Άγιος Βαλεντίνος: Η αρχή του μύθου για τα φιλιά και τον έρωτα

Η ιστορία του εορτασμού της Ημέρας του Αγίου Βαλεντίνου και η ιστορία του ομώνυμου αγίου, καλύπτεται από μυστήριο. Από όσο γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, ο Φεβρουάριος τις τελευταίες δεκαετίες εορτάζεται ως μήνας του ρομαντισμού, ενώ ο εορτασμός της Ημέρας του Αγίου Βαλεντίνου περιέχει ίχνη τόσο από την χριστιανική, όσο και από την ρωμαϊκή παράδοση. Ποιός όμως ήταν ο Άγιος Βαλεντίνος και πως συνδέθηκε με την αρχαία αυτή ιεροτελεστία;

Η Καθολική Εκκλησία αναγνωρίζει τουλάχιστον τρεις διαφορετικούς αγίους με το όνομα Βαλεντίνος, από όλους όσοι μαρτύρησαν. Σύμφωνα με ένα θρύλο, ο Βαλεντίνος ήταν ένας ιερέας που ιερουργούσε κατά την διάρκεια του τρίτου αιώνα στη Ρώμη. Όταν ο αυτοκράτορας Κλαύδιος Β ' συνειδητοποίησε οτι οι άγαμοι άνδρες ήταν καλύτεροι στρατιώτες από εκείνους που είχαν γυναίκες και παιδιά, έθεσε εκτός νόμου τον γάμο για τους νεαρούς άνδρες. Ο Βαλεντίνος αντιλαμβανόμενος την αδικία αψήφησε το διάταγμα του Κλαύδιου και συνέχισε να παντρεύει μυστικά του νέους εραστές. Οταν ο Κλαύδιος το ανακάλυψε διέταξε να θανατωθεί ο Βαλεντίνος.

To φιλί, Constantin Brancusi (1908)/ Philadeplhia Museum of Art

Σύμφωνα με άλλους θρύλους, ο Βαλεντίνος πιθανόν να σκοτώθηκε στην προσπάθειά του να βοηθήσει τους Χριστιανούς από τις απάνθρωπες διώξεις των Ρωμαίων. Σύμφωνα με έναν μύθο, ένας φυλακισμένος Βαλεντίνος έστειλε στην πραγματικότητα τον πρώτο «Βαλεντίνιο» χαιρετισμό μόλις ερωτεύθηκε ένα κορίτσι, πιθανόν την κόρη του δεσμοφύλακά του η οποία τον επισκεπτόταν ενόσω εκείνος ήταν στη απομόνωση.

Λέγεται ότι πριν από την εκτέλεσή του της έστειλε ένα γράμμα με τη υπογραφή «από τον Βαλεντίνο σου», μία έκφραση που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα. Ωστόσο, η αλήθεια πίσω από τους μύθους για τον Βαλεντίνο είναι πολύ σκοτεινή. Οι θρύλοι δίνουν έμφαση σε μία εικόνα συμπαθητική, ηρωϊκή και κυρίως ρομαντική.

Τον Μεσαίωνα, χάρη ίσως σε αυτην την φήμη, ο Βαλεντίνος θα αναδειχθεί σε έναν από τους πιό δημοφιλείς αγίους στην Γαλλία και την Αγγλία.

Mία παγανιστική γιορτή του Φεβρουαρίου

Άρης και Αφροδίτη, μια αλληγορία της Ειρήνης, Louis-Jean-Francois Lagrenee (1770)/ J. Paul Getty Museum

Ενώ κάποιοι πιστεύουν ότι η Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου γιορτάζεται στα μέσα Φεβρουαρίου για να τιμήσουν την επέτειο του θανάτου ή της ταφής του, πιθανότατα γύρω στα 270 Μ.Χ, άλλοι υποστηρίζουν οτι η Χριστιανική εκκλησία αποφάσισε να εορτάζει την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου στα μέσα Φεβρουαρίου σε μία προσπάθεια να "εκχριστιανίσει" την ειδωλολατρική γιορτή των Λουπερκάλια, μίας από τις παλαιότερες ρωμαϊκές γιορτές που τελούνταν κάθε χρόνο προς τιμήν του Λούπερκους, πρώιμου θεού της γονιμότητας στη ρωμαϊκή μυθολογία, αντίστοιχου του ελληνικού θεού Πάνα.

Η γιορτή πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου στο Λουπερκάλιο, τη σπηλιά στον Παλατίνο Λόφο της Ρώμης, όπου λέγεται ότι ανατράφηκαν τα αδέρφια Ρωμύλος και Ρώμος.

Πριν ξεκινήσει η γιορτή, οι ρωμαίοι ιερείς συγκεντρώνονταν σε μία ιερή σπηλιά όπου τα βρέφη Ρωμύλος και Ρώμος, οι ιδρυτές της Ρώμης, πιστεύεται ότι ανατράφηκαν από μία λύκαινα. Οι ιερείς θυσίαζαν ένα κατσίκι για τη γονιμότητα, και ένα σκυλί, για εξαγνισμό. Στη συνέχεια μάζευαν το αίμα της κατσίκας και με αυτό ράντιζαν τα πρόσωπα των γυναικών, αλλά και τα χωράφια, για να καρποφορήσουν.

Αργότερα την ίδια ημέρα, σύμφωνα με τον μύθο, όλες οι νεαρές ανύπαντρες γυναίκες έγραφαν τα ονόματά τους και τα έβαζαν σε ένα μεγάλο δοχείο. Κάθε εργένης της πόλης θα διάλεγε ένα όνομα γυναίκας με τη οποία θα ζευγάρωνε τον υπόλοιπο χρόνο. Τα ζευγαρώματα αυτά συνήθως κατέληγαν σε γάμο.

Μία ημέρα για ειδύλλιο

Το Φιλί, Γκούσταφ Κλιμτ (1908)/ Μουσείο Klimt

Τα Λουπερκάλια εορτάζονταν έως την εμφάνιση του πρώϊμου Χριστιανισμού, αργότερα όμως τέθηκαν εκτός νόμου, καθώς κρίθηκαν "μή Χριστιανικά" όταν στο τέλος του 5ου αιώνα ο Πάπας Γελάσιος καθιέρωσε την 14η Φεβρουαρίου Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου. Ωστόσο, πολύ αργότερα η γιορτή αυτή συνδυάστηκε με τον έρωτα.

Στη διάρκεια του Μεσαίωνα στην Γαλλία και την Αγγλία ήταν κοινώς παραδεχόμενο ότι η 14η Φεβρουαρίου ήταν η αρχή της εποχής που ζευγάρωναν τα πουλιά, πίστη που ενίσχυσε την θεωρία οτι η Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ήταν μία ημέρα για ειδύλλιο.

Ωστόσο οι γραπτές αναφορές για την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου εμφανίσθηκαν αιώνες αργότερα και συγκεκριμένα μετά το 1400. Η παλαιότερη αναφορά για την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, που σώζεται μέχρι σήμερα, είναι ένα ποίημα γραμμένο το 1415 από τον Δούκα της Ορλεάνης, Σαρλ, στην γυναίκα του ενώ ήταν φυλακισμένος στον Πύργο του Λονδίνου μετά την σύλληψή του στην Μάχη του Αζινκούρ -το γράμμα αυτό σήμερα αποτελεί μέρος της συλλογής χειρογράφων της Βρετανικής Βιβλιοθήκης στο Λονδίνο. Αρκετά χρόνια αργότερα, εικάζεται οτι ο βασιλίας Ερρίκος ο πέμπτος προσέλαβε έναν συγγραφέα ονόματι Τζον Λαντγκέϊτ, να συνθέσει ένα ερωτικό σημείωμα για την Αικατερίνη του Βαλουά.

Όταν ξεκίνησαν όλα

Οι ερωτευμένοι, Ρενέ Μαγκρίτ (1928)/ ΜοΜΑ

Στη Μεγάλη Βρετανία, η Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου άρχισε να γιορτάζεται ευρέως τον 17ο αιώνα. Έως τα μέσα του 18ου αιώνα, ήταν σύνηθες για τους φίλους και τους εραστές όλων των κοινωνικών τάξεων να ανταλλάσσουν μικρά δώρα αγάπης ή χειρόγραφες σημειώσεις, ενώ από το 1900 τυπωμένες κάρτες άρχισαν να αντικαθιστούν τις γραπτές επιστολές, χάρις στην πρόοδο που επετεύχθηκε στην τεχνολογία της εκτύπωσης.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες πιθανόν στις αρχές του 1700 να άρχισαν να ανταλλάσσουν χειροποίητες κάρτες του Αγίου Βαλεντίνου. Την δεκαετία του 1840 η Εσθερ Α. Χόουλαντ άρχισε να πουλά στην Αμερική τις πρώτες εκτυπωμένες κάρτες την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου.

Η Χόουλαντ γνωστή και ως "Μητέρα του Βαλεντίνου" κατασκεύαζε περίτεχνα δημιουργήματα με πραγματικές δαντέλες, κορδέλες και πολύχρωμες εικόνες.

Σήμερα υπολογίζεται ότι την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου αποστέλλονται πάνω από 1 δις κάρτες σε όλον τον κόσμο, ενώ 2,6 δις κάρτες αποστέλλονται τα Χριστούγεννα.

Untitled (You Make Me), Christopher Wool (1997)/ Tate Modern