Bookreads: Ίταλο Καλβίνο - Ο μαέστρος της φαντασίας και της αφήγησης

Λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του, η σύζυγός του συγκέντρωσε και δημοσίευσε πέντε κείμενά του που αποτελούν ένα ιδιότυπο μείγμα αυτοβιογραφίας, φιλοσοφικού στοχασμού και δοκιμιακής γραφής. Αν και δεν είναι αμιγώς λογοτεχνικά έργα, φωτίζουν σημαντικές πτυχές της σκέψης του και αποκαλύπτουν τις απαρχές της καλλιτεχνικής του διαδρομής.

Στην νέα μετάφραση του Καστανιώτη, «Ο δρόμος του Σαν Τζοβάνι», ο Καλβίνο επιστρέφει στις παιδικές του αναμνήσεις και ειδικότερα στη σχέση του με τον πατέρα του, έναν άνθρωπο προσγειωμένο στη λογική και την πρακτικότητα της ζωής, που έβλεπε τη γη ως πηγή τροφής και επιβίωσης. Ο μικρός Ίταλο, αντίθετα, αφέθηκε στη μαγεία της φαντασίας και της αφήγησης. Η αδυναμία επικοινωνίας ανάμεσα στους δύο διαμόρφωσε την προσωπικότητα του συγγραφέα, σημαδεύοντας τον τρόπο που αντιλαμβανόταν την πραγματικότητα.

Η αγάπη του για τον κινηματογράφο προηγείται χρονικά της αγάπης του για τη λογοτεχνία, όπως περιγράφει στην «Αυτοβιογραφία ενός θεατή». Ως παιδί, έβρισκε καταφύγιο στις κινηματογραφικές αίθουσες, γοητευμένος από τις ιστορίες που εκτυλίσσονταν μπροστά του. Ο ασπρόμαυρος αμερικανικός κινηματογράφος και οι ήρωές του, αν και τεχνητά δομημένοι, πρόσφεραν μια διέξοδο από την καθημερινότητα.

Μεγαλώνοντας, ανακάλυψε τον ιταλικό κινηματογράφο και την ιδιαίτερη ματιά του Φεντερίκο Φελίνι, που τον επηρέασε βαθιά. Σε αντίθεση με τη φορμαλιστική τελειότητα του Χόλιγουντ, ο κινηματογράφος του Φελίνι ήταν μια ωδή στη λαϊκότητα, στην ατέλεια και στην ίδια την ανθρώπινη εμπειρία.

Στις «Αναμνήσεις μιας μάχης», ο Καλβίνο ανατρέχει στα χρόνια του πολέμου και της συμμετοχής του στην ιταλική αντίσταση. Οι εικόνες είναι αποσπασματικές, όπως συμβαίνει συχνά με τις αναμνήσεις: κάποιες στιγμές χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη, ενώ άλλες χάνονται. Περιγράφει με ζωντάνια γεγονότα που δεν έζησε άμεσα, ενώ όσα βίωσε στο πεδίο της μάχης συχνά καλύπτονται από την ομίχλη του χρόνου.

Το «La Poubelle Agree» (Το αποδεκτό σκουπίδι) αποτελεί ένα από τα πιο ειρωνικά αλλά και στοχαστικά κείμενα του Καλβίνο. Ξεκινώντας από μια φαινομενικά ασήμαντη καθημερινή συνήθεια – τη συλλογή και απόρριψη των σκουπιδιών – ο συγγραφέας επεκτείνει τη σκέψη του σε μια βαθύτερη υπαρξιακή αναζήτηση.

Η επιλογή του τι κρατάμε και τι απορρίπτουμε δεν αφορά μόνο τα υλικά αντικείμενα αλλά και τις εμπειρίες, τις αναμνήσεις, ακόμη και τη διαδικασία της συγγραφής. Όπως τα απορρίμματα που φεύγουν από το σπίτι, έτσι και τα γραπτά ενός δημιουργού περνούν από τη διαδικασία της επιλογής: κάποια κείμενα μένουν, ενώ άλλα καταλήγουν στα «σκουπίδια» της λογοτεχνίας.

Στο «Από τ’ απόσκια», ο Καλβίνο αναμετράται με την έννοια της ετερότητας και της προσωπικής ταυτότητας. Υπάρχει πάντα μια αντίθεση μεταξύ του εαυτού και του άλλου, του ατομικού και του συλλογικού, του φωτός και του σκοταδιού. Αν και αναζητά το φως, παραδέχεται ότι τελικά ανήκει στη σκιά – στη σφαίρα του αόρατου, του μυστηριώδους, αυτού που δεν μπορεί να καταγραφεί με απόλυτη σαφήνεια.

Αυτά τα πέντε κείμενα αποτελούν μια πολύτιμη ματιά στον εσωτερικό κόσμο του Καλβίνο. Αποκαλύπτουν τις ρίζες της αφήγησής του, τις εμπειρίες που τον διαμόρφωσαν και τις ιδέες που καθόρισαν τη γραφή του. Είτε μέσα από τις παιδικές του αναμνήσεις, είτε μέσα από τον κινηματογράφο, τον πόλεμο ή τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις, ο Καλβίνο μας οδηγεί σε ένα ταξίδι όπου η λογοτεχνία δεν είναι απλώς μια μορφή τέχνης, αλλά ένας τρόπος να κατανοούμε τον κόσμο – και τον εαυτό μας.