Από το Λονδίνο στη Στοκχόλμη: οι Μούμιν είναι τα πλάσματα για ένα σκοτεινό 2016

Αυτά τα στρουμπουλά, σχεδόν σαν ιπποπόταμοι αλλά όχι με μεγάλα, τεράστια, απειλητικά δόντια, πλάσματα που είχαν στον πυρήνα της σοφίας και ύπαρξης τους το Καλό, τιμά με κάθε επισημότητα το Λονδίνο με την έκθεση “Οι περιπέτειες στη Χώρα των Μούμιν” που φιλοξενείται στο Πολιτιστικό Κέντρο Southbank της πόλης. Είναι μια έκθεση επίκαιρη γιατί οι Μούμιν δημιουργήθηκαν για να “μαλακώσουν” το θυμικό του κόσμου μετά τις θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο κόσμος τους ήταν το καταφύγιο που χρειαζόταν σε έναν πλανήτη τσακισμένο από τις συρράξεις.

Βέβαια η δημιουργός τους, η Τόβε Γιάνσον, Φινλανδή, συγγραφέας και εικονογράφος, ουσιαστικά η μητέρα των στρουμπουλών ηρώων παιδικών βιβλίων πάντα θεωρούσε τον εαυτό της πρωτίστως ζωγράφο - το γεγονός ότι αυτή η πλευρά του έργου της συχνά παραβλεπόταν, της προκαλούσε θλίψη. Μια θλίψη προφανώς περιστασιακή καθώς δημιουργούσε με μπογιές σε χαρτί μια χώρα όπου όλα είναι γαλήνια, όπου όλοι είναι καλοδεχούμενοι, ακόμη και αν είναι διαφορετικοί.

Η έκθεση του Λονδίνου διοργανώνεται σε παράλληλο χρόνο με μια ακόμη έκθεση που αφηγείται την ιστορία των Μούμιν στη Στοκχόλμη. Αν και πολύ διαφορετικές στην προσέγγιση τους, οι δύο εκθέσεις δίνουν έμφαση στην ανοχή, με την οποία είναι εμποτισμένο το έργο της Γιάνσον και η οποία προέρχεται από τον θαρραλέο τρόπο που επέλεξε να ζήσει τη ζωή της αρνούμενη να συμβιβαστεί με τα περιοριστικά πρότυπα της φινλανδικής κοινωνίας εκείνης της εποχής, γράφει στο BBC η αρθρογράφος, Cath Pound.

Από τον Χίτλερ στη χώρα των μαλακών πλασμάτων

Κόρη του Φινλανδού γλύπτη Βίκτορ Γιάνσον και της Σουηδής Σίγκνε Χάμαρστεν-Γιάνσον, που ήταν καλλιτέχνης και γραφίστρια, η Τόβε Γιάνσον μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου τέχνη, δουλειά και ζωή δεν διαχωρίζονταν. Στην ηλικία των 14 ετών τα κόμικς της εμφανίζονται σε έντυπα και σύντομα ακολούθησε τη μητέρα της στο σατιρικό περιοδικό Garm.

Στη σχολή καλών τεχνών, όπου τα πρώιμα έργα ζωγραφικής της είχαν μία μυστικιστική ποιότητα, θεωρήθηκε πολλά υποσχόμενη σπουδάστρια. Οι αυτοπροσωπογραφίες που ζωγράφισε τη δεκαετία του 1930 και του 1940 αποκαλύπτουν την καλλιτεχνική εξέλιξή της, ανέφερε η ιστορικός Τουούλα Καριαλάινεν και είναι μεταξύ των πιο δυνατών δημιουργιών της. Όμως τα χρόνια του πολέμου ήταν τραυματικά για την Γιάνσον. Κάτι που την όπλισε για ακόμη περισσότερη δημιουργία.

Η μητέρα των Μούμιν σατίριζε τον Χίτλερ στις σελίδες του Garm ήδη από το 1935 και καθώς ο πόλεμος γιγαντωνόταν, το ίδιο συνέβαινε και στο σατιρικό της πνεύμα. Στα σκίτσα της ο Αδόλφος ήταν ένας αξιολύπητος, γελοίος κλόουν, ένα τέρας που απειλούσε την Ευρώπη. Όταν η πατρίδα της Φινλανδία σύναψε συμμαχία με τη Γερμανία το 1940, το έργο της προκάλεσε ταραχή στις αρχές και το περιοδικό κινδύνεψε να κατηγορηθεί για εξύβριση του επικεφαλής ενός φιλικού κράτους. Όμως το θάρρος της στις δύσκολες στιγμές δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Αν ο πόλεμος είχε τελειώσει διαφορετικά οι συνέπειες γι 'αυτήν θα ήταν μοιραίες.

Ήταν η φρίκη εκείνης της εποχής, που αποτέλεσε και έμπνευση για τα πρώτα βιβλία των Μούμιν.

Θεραπεύοντας τα τραύματα του πολέμου

Moominland Tales: The Life of Tove Jansson, Trailer | Documentary from Carlo D'Alessandro on Vimeo.

“Έπρεπε να δημιουργήσει εναλλακτικές του κόσμου στον οποίο ζούσε" ανέφερε ο βιογράφος της Γιάνσον, Μπόελ Βέστιν. Όχι ότι αυτή η εναλλακτική ήταν λιγότερο ζοφερή. Το βιβλίο 'Τα Μούμιν και η Μεγάλη Πλημμύρα' περιέχει εικόνες των προσφύγων που ψάχνουν για τους συγγενείς τους, ενώ στο βιβλίο "Ο Κομήτης στην Κοιλάδα των Μούμιν", το οποίο ολοκληρώθηκε λίγο μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, οι κάτοικοι της κοιλάδας των Μούμιν αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο αφανισμού από έναν κομήτη που πλησιάζει προς τη Γη. Όμως πάντα, μα πάντα, οι Μούμιν και οι φίλοι τους έχουν ευτυχισμένο τέλος γιατί πάντα μα πάντα, την καταιγίδα την υποδέχεται γαλήνη και καθαρότητα.

Την περίοδο μετά τον πόλεμο ανακάλυψε την έλξη προς το ίδιο φύλο, έκανε την πρώτη σχέση, αλλά η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη στη Φιλανδία μέχρι το 1971. Bέβαια στην κοιλάδα όλοι ήταν ευπρόσδεκτοι. Η μανία για τους Μούμιν ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950 χάρη στις ιστορίες κόμικς με τους χαρακτήρες των βιβλίων που δημοσιεύονταν στη βρετανική εφημερίδα Evening News, η οποία κυκλοφορούσε σε όλο τον κόσμο.

Η δημοτικότητά τους αποδείχθηκε όμως δίκοπο μαχαίρι. Εξασφάλισε στην Γιάνσον ένα τακτικό εισόδημα, αλλά οι απαιτήσεις για την παραγωγή εβδομαδιαίου κόμικ είχαν ως αποτέλεσμα να περιοριστεί ο χρόνος που είχε για να ζωγραφίζει. Διαρκής επιθυμία της ήταν να είναι καλλιτέχνης και η έκθεση στη Στοκχόλμη, στην οποία παρουσιάζονται 150 έργα της, αποκαλύπτει το ακλόνητο πάθος που την έκανε να δημιουργεί ως καταξιωμένη εικαστικός παράλληλα με την καριέρα της στην γραφική απεικόνιση.

Σημαντικό κομμάτι του έργου της είναι και τα έργα σε δημόσια κτίρια, η τοιχογραφία στο Δημαρχείο του Ελσίνκι, οι τοιχογραφίες στο Παιδικό Νοσοκομείο του Ελσίνκι, σε σχολεία και νηπιαγωγεία. Τελικά στο τέλος της δεκαετίας του 1950 σταμάτησε τη δημιουργία κόμικς.

Η Τούβε Γιάνσον πέθανε τον Ιούνιο του 2001. Για το συγγραφικό και καλλιτεχνικό της έργο τιμήθηκε με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων και το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που της δόθηκε το 1966 από την ΙΒΒΥ για το συνολικό έργο της στον τομέα του παιδικού βιβλίου, καθώς και δύο χρυσά βραβεία από τη Σουηδική Ακαδημία.

Τα βιβλία των Μούμιν έχουν μεταφραστεί σε 50 γλώσσες ενώ, εκτός από τα παιδικά βιβλία έγραψε 12 μυθιστορήματα για ενήλικες.

Τα Μούμιν πήραν την τελική γνωστή μορφή αμέσως μετά το τέλος του πολέμου. Είναι και ζώα και άνθρωποι, μοιάζουν με παχουλά όρθια ιπποποταμάκια, κι είναι όλα μια μεγάλη οικογένεια με αμέτρητους συγγενείς.

Πολύ περισσότερα από εθνικοί ήρωες της Φινλανδίας

Εθνικοί ήρωες της Φινλανδίας και πλάσματα σαν από marshmallows φτιαγμένα οι Μούμιν που έχουν ευγένεια σκανδιναβική και θέρμη πανανθρώπινη ζουν με αγάπη, σε σχέσεις αρμονικές, με σεβασμό στο χώρο και την ελευθερία του άλλου. Τι και αν στο κατώφλι τους βρίσκονται διάφορα πλάσματα, όλοι ανήκουν σε αυτή την οικογένεια χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ο Σνίφκιν, ο Σνούφκιν, η δεσποινίς Σνόρκιν, ο Μάουζιν, όλοι περνάνε από τους φιλικούς, απλούς και ελεύθερους από το μίσος Μούνιν που αγαπούν να μιλάνε για τη ζωή, φιλοσοφώντας για τις όμορφες, μικρές στιγμές ευτυχίας που κάνουν τον κόσμο καλύτερο.

Το 2016 της προσφυγιάς και των ανατροπών στις σφαίρες επιρροής του κόσμου, το 2016 της ρητορικής του λαϊκισμού και του φόβου απέναντι σε καθετί ξένο και διαφορετικό, κάνει τα Μούμιν και τους φίλους τους μια υπενθύμιση για το καλύτερο που ξεχνάμε –το καλύτερο μέσα μας.

Στην έκθεση του Southbank

Στην έκθεση “Περιπέτειες στη Χώρα των Μούμιν” παρουσιάζεται σημαντικό αρχειακό υλικό με τη μορφή δανείου από την εταιρεία Moomin Character Ltd και το Μουσείο Τέχνης του Τάμπερε. Στη συλλογή συμπεριλαμβάνονται αντικείμενα που ποτέ δεν έχουν εκτεθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο: τα πρώτα σχέδια, έργα τέχνης και 3D μοντέλα, επιστολές και προσωπικά αντικείμενα από το στούντιο Τονβ της δημιουργού στο Ελσίνκι και το νησί της οικογένειάς της, Klovharu, όπου έζησε για σχεδόν τριάντα χρόνια.

Η έκθεση “Οι περιπέτειες στη Χώρα των Μούμιν” εγκαινιάζεται σήμερα στο Κέντρο Πολιτισμού Σάουθμπανκ, στο Λονδίνο και θα διαρκέσει έως τον Απρίλιο του 2017. Yποθέτω θα βρεθούμε στην κοιλάδα του καλού ή σε κάποια παραλία, καθώς ο ήλιος θα ζεσταίνει εμάς και τους φίλους μας. Tους ξένους.