Πολιτική και εκλογές στον παγκόσμιο κινηματογράφο: Μερικές από τις πιο σημαντικές ταινίες του είδους

«Ζ», Κώστας Γαβράς, 1969

Πολιτικό θρίλερ του Κώστα Γαβρά, παραγωγής 1969 και διάρκειας 127 λεπτών. Είναι βασισμένο στη ομώνυμη νουβέλα του Βασίλη Βασιλικού, που αναφέρεται στη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στην ταραγμένη δεκαετία του '60 για την Ελλάδα. Θεωρείται ένα από τα κορυφαία δείγματα του πολιτικού κινηματογράφου.

Το βιβλίο του Βασιλικού κυκλοφόρησε το 1966 με τίτλο «Ζ: Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος» (εκδόσεις Λιβάνη). Το «Ζ» του τίτλου παραπέμπει στο σύνθημα «Ζει», που φώναζαν οι χιλιάδες κόσμου που συνόδευσαν τον Λαμπράκη στην τελευταία του κατοικία το Μάιο του 1963. Ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, που είχε εγκατασταθεί μόνιμα στη Γαλλία, βρέθηκε να διαβάζει το βιβλίο του Βασιλικού στο ταξίδι της επιστροφής του στο Παρίσι από την Αθήνα, λίγες μέρες προτού ξεσπάσει το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου. Αποφάσισε να το μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη, όταν οι δικτάτορες είχαν πλέον αλυσοδέσει τη χώρα, ως ελάχιστη συνεισφορά στη διεθνοποίηση της ελληνικής υπόθεσης.

Απευθύνθηκε στον Iσπανό συγγραφέα Χόρχε Σεμπρούν και μαζί ετοίμασαν το σενάριο, χωρίς να έχουν χρήματα. Παραγωγός δεν βρισκόταν στον ορίζοντα, το ποσό που διέθετε το Γαλλικό Κέντρο Κινηματογράφου ήταν μικρό και η ταινία κινδύνευε να μην υλοποιηθεί. Ως από μηχανής θεός, ο ηθοποιός Zακ Περέν τού πρότεινε να γυριστεί η ταινία στην Αλγερία. Εκεί είχε πάρα πολλούς φίλους που μπορούσαν να συμμετάσχουν στην παραγωγή. Τα γυρίσματα άρχισαν και ολοκληρώθηκαν στο Αλγέρι, με τη συμμετοχή γνωστών και σπουδαίων ηθοποιών, όπως ο Υβ Μοντάν, η Ειρήνη Παπά, ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν, ο Φρανσουά Περιέ και ο Ρενάτο Σαλβατόρι.

Ο τόπος της δράσης της ταινίας δεν αναφέρεται ρητά, αλλά σαφώς υπονοείται η Ελλάδα και από την εξέλιξη της ιστορίας η υπόθεση Λαμπράκη. Είναι παρόντες ο Λαμπράκης (Υβ Μοντάν) και ο ανακριτής Σαρτζετάκης (Ζαν Λουί Τρεντινιάν). Άλλωστε, ο σκηνοθέτης δεν αφήνει καμία αμφιβολία περί αυτού. Στους τίτλους της αρχής διαβάζουμε: «Οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα ζώντα και τεθνεώτα δεν είναι τυχαία. Είναι σκόπιμη».

Η υπόθεση της ταινίας αναφέρεται σε έναν επιστήμονα, που έχει προγραμματίσει να κάνει μια ομιλία κατά της χρήσης της ατομικής βόμβας. Καθώς φτάνει έξω από την αίθουσα στην οποία πρόκειται να μιλήσει, δέχεται την επίθεση μιας ομάδας ακροδεξιών εξτρεμιστών που συνδέονται πολιτικά με την κυβέρνηση, ενώ η αστυνομία που είναι παρούσα δεν παρεμβαίνει. Συνέρχεται από το ισχυρό χτύπημα και κάνει την ομιλία, αργότερα όμως πεθαίνει από τα τραύματά του. Ένας δημοσιογράφος βρίσκει ένα μάρτυρα κι ένα δικαστή που είναι πρόθυμος να τον ακούσει, παρά τις διαμαρτυρίες της κυβέρνησης. Στη δίκη που ακολουθεί αποκαλύπτεται μια κυβερνητική συνωμοσία, αλλά τα πάντα ανατρέπονται, όταν στην εξουσία ανεβαίνει νέα κυβέρνηση, έπειτα από στρατιωτικό πραξικόπημα, το οποίο οδηγεί στην αδιαλλαξία και την απαγόρευση των μακριών μαλλιών, των Beatles και των εκδηλώσεων υπέρ της ειρήνης.

Η ταινία βγήκε στους γαλλικούς κινηματογράφους στις 26 Φεβρουαρίου 1969, αλλά γνώρισε τη διεθνή καταξίωση μετά την προβολή της στο φεστιβάλ των Καννών τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Δημιούργησε αίσθηση και τιμήθηκε με τα βραβεία πρώτου ανδρικού ρόλου (Ζαν Λουί Τρεντινιάν) και των κριτικών (FIPRESCI) για τον Κώστα Γαβρά. Η φήμη της πέρασε και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και τον επόμενο χρόνο ήρθε η σειρά των Όσκαρ. Η ταινία εκπροσώπησε την Αλγερία (χώρα των παραγωγών της ταινίας) και απέσπασε το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας και το Όσκαρ για το μοντάζ της (Φρανσουάζ Μπολό), που αποτέλεσε ένα από τα μεγάλα της ατού. Στην Ελλάδα προβλήθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.

Υπόθεση Πάραλλαξ, Άλαν Πάκουλα, 1974

Ο Άλαν Πάκουλα πήρε φόρα τη δεκαετία του `70 και γύριζε το ένα πολιτικό θρίλερ μετά το άλλο. Στην Υπόθεση Πάραλλαξ, του 1974, ο Γουόρεν Μπίτι γίνεται μάρτυρας της δολοφονίας ενός πολιτικού μαζί με άλλους επτά δημοσιογράφους. Όταν οι υπόλοιποι δημοσιογράφοι αρχίζουν να πεθαίνουν από μυστηριώδη «ατυχήματα», εκείνος θα αρχίσει να αμφισβητεί την επίσημη εκδοχή της αστυνομίας γι΄ αυτά τα ατυχήματα. Έτσι θα αρχίσει να ερευνά βάζοντας σε κίνδυνο τον εαυτό του. Η έρευνα αυτή θα τον οδηγήσει στην τρομακτική αλήθεια που ούτε μια παρανοϊκή φαντασία δεν θα μπορούσε να υποψιαστεί...
Η επιτροπή της Γερουσίας, αρμόδια για την διερεύνηση της δολοφονίας, ουσιαστικά ξεπλένει την υπόθεση και ανακηρύσσει αποκλειστικά ως δολοφόνο έναν σερβιτόρο που εργαζόταν στην υποδοχή, χωρίς να μπει στα βαθύτερα μυστήρια της δολοφονίας... Πολύς κόσμος ενοχλείται από την έρευνα του Μπίτι, ο οποίος καταφέρνει να ξεφύγει από 1-2 δύσκολες καταστάσεις που θα του στοίχιζαν την ζωή. Συμπαραστάτης του είναι ο εκδότης του, ο οποίος όμως και αυτός βρίσκει βίαιο θάνατο. Πίσω από όλες αυτές τις δολοφονίες, φαίνεται να βρίσκεται η "εκπαιδευτική" εταιρεία Parallax, που ουσιαστικά προσλαμβάνει δολοφόνους για βρόμικες δουλειές, καλύπτοντας πάντα τα ίχνη της, ώστε να ενοχοποιούνται οι λάθος άνθρωποι... Η έρευνά του , τον οδηγεί στην ομιλία ενός νέου δημοφιλούς ηγέτη, του Τζόρτζ Χάμοντ.
Εκεί, όμως, έχουν καταφτάσει και οι δολοφόνοι της Parallax.
Η ταινία αποτελεί μία από τις πρώτες και καλύτερες ιστορίες που ασχολείται με το αγαπημένο σπορ των Αμερικανών (και όχι μόνο, τις θεωρίες συνωμοσίας. Και καθώς βρισκόμαστε μέσα στη δεκαετία του `70, ο πεσιμισμός, η απαισιοδοξία και η αμφισβήτηση είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που απορρέουν μέσα από αυτό το αριστοτεχνικό πολιτικό θρίλερ.

«Αι Ειδοί του Μαρτίου», Τζορτζ Κλούνεϊ, 2011

Ένας νέος, πολλά υποσχόμενος, αλλά ακόμα ιδεαλιστής publicist, παρασύρεται στη διαφθορά από τον αμοραλιστή υποψήφιο για τον οποίο δουλεύει. Όταν το παίρνει χαμπάρι, όλος του ο κόσμος ανατρέπεται. Όλη η καχυποψία, η προδοσία, η διαφθορά και η φιλοδοξία της πολιτικής ξεδιπλώνονται μέσα από τη σταδιακή ωρίμανση του κεντρικού της ήρωα. Ο Ράιαν Γκόσλινγκ αποδεικνύει γι’ άλλη μια φορά ότι είναι ένας εκπληκτικός ηθοποιός, που ακόμα και στις σιωπές του γεμίζει την οθόνη. Ο Τζορτζ Κλούνεϊ επιδεικνύει το κύρος του από τις σκιές των παρασκηνίων και ο Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν υποδύεται με άνεση τον πραγματιστή. Στην πολιτική, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, λέει ουσιαστικά η ταινία, πίσω από κάθε ανατροπή κρύβεται μια νέα, πιο απρόσμενη και πιο ακραία. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την ταινία, ένα πνευματώδες, καθηλωτικό πολιτικό και ανθρώπινο δράμα.

The War Room, 1993, Chris Hegedus και D. A. Pennebaker

Ντοκιμαντέρ για την προεκλογική εκστρατεία του Μπιλ Κλίντον το 1992, το οποίο ακολουθεί τους Τζέιμς Κάρβιλ και Τζορτζ Στεφανόπουλος, τους ανθρώπους που ήταν ουσιαστικά υπεύθυνοι για την εκστρατεία αυτή, αλλά και την εκλογή του Κλίντον. Χρησιμοποιεί αυθεντικά αποσπάσματα από την εποχή, είναι σφιχτοδεμένο και πολύ αποκαλυπτικό.

Όλες οι γυναίκες του Προέδρου (Primary Colors), 1998, Μάικ Νίκολς.

Το σενάριο της ταινίας βασίστηκε στο βιβλίο Primary Colors: A Novel of Politics, το οποίο αφορά την πρώτη προεκλογική εκστρατεία του Μπιλ Κλίντον, το 1992 και αρχικά εκδόθηκε ανώνυμα, ενώ μετά αποκαλύφθηκε ότι το είχε γράψει ο δημοσιογράφος Τχο Κλάιν, που κάλυπτε την καμπάνια του Κλίντον για το περιοδικό Newsweek. Στην ταινία παίζουν ο Τζον Τραβόλτα, η Έμμα Τόμσον, ο Μπίλι Μπομπ Θόρντον και η Κάθι Μπέιτς.

Η ταινία δεν πήγε καλά στους κινηματογράφους, όμως αποθεώθηκε από τους κριτικούς και η Μπέιτς κέρδισε μια υποψηφιότητα για Όσκαρ Β' Γυναικείου ρόλου. Οι ομοιότητες του Τζακ Στάντον, του υποψήφιου της ταινίας, με τον Μπιλ Κλίντον είναι πολλές, με σημαντικότερη όλων το γεγονός ότι και οι δύο είναι ασταμάτητοι γυναικοκατακτητές. Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες με πατέρα τον Στάντον, κασέτες που αποδεικνύουν κρυφούς δεσμούς, όλα παίζουν στην ταινία, με αποκορύφωμα την εκλογή του Στάντον και το χορό του με την Πρώτη Κυρία, που πλέον κάνει τα στραβά μάτια σε όλα.

The American President, 1995, Ρομπ Ράινερ.

Στην ταινία πρωταγωνιστούν ο Μάικλ Ντάγκλας, η Ανέτ Μπένινγκ, ο Μάρτιν Σιν, ο Μάικλ Τζ. Φοξ και ο Ρίτσαρντ Ντρέιφους. Στην ταινία, ο Πρόεδρος Άντριου Σέπαρντ είναι ένας χήρος που δημιουργεί σχέση με την ακτιβίστρια για το περιβάλλον Σίντνεϊ Έλεν Γουέιντ. Ταυτόχρονα προσπαθεί να περάσει ένα νόμο για τον περιορισμό του εγκλήματος τη χρονιά πριν τις εκλογές, στις οποίες θα λάβει μέρος για να ανανεώσει τη θητεία του. Η σχέση τους καθιστά τον Σέπαρντ ευάλωτο στους πολιτικούς του αντιπάλους και για να σώσει την κατάσταση, ουσιαστικά την αφήνει εκτεθειμένη στη συμφωνία αμοιβαίας υποστήριξης που είχαν κάνει, με αποτέλεσμα εκείνη να χάσει τη δουλειά της. Όμως, η αγάπη τα κερδίζει όλα, μεταστρέφει ακόμα και τους Προέδρους των ΗΠΑ, εκείνος γίνεται καλύτερος άνθρωπος, ψηφίζει καλύτερους νόμους, την κερδίζει πίσω και ζήσαν αυτοί καλά...

Ο άνθρωπος της Μαντζουρίας (The Manchurian Candidate), 1962, Τζον Φράνκενχαϊμερ.

Το σενάριο της ταινίας βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Κόντον και η διασκευή του για τη μεγάλη οθόνη έγινε από τον Τζορτζ Άξελροντ. Πρωταγωνιστές της ταινίας είναι οι Φρανκ Σινάτρα, Λόρενς Χάρβεϊ, Τζάνετ Λι, Άντζελα Λάνσμπερι, Χένρι Σίλβα και Τζέιμς Γκρέγκορι. Η ταινία κέρδισε δυο υποψηφιότητες για βραβείο Όσκαρ και το 1997 έλαβε την 67η θέση ως μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας Σοβιετικοί στρατιώτες πιάνουν αιχμάλωτους μερικούς Αμερικανούς στρατιώτες και τους οδηγούν στην Μαντζουρία της Κίνας. Μετά από μερικές μέρες όλοι εκτός από δυο από τους στρατιώτες επιστρέφουν στις Η.Π.Α., όπου ο λοχίας Ρέιμοντ Σο (Λόρενς Χάρβεϊ) πιστώνεται τη διάσωσή των ανδρών. Ο λοχαγός Μπένετ Μάρκο (Φρανκ Σινάτρα) προτείνει τον Σο για Μετάλλιο Ανδρείας. Όλοι οι διασωθέντες άνδρες μιλούν με τα καλύτερα λόγια για τον Σο, υποσυνείδητα όμως ξέρουν ότι ο άνδρας είναι ψυχρός, θλιβερός κι αντιπαθής. Μετά την επιστροφή των ανδρών στις Η.Π.Α. ο Μάρκο έχει εφιάλτες που αφορούν την αιχμαλωσία του στην Μαντζουρία. Στους εφιάλτες του βλέπει τον Σο να σηκώνεται και να πυροβολεί τους δυο στρατιώτες που δεν επέστρεψαν στις Η.Π.Α., ενώπιον αντιπροσώπων από όλα τα κομμουνιστικά κράτη. Ο Μάρκο που δε θυμάται τι ακριβώς συνέβη όταν ήταν αιχμάλωτος στην Μαντζουρία επιχειρεί να ερευνήσει την υπόθεση, αλλά χωρίς να βρει βοήθεια από κανέναν. Όταν όμως κάποιος άλλος από τους στρατιώτες ισχυρίζεται ότι υποφέρει από τους ίδιους εφιάλτες οι αμερικανικές υπηρεσίες κατασκοπείας προτίθενται να τον βοηθήσουν να εξιχνιάσει το μυστήριο. Και βρίσκεται αντιμέτωπος με μια από τις πιο δυστοπικές πολιτικές πλεκτάνες όλων των εποχών.

Το 2004 το μυθιστόρημα του Κόντον μεταφέρθηκε για δεύτερη φορά στη μεγάλη οθόνη σε σκηνοθεσία Τζόναθαν Ντέμι και με πρωταγωνιστές τους Ντένζελ Ουάσινγκτον, Μέριλ Στριπ και Λιβ Σράιμπερ.

Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου (All the President's Men), 1976, Άλαν Πακούλα

Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο των δημοσιογράφων Καρλ Μπέρνσταϊν και Μπομπ Γούντγουορντ που πραγματεύεται τις έρευνες πάνω στο Σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ. Τη διασκευή του σεναρίου για τη μεγάλη οθόνη έκανε ο Γουίλιαμ Γκόλντμαν και πρωταγωνιστές της ταινίας είναι οι Ντάστιν Χόφμαν και Ρόμπερτ Ρέντφορντ ως Μπέρνσταϊν και Γούντγουορντ αντίστοιχα.1972, Ουάσινγκτον, παραμονές της εκλογής του προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον μια ομάδα ανδρών εισβάλλει στα γραφεία των δημοκρατικών και συλλαμβάνεται από την αστυνομία. Οι άνδρες αυτοί περνούν από δίκη, αλλά χωρίς να δώσουν εξηγήσεις και αφήνοντας πολλά ερωτηματικά στην κοινή γνώμη. Λίγες μέρες αργότερα ο Νίξον εκλέγεται ξανά. Δύο ρεπόρτερ της εφημερίδας Washington Post, ο Καρλ Μπέρνσταϊν (Ντάστιν Χόφμαν) και ο Μπομπ Γούντγουορντ (Ρόμπερτ Ρέντφορντ), αρχίζουν τις έρευνες πάνω στην υπόθεση και πολύ γρήγορα ανακαλύπτουν ότι πίσω από την υπόθεση κρύβονταν η επιτροπή υπεύθυνη για την προεκλογική εκστρατεία του Νίξον (Το σκάνδαλο το οποίο έχει μείνει στην ιστορία με το όνομα Γουότεργκέιτ). Τα θεμέλια της νεοσύστατης κυβέρνησης αρχίζουν να τρίζουν καθώς βγαίνουν στην επιφάνεια κι άλλα σκάνδαλα, ενώ οι δύο ρεπόρτερς συνεχίζουν τις έρευνες βάζοντας σε κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή.

Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα των Μπέρνσταϊν και Γούντγουορντ στο οποίο καταγράφουν τα γεγονότα από το ξέσπασμα του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, μέχρι και την παραίτηση του Νίξον το 1974. Ο τίτλος του βιβλίου είναι επηρεασμένος από το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν All The King's Men το οποίο είχε επίσης μεταφερθεί με επιτυχία στη μεγάλη οθόνη το 1949. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1974 βραβεύτηκε με Πούλιτζερ κι ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ ενδιαφέρθηκε αμέσως ν' αγοράσει τα δικαιώματα για την κινηματογραφική του μεταφορά έναντι 450.000 δολαρίων.

Η σκηνοθεσία της ταινίας ανατέθηκε στον Άλαν Τζέι Πακούλα και αποτέλεσε το τρίτο μέρος της άτυπης τριλογίας του "Η Τριλογία της Παράνοιας". Οι άλλες δυο ταινίες που συνθέτουν αυτή την τριλογία είναι Η Εξαφάνιση (Klute, 1971) και Υπόθεση Πάραλλαξ (The Parallax View, 1974). Ο Ντάστιν Χόφμαν επελέγη για να ενσαρκώσει το ρεπόρτερ Καρλ Μπέρνσταϊν. Για το ρόλο του πληροφοριοδότη του Γούντγουορντ (γνωστό ως Βαθύ Λαρύγγι (Deep Throat) επιλέχθηκε ο Χαλ Χόλμπρουκ. Η ταυτότητα του πραγματικού και υπαρκτού προσώπου παρέμεινε κρυφή για πολλά χρόνια μετά την προβολή της ταινίας και το 2005 ο Μαρκ Φελτ πράκτορας του ομοσπονδιακού γραφείου ερευνών των Η.Π.Α. αποκάλυψε ότι επρόκειτο για εκείνον.

Οι δυο πρωταγωνιστές πήγαιναν στα γραφεία της εφημερίδας Washington Post για μήνες προκειμένου να μαζέψουν πληροφορίες για τους ρόλους τους. Ο διευθυντής της εφημερίδας δεν επέτρεψε όμως την πραγματοποίηση των γυρισμάτων εκεί και γι' αυτό το λόγο έγινε πιστή αναπαράσταση των γραφείων σε στούντιο.