Γιατί άνοιξε ο Banksy κατάστημα; - Η διαμάχη που μπορεί να του κοστίσει την καριέρα
Ο Banksy, ο διάσημος street artist από το Μπρίστολ έγινε για μια ακόμη φορά πρωτοσέλιδο. Αυτό δεν είναι ούτε παράξενο, ούτε είδηση, κάθε του πινελιά γίνεται πλέον πρωτοσέλιδο. Το παράξενο είναι ο λόγος.
Ο Banksy, λοιπόν, άνοιξε κατάστημα. Κάπως περίεργο για έναν καλλιτέχνη που δεν υπάρχει, ως φυσική οντότητα τουλάχιστον, ή εν πάση περιπτώσει δεν έχουμε ιδέα ποιος είναι. Λάθος, ιδέες έχουμε. Αλλά παραμένουν ιδέες και υποθέσεις όσο ο ίδιος θέλει να προστατεύσει την ανωνυμία του, η οποία είναι ίσως και το μεγαλύτερο προσόν του. Το κατάστημα του Banksy λέγεται Gross Domestic Product (Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, το γνωστό ΑΕΠ δλδ) και βρίσκεται στο Νότιο Λονδίνο. Και δεν είναι ακριβώς κατάστημα, αλλά μια βιτρίνα όπου μπορεί κανείς να δει διάφορα αντικείμενα και μετά να πάει να τα αγοράσει online.
Ανάμεσα στα αντικείμενα που εκτίθενται είναι και το περίφημο γιλέκο με την αγγλική σημαία που φόρεσε ο Stormzy στο Γκλάστονμπέρι. Επίσης κάποιες ντισκομπάλλες φτιαγμένες από κράνη αστυνομικών, η φαντασία δεν έλλειψε ποτέ από τα έργα του καλλιτέχνη.
Joel C Ryan/Invision/AP
Ο Banksy είπε ότι αναγκάστηκε να ανοίξει το κατάστημα, το οποίο πουλάει «προσβλητικά και άβολα αντικείμενα» (sic), μετά από τη διαμάχη του με μια εταιρεία που φτιάχνει κάρτες. Σε δήλωσή του, ο καλλιτέχνης έγραψε: «Μια εταιρεία που πουλάει ευχετήριες κάρτες, διεκδικεί ως εμπορικό σήμα ένα από τα έργα μου και θέλει να κατοχυρώσει το όνομά μου, ώστε να μπορεί να πουλάει νόμιμα το ψεύτικο εμπόρευμα Banksy που κατασκευάζει».
Μετά, ο καλλιτέχνης στράφηκε στους νομικούς του συμβούλους (φυσικά και έχει, όλοι οι άνθρωποι που βγάζουν εκατομμύρια έχουν νομικούς συμβούλους), οι οποίοι του είπαν ότι ο μόνος τρόπος να διορθώσει την κατάσταση είναι να δημιουργήσει ο ίδιος εμπόρευμα. Και να το πουλάει.
Τεχνικά έχουν δίκιο
Ο νόμος απαιτεί από τους ιδιοκτήτες εμπορικών σημάτων να τα χρησιμοποιούν στο εμπόριο. Το θέμα είναι ότι στο παρελθόν ο Banksy ούτε κατασκεύασε, ούτε πούλησε προϊόντα με το σήμα του. Και δεν ήθελε και να το κάνει…
Η διαμάχη ξεκίνησε το Μάρτιο του 2019, όταν η εταιρεία ευχετήριων καρτών Full Colour Black ξεκίνησε τη νομική διαδικασία για να ακυρωθεί η κατοχύρωση στην ΕΕ ως εμπορικού σήματος ενός έργου του Banksy: Πρόκειται για το Flower Thrower, την εικονική τοιχογραφία που είχε εμφανιστεί αρχικά στην παλαιστινιακή πόλη Βηθλεέμ και απεικονίζει έναν μασκοφόρο άντρα (διαδηλωτή) να πετάει αντί για βόμβα, λουλούδια. Η εικόνα είχε κατοχυρωθεί το 2014 από το Pest Control, την ομάδα που πιστοποιεί -εκ μέρους του καλλιτέχνη- την αυθεντικότητα των έργων του. Η ίδια ομάδα έχει κατοχυρώσει, ως εμπορικά σήματα πάντα, όλα τα έργα του καλλιτέχνη, ένα-ένα.
Τα νομικά επιχειρήματα της Full Colour Black ήταν δύο:
Πρώτον ότι η εικόνα δεν θα μπορούσε να κατοχυρωθεί, καθώς χρησιμοποιείται από δεκάδες διαφορετικούς κατασκευαστές προϊόντων τα οποία αναπαράγουν τα έργα του Banksy. Τα οποία έργα ΔΕΝ προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα. Άρα μπορούνν να τα αναπαράξουν. Και το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι στο παρελθόν ο ίδιος ο Banksy είχε συνηγορήσει σε αυτή την άποψη και πρακτική, δηλώνοντας ότι «η κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων είναι για τους losers».
Η τέχνη του Banksy αναπαράγεται σχεδόν στα πάντα: Από πόστερ ως μπρελόκ. Με λίγα λόγια, ο Flower Thrower και τα άλλα έργα του Banksy δεν είναι λογότυπα, αλλά έργα Τέχνης, λέει η Full Colour Black και ως τέτοια δεν μπορούν να καταχωρηθούν ως εμπορικά σήματα.
Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι Banksy δεν μπορεί να κατοχυρώνει ως εμπορικά σήματα ένα-ένα τα έργα του, αλλά πρέπει να δημιουργήσει ένα εμπορικό σήμα που να βοηθάει τους καταναλωτές να τα ξεχωρίσουν. Όσο κι αν αυτή η μικρή τεχνική λεπτομέρεια φαίνεται λεπτή, η αλήθεια είναι ότι είναι άλλο πράγμα το λογότυπο και άλλο τα πνευματικά δικαιώματα…
Γιατί, όμως, ο ίδιος ο καλλιτέχνης αποφεύγει την κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων και προτιμά να μεταχειρίζεται τα έργα σαν να είναι εμπορικά σήματα; Εάν η κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων είναι ανήθικη και αντίθετη με το αντι-εξουσιαστικό του προφίλ, το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και με τα λογότυπα. Και τα πνευματικά δικαιώματα και τα λογότυπα είναι πρακτικές που επιτρέπουν τη μονοπωλιακή διαχείριση της Τέχνης από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, εμποδίζοντας άλλους να βγάλουν χρήματα από αυτήν.
Συνεπώς δεν βγάζει κανένα νόημα να πιστεύεις ότι «η κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων είναι για τους losers», ενώ ταυτόχρονα προσπαθείς να προστατεύσεις κάθε ένα έργο σου κατοχυρώνοντάς το ως εμπορικό σήμα.
Η αλήθεια είναι ότι οι λόγοι που το κάνει είναι πολύ πιο πεζοί και πρακτικοί από την ηθική του στάση: Για να μπορέσει να γίνει κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων, πρέπει να μάθουμε σε ποιον ακριβώς κατοχυρώνονται. Με ονοματεπώνυμο, διεύθυνση και ΑΦΜ. Κάτι που αν δεν θα κατέστρεφε την ίδια του την καριέρα, πάντως θα διέλυε την αύρα μυστηρίου που περιβάλει το έργο του και εκτοξεύει την εμπορική του αξία…
Πέρυσι ο Banksy μήνυσε ένα ιταλικό μουσείο, το οποίο οργάνωσε μια έκθεση, που περιλάμβανε αναπαραγωγές των έργων του, χωρίς τη συγκατάθεσή του. Και πάλι δεν επικαλέστηκε πνευματικά δικαιώματα, αλλά παραβίαση του νόμου περί εμπορικού σήματος.
Το νέο κατάστημα του καλλιτέχνη και οι λόγοι για τους οποίους το δημιούργησε, μπορεί όμως να του γυρίσουν μπούμερανγκ.
Εάν κάποιος τον πάει στα δικαστήρια για απάτη (ότι έστησε ένα ψεύτικο κατάστημα για να προστατεύσει τα εμπορικά του σήματα), πιθανώς θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση, καθώς ο νόμος είναι ξεκάθαρος: Εάν θέλεις ένα σήμα, πρέπει να κάνεις κανονικό εμπόριο χρησιμοποιώντας το.
Στη διαμάχη του Banksy με την Full Colour Black, εννοείται ότι ο πρώτος έχει το πλεονέκτημα. Ο Banksy είναι ένας γίγαντας της παγκόσμιας Τέχνης και έχει από πίσω του όχι έναν δικηγόρο, αλλά στρατούς από έμπειρους δικηγόρους, μάνατζερ, οικονομικούς συμβούλους, τα πάντα.
Η Τέχνη του αξίζει εκατομμύρια.
Η Full Colour Black, από την άλλη, είναι μια μικρή εταιρεία η οποία κάνει αναπαραγωγές έργων Τέχνης σε ευχετήριες κάρτες και ήθελε να πληρώσει δικαιώματα στον Banksy για να αναπαράξει τα δικά του έργα. Εκείνος, όμως αρνήθηκε, επειδή όπως προείπαμε «δεν πιστεύει» στα πνευματικά δικαιώματα.
Εδώ που έφτασε η υπόθεση, τα πράγματα είναι απλά: Αν ο Banksy θέλει να συνεχίσει να προστατεύει τα έργα του με τον ίδιο τρόπο, κατοχυρώνοντας κάθε ένα από αυτά ως εμπορικό σήμα, θα αναγκαστεί να δημιουργεί (για κάθε ένα από αυτά) σειρές προϊόντων τα οποία θα πουλάει. Αυτό λέει ο νόμος, ο οποίος του επιτρέπει να κατοχυρώνει τα έργα του ως λογότυπα.
Ακόμα κι αν δεν του αρέσει, θα πρέπει να παίξει το παιχνίδι με τους κανόνες που τόσο υποτίθεται ότι αντιπαθεί.
Ή να μας πει ποιος είναι…