Όσα Παίρνει ο Άνεμος: 80 χρόνια από την πρεμιέρα της θρυλικής ταινίας

Και συνάμα να κρύβει την ηλικία της, καθώς παραμένει ολόφρεσκη παρά τα 80 χρόνια από την πρώτη της προβολή, που έγινε στις 15 Δεκεμβρίου του 1939, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου είχαν κατακλύσει τους δρόμους της Ατλάντα για την άφιξη των πρωταγωνιστών.

Είναι τέτοια η αποδοχή της ταινίας από το κοινό που θεωρείται σχεδόν αδύνατο να αποτιμηθεί η εμπορική της αξία. Σίγουρα όμως αποτελεί έναν σταθμό για τον κινηματογράφο, όχι μόνο για τη φήμη της ή για τις 13 προτάσεις Όσκαρ (κέρδισε τα οκτώ), αλλά γιατί είναι ένας συνδυασμός πολλών συντελεστών που έδωσε εξωπραγματικές διαστάσεις στο Χόλιγουντ.

Μπορεί να υπάρχουν πολλές ακόμη ταινίες με σημαντικότερη καλλιτεχνική αξία, που αποτελούν σημεία αναφοράς για τον κινηματογράφο, δημιουργίες που έβαλαν το σινεμά στις Τέχνες, αλλά το “Όσα Παίρνει ο Άνεμος” έχει μια σπανιότητα που δύσκολα βρίσκεις σε μια ταινία. Κι αυτό γιατί διαθέτει έναν πολύπειρο πανούργο μάστορα στη σκηνοθεσία, τρομερούς, με μια αξεπέραστη αίγλη, πρωταγωνιστές, εκπληκτικούς ηθοποιούς -ακόμη και σε δεύτερους ρόλους-, ένα εξαιρετικό σενάριο βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο της Μάργκαρετ Μίτσελ, τους καλύτερους μάστορες σε επίπεδο φωτογραφίας, κοστουμιών, σκηνικών, μουσικής κ.λπ. και μια παραγωγή που ο χαρακτηρισμός πλούσια μοιάζει φτωχός.

Ταινία του παραγωγού

Ωστόσο, πάνω απ’ όλα είναι μια ταινία του παραγωγού. Του φημισμένου Ντέιβιντ Ο. Σέλζνικ, που προσπαθούσε στο ξεκίνημά του να επεκταθεί, να σπάσει το καθεστώς των μεγιστάνων του χώρου, να γίνει η πρώτος, κάνοντας μια ταινία για την οποία θα μίλαγαν όλοι, θα έβλεπαν όλοι και θα κέρδιζε τα Όσκαρ. Ενός παραγωγού που ήταν έτοιμος να ρισκάρει τα πάντα για να τα καταφέρει. Αυτό φαίνεται και στην ταινία. Το θέμα της εξαιρετικό, δουλεμένο ακόμη και στη μικρότερη λεπτομέρεια. Το μεγαλείο της ταινίας οφείλεται εν πολλοίς στον παραγωγό. Και αυτό πρέπει να μας γεμίζει λύπηση, καθώς, αν έχουμε έλλειψη πλέον από σκηνοθέτες με καλλιτεχνικό όραμα, ιδέες και αποφασιστικότητα, παραγωγοί του μεγέθους Σέλζνικ μοιάζουν με είδος σε εξαφάνιση.

Στη σφαίρα του μύθου

Βεβαίως πίσω από την ταινία υπάρχουν ιστορίες και φήμες που τροφοδότησαν τη μυθολογία για την επική ταινία, όπως είναι η περιπέτεια της διανομής των ρόλων και οι καυγάδες μεταξύ των πρωταγωνιστών, αλλά πάνω απ’ όλα είναι η αποτελεσματικότητα που μπορεί να έχει ένα ρομαντικό δράμα. Είναι όμως μόνο ένα τυπικό ρομαντικό δράμα; Φυσικά και όχι. Είναι μία ταινία ενός απίστευτα ξεχωριστού κοκτέιλ, που οι δόσεις του έχουν μετρηθεί με ακρίβεια γραμμαρίου: Έχει ως φόντο, αλλά με εξαιρετική δυναμική, την ιστορία του αμερικανικού εμφυλίου, διαθέτει τα στοιχεία της περιπέτειας και του σασπένς, είναι μια ταινία εποχής, κάνει το ψυχογράφημα των ηρώων, αναδεικνύοντας την υπαρξιακή τους αγωνία και βέβαια μια ιστορία πάθους, αγάπης και μίσους.

Η αναγνώρισή της ως μία αυθεντικά κλασική ταινία δεν είναι τυχαία. Έχει την παλαιομοδίτικη γοητεία, σκηνές και πλάνα μελετημένα και δουλεμένα στην εντέλεια, εντυπωσιακές εικόνες πλήθους (ποιος μπορεί να ξεχάσει την απελπισμένη Σκάρλετ ανάμεσα σε εκατοντάδες τραυματίες), πολυεπίπεδους χαρακτήρες, ακόμη και αν εμφανίζονται λίγα λεπτά στην οθόνη, την κλιμάκωση κάθε επί μέρους ιστορίας, την ανάπτυξη του θέματος, με την αφήγηση να αγγίζει την τελειότητα και φυσικά αξεπέραστες ερμηνείες.

Η ιστορία της Σκάρλετ

Η ταινία ακολουθεί την ιστορία της Σκάρλετ Ο’Χάρα, μιας κακομαθημένης κοπέλας, με υπέρμετρο εγωισμό και ισχυρότατη προσωπικότητα, κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα δύσκολης εποχής, του Εμφυλίου και των ακόμη πιο ζοφερών επόμενων χρόνων. Η Σκάρλετ, που από τα πλούτη και τη ξεγνοιασιά των νεανικών της χρόνων στο κτήμα των γονιών της πέρασε στην απόλυτη ένδεια, από το νεανικό έρωτα και την αθωότητα σε έναν τρίτο αποτυχημένο γάμο και στη συνειδητοποίηση ότι το χρήμα κινεί τον κόσμο, αλλά δεν προσφέρει προσωπική ευτυχία. Η ιστορία της θα σημαδευτεί από την εποχή της, την αγριότητα ενός εμφυλίου και τις αξίες του Νότου, αλλά κυρίως από την εμμονή της για τον άντρα της ξαδέλφης της Μέλανι και το συναισθηματικό αδιέξοδο που θα της φέρει.

Η απόλυση του Κιούκορ

Ο παραγωγός του Χόλιγουντ Ντέιβιντ Ο. Σέλζνικ θα βάλει μπροστά το σχέδιο για την ταινία από το 1936, όταν θα αποκτήσει τα δικαιώματα του βιβλίου της Μάργκαρετ Μίτσελ κι ενώ ο πανίσχυρος παραγωγός Λούι Μπι Μάγερ το είχε απορρίψει, εκτιμώντας ότι θα είναι μία αποτυχία. Αρχικά την ευθύνη της σκηνοθεσίας την ανέλαβε ο φημισμένος δημιουργός και με εξαιρετική ικανότητα σε ταινίες που επικεντρώνονται πάνω σε γυναικείους χαρακτήρες, Τζορτζ Κιούκορ, αλλά γρήγορα απολύθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Βίκτορ Φλέμινγκ, που είχε στο ενεργητικό του λίγους μήνες πριν το αριστουργηματικό και οσκαρούχο “Ο Μάγος του Οζ”. Επίσης, απολύθηκε και ο διευθυντής φωτογραφίας Λι Γκαρμς, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον μεγάλο Έρνεστ Χάλερ.

Η σφαγή των πρωταγωνιστών

Εκεί που έγινε όμως σφαγή είναι στη διανομή των πρωταγωνιστικών ρόλων, μια ιστορία για την οποία θα μπορούσε να γραφτούν βιβλία. Η νεοσύστατη εταιρία του Σέλζνικ (Selznick International) δεν είχε στη διάθεσή της αστέρες του Χόλιγουντ και γι’ αυτό δανειζόταν ηθοποιούς από άλλες εταιρίες. Για το ρόλο του Ρετ Μπάτλερ είχε επιλεγεί ο μεγάλος σταρ της εποχής Κλαρκ Γκέιμπλ, ο οποίος όμως ανήκε στη Metro Goldwyn Mayer. Ο Σέλζνικ που είχε πεθερό τον Μάγερ δεν ήθελε να ζητήσει καμία βοήθεια από τον ισχυρό άντρα της Metro και απευθύνθηκε στον Γκάρι Κούπερ, που απέρριψε την προσφορά, υποστηρίζοντας ότι θα «ήταν η μεγαλύτερη πατάτα στην ιστορία του αμερικανικού κινηματογράφου». Ο Τζακ Γουόρνερ παραχώρησε τους Έρολ Φλιν, Ολίβια Ντε Χάβιλαντ και Μπέτι Ντέιβις, ζητώντας ως αντάλλαγμα τα δικαιώματα της διανομής της ταινίας στις ΗΠΑ. Ο Σέλζνικ θεωρούσε τον Έρολ Φλιν ακατάλληλο για το ρόλο του Μπάτλερ και έτσι αναγκαστικά προχώρησε στη λύση του Γκέιμπλ, παραχωρώντας το 50% των κερδών της ταινίας στον Μάγερ.

Για το ρόλο της Σκάρλετ λέγεται ότι πέρασαν από ακρόαση πάνω από 1.400 ηθοποιοί (ανάμεσά τους Τζιν Άρθουρ, Κάθριν Χέπμπορν, Τζόαν Κρόφορντ, Τζόαν Φοντέιν, Μπάρμπαρα Στάνγουικ, Λάνα Τάρνερ, Κάρολ Λομπάρντ, Σούζαν Χέιχουορντ). Η Μπέτι Ντέιβις ήταν το φαβορί, αλλά τελικά ο ρόλος πήγε στην Βίβιαν Λι, που ζήτησε να περάσει οντισιόν και έπεισε τον Σέλζνικ. Οι αρχικές αμφιβολίες του Σέλζνικ για τη Βρετανίδα ηθοποιό ξεπεράστηκαν όταν η Λι διάβασε ένα μικρό απόσπασμα από το ρόλο της.

Ακόμη και για το ρόλο της Μέλανι υπάρχει αρκετό παρασκήνιο, καθώς υπήρξαν πολλές ενδιαφερόμενες, έγιναν επαφές με ηθοποιούς μεγάλης εμβέλειας αλλά τελικά μια καραμπόλα θα δώσει το ρόλο στην Ολίβια Ντε Χάβιλαντ. Κι αυτό γιατί ανάμεσα στις ηθοποιούς που πέρασαν από οντισιόν για το ρόλο της Σκάρλετ ήταν και η Τζόαν Φοντέιν, αδελφή της Ολίβια Ντε Χάβιλαντ, με την οποία είχαν κάκιστες σχέσεις. Έτσι όταν πρότειναν στη Φοντέιν να πάρει το ρόλο της Μέλανι, εκείνη απάντησε απαξιωτικά ότι αυτός είναι για την αδελφή της... Έτσι κι έγινε.

Οι καυγάδες και η ανάσα του Κλαρκ

Ωστόσο και στα γυρίσματα δεν ήταν λίγα τα ευτράπελα, ενώ οι καυγάδες ήταν καθημερινοί. Αφού είχε απολυθεί ο Κιούκορ, γιατί για τον Σέλζνικ δεν μπορούσε να αποδώσει τις ερωτικές σκηνές λόγω της ομοφυλοφιλίας του, ο διάδοχός του, Φλέμινγκ, αποδείχθηκε πολύ σκληρός για την ευμετάβλητη ψυχολογία της Βίβιαν Λι. Όταν αυτή ζήταγε οδηγίες για ορισμένες σκηνές εκείνος της απαντούσε «κάνε ό,τι σου ‘ρθει στο κεφάλι», ενώ δημιουργήθηκε σοβαρό επεισόδιο και αντάλλαξαν βαριές κουβέντες όταν αυτή του ζήτησε διευκρινίσεις για το σενάριο. Λέγεται μάλιστα ότι η Βίβιαν Λι, συναντούσε κρυφά τον Κιούκορ για να τη συμβουλεύει. Άσχημη ήταν η σχέση της και με τον Γκέιμπλ, ενώ μετά από χρόνια είχε δηλώσει ότι σιχαινόταν να τον φιλάει, καθώς είχε δύσοσμη ανάσα, εξαιτίας ενός χαλασμένου δοντιού και επειδή κάπνιζε μανιωδώς.

Σπουδαίοι συντελεστές

Αυτά όμως όλα δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο για τον “μαγικό” κόσμο του Χόλιγουντ και τα πλατό των κινηματογραφικών στούντιο. Αυτό που είναι πρωτόγνωρο ή μάλλον σπάνιο είναι η συνύπαρξη τόσο σπουδαίων συντελεστών σε μία επική παραγωγή. Και είναι χρήσιμο να δούμε ποιοι είναι αυτοί και να τους γνωρίσουμε καλύτερα.

Βίβιαν Λι

Η ίδια έλεγε ότι δεν είναι σταρ αλλά ηθοποιός. Μεγάλη ηθοποιός. Αγγλίδα, που ερμήνευσε με μοναδικό τρόπο θαυμαστούς ρόλους, σε ταινίες όπως “Καίσαρ και Κλεοπάτρα”, “Λεωφορείον ο Πόθος” και “Άννα Καρένινα”, αλλά θα μείνει για πάντα ως η Σκάρλετ Ο’Χάρα. Ωστόσο, τα σοβαρά προβλήματα της υγείας της (διπολική διαταραχή και φυματίωση) δεν μπόρεσε να τα αντιμετωπίσει και πέθανε πρόωρα, μετά από πολλές ταλαιπωρίες. Ο γάμος της με τον Λόρενς Ολιβιέ λόγω των προβλημάτων αυτών πέρασε πολλά σκαμπανεβάσματα.

Κλαρκ Γκέιμπλ

Αποκαλείτο ο “βασιλιάς του Χόλιγουντ” καθώς ήταν ο εμπορικότερος ηθοποιός στην Αμερική. Πίσω του άφησε σημαντικές ερμηνείες σε ταινίες όπως “Συνέβη μια Νύχτα” (Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου), “Ναυτική Ανταρσία”, “Οι Ασυγχώρητοι”, αλλά ο ρόλος που τον σημάδεψε είναι σίγουρα αυτός του τυχοδιώκτη Ρετ Μπάτλερ. Απίστευτος γυναικοκατακτητής πέθανε σχετικά πρόωρα από καρκίνο σε ηλικία 59 χρόνων.

Ολίβια ντε Χάβιλαντ

Η μόνη εν ζωή ηθοποιός της ταινίας. Θα πάρει το ρόλο της Μέλανι από καραμπόλες και θα δικαιώσει τον Σέλζνικ απόλυτα. Βρετανίδα ηθοποιός, αδελφή της επίσης διάσημης ηθοποιού Τζόαν Φοντέιν (η έχθρα τους θα μείνει ιστορική). Θα αναδειχθεί από τις ταινίες δίπλα στον Έρολ Φλιν (“Κάπτεν Μπλαντ”, “Ρομπέν των Δασών” κλπ), ενώ θα κερδίσει δύο Όσκαρ και δεν θα διστάσει να τα βάλει με τους μεγιστάνες του Χόλιγουντ.

Λέσλι Χάουαρντ

Ακόμη ένας σπουδαίος ηθοποιός της βρετανικής σχολής, που πέθανε πρόωρα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο περίφημος Άσλι, σύζυγος της Μέλανι και ερωτική εμμονή της Σκάρλετ.

Χάτι Μακ Ντάνιελ

Η πρώτη μαύρη ηθοποιός που κερδίζει Όσκαρ ερμηνείας ως γκουβερνάντα της Σκάρλετ. Δικαίως. Ήταν και έξοχη τραγουδίστρια, ενώ κι αυτή πέθανε πρόωρα σε ηλικία 59 ετών.

Βίκτορ Φλέμινγκ

Σπουδαίος μάστορας του Χόλιγουντ, που γύρισε πολλές ταινίες και την εποχή του βωβού κινηματογράφου (με πρωταγωνιστή τον Ντάγκλας Φέρμπανκς) και έχει στο ενεργητικό του και το αριστουργηματικό “Ο Μάγος του Οζ”.

Μαξ Στάινερ

Από τους σημαντικότερους συνθέτες του κινηματογράφου. Αυστριακός που εγκαταστάθηκε στο Χόλιγουντ το 1929 και έγραψε πάνω από 300 σάουντρακ. Υπήρξε 24 φορές υποψήφιος για Όσκαρ μουσικής και κέρδισε τέσσερα. Μερικές από τις εξαίσιες δημιουργίες του ακούγονται στις ταινίες “Ο Καταδότης”, “Το Ξέσπασμα μιας Ψυχής”, “Ζέζεμπελ” και “Καζαμπλάνκα”.

Πέρα όμως από τους πρωταγωνιστές μπρος και πίσω από την κάμερα, υπάρχουν και οι εκατοντάδες αφανείς εργάτες της παραγωγής που συνέθεσαν την απόλυτη κλασική επιτυχία. Από τους ρολίστες που εμφανίστηκαν για λίγα δευτερόλεπτα και έγραφαν τη δική τους ιστορία, μέχρι τους σκηνογράφους, τους ενδυματολόγους, τους φωτιστές, τους τεχνικούς, ακόμη και τους χιλιάδες κομπάρσους που συνέβαλαν στο μύθο της ταινίας.

Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε το κλασικότερο φινάλε στον παγκόσμιο κινηματογράφο, όταν η Σκάρλετ μέσα στην απόγνωσή της ανοίγει μια χαραμάδα αισιοδοξίας λέγοντας ότι «αύριο είναι μια καινούργια ημέρα» και ανανεώνοντας την προσμονή των κινηματογραφόφιλων για ακόμη καλύτερες ταινίες.