στην ήττα. Κι αν σταματήσεις να το παίζεις όμως, αυτό που σε περιμένει απ' έξω, είναι μια άλλης μορφής κόλαση.

Στην πορεία αυτό που βλέπεις φεύγει από το Σοβιετικό ρεαλισμό και πάει σε έναν εντελώς δικό του σουρεαλισμό, ο οποίος δεν φαίνεται να ενοχλεί κανέναν από τους χαρακτήρες.

Σουρρεαλιστικά δεν είναι τα όσα συμβαίνουν, αλλά το γεγονός ότι ενώ οι πρωταγωνιστές ξέρουν ότι όσα συμβαίνουν δεν είναι φυσιολογικά, τα εκλαμβάνουν ως τέτοια.

Στη διάρκεια της σειράς επαναλαμβάνεται ένα μοτίβο, οι κόκκινοι ανώνυμοι φρουροί ανεβοκατεβαίνουν σε μια ροζ και λαχανί εκδοχή ενός λαβύρινθου του Έσερ από τον οποίο δεν θα βγεις ποτέ, διότι απλά δεν έχει έξοδο. Και νομίζεις ότι προχωράς, ενώ απλώς κάνεις κύκλους.

Δεν χρειάζεται πολλή εξήγηση αυτός ο συμβολισμός νομίζω, το ενδιαφέρον είναι η επιλογή του ροζ και του λαχανί, αυτό που κάνει αναφορά κάνει ποπ κουλτούρα, αυτή που επίσης έχουν καταφέρει να εξάγουν με τους τόνους οι Κορεάτες, ένα αισθητικό ρεύμα που συνδυάζει δύση και γιαπωνέζικα μάνγκα.

Τι θέλουν να μας πουν, λοιπόν, ο Μπονγκ Τζουν-χο και ο Hwang Dong-hyuk και άλλοι Κορεάτες σκηνοθέτες; Ποιο είναι το συμπέρασμα;

Η Νότια Κορέα είναι μια χώρα που ακολούθησε πιστά το μοντέλο. Υπερπαράγει τα πάντα: Ρυθμούς ανάπτυξης, πλεόνασμα, απόθεμα, πλούτο, ακόμη και ανθρώπους.

Και κοινωνική ανισότητα. Η αξία της ίδιας της ανθρώπινης ζωής λιγοστεύει. Το σύστημα αυτορρυθμίζεται αποτελεσματικότατα στις αγορές, αλλά όχι στην κοινωνία.

Το που μπορεί να οδηγήσει σε επόμενο στάδιο αυτό δεν είναι δουλειά του σκηνοθέτη να μας το πει. Αν και το λέει, το επόμενο στάδιο είναι αυτό. Απλώς δεν ξέρουμε ότι ήδη το ζούμε.