Τρίτο Ράιχ και τέχνη: Οι πέντε πιο διάσημοι πίνακες που κλάπηκαν από τους Ναζί

Η ναζιστική ιδεολογία συνδύαζε τη βίαιη απόρριψη του μοντερνισμού, τον οποίο αποκαλούσαν «εκφυλισμένη τέχνη», με μια έντονη εμμονή για τον κλασικισμό και τα «αριστουργήματα» της δυτικής τέχνης. Τα πιστεύω και η βία των Ναζί δυστυχώς είχαν μαζικές συνέπειες, τόσο για τα έργα όσο και για τους κατόχους τους.

Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε οραματιστεί ένα τεράστιο μουσείο, το Führermuseum, στο Λιντς της Αυστρίας, που θα στεγάζει τη «μεγαλύτερη συλλογή τέχνης στον κόσμο». Για να πετύχει αυτόν τον στόχο, ανέθεσε σε οργανισμούς όπως η Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) να επιβλέψουν την μαζική κλοπή τέχνης από κατεχόμενες χώρες.

Οι ναζιστικές δυνάμεις στόχευαν κυρίως σε έργα από μουσεία, γκαλερί και ιδιωτικές συλλογές, ειδικά από Εβραίους συλλέκτες, των οποίων οι περιουσίες κατασχέθηκαν στο πλαίσιο της ευρύτερης πολιτικής δίωξης.

Τα έργα τέχνης που λεηλατήθηκαν αποθηκεύονταν σε διάφορες τοποθεσίες. Στο Musée Jeu de Paume στο Παρίσι, το οποίο είχε μετατραπεί σε αποθήκη και κέντρο διαλογής, τα έργα κατατάσσονταν με βάση την αξία και τον προορισμό τους.

Παράλληλα, σημαντικές ποσότητες έργων κρύβονταν σε υπόγεια καταφύγια όπως τα ορυχεία στο Merkers, στο Altaussee και στο Siegen, όπου οι Ναζί πίστευαν ότι τα έργα θα προστατεύονταν από βομβαρδισμούς και πιθανές κλοπές.

Η λεηλασία αυτή προκάλεσε αντίδραση από πολλές πλευρές. Εργαζόμενοι σε μουσεία, όπως στο Λούβρο, καθώς και εθελοντές της αντίστασης, ανέλαβαν την προστασία και τη μεταφορά πολύτιμων έργων σε ασφαλή καταφύγια, όπως μοναστήρια, επαύλεις ή ακόμα και λατομεία.

Παράλληλα, μια ειδική ομάδα των Συμμαχικών δυνάμεων, γνωστή ως Monuments, Fine Arts, and Archives (MFAA), γνωστοί και ως Monuments Men, εργάστηκε για την προστασία και την αποκατάσταση των λεηλατημένων έργων τέχνης.

• Διαβάστε επίσης: Σπάνιος πίνακας του Μονέ επέστρεψε στους ιδιοκτήτες του 80 χρόνια μετά την κλοπή του από τους Ναζί

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αμέτρητα αριστουργήματα κατέληξαν στα χέρια των Ναζί. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονταν έργα όπως ο «Άγιος Στέφανος» του Ζαν Βαν Έηκ από τον Καθεδρικό Ναό της Γάνδης, πίνακες του Πικάσο, του Ματίς και του Κλιμτ, που θεωρούνταν «εκφυλισμένη τέχνη», καθώς και ολόκληρες ιδιωτικές συλλογές, όπως αυτή της οικογένειας Ρόθτσιλντ, η οποία κατασχέθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου.

Μετά το τέλος του πολέμου, οι Συμμαχικές δυνάμεις κατάφεραν να ανακτήσουν πολλά από τα λεηλατημένα έργα τέχνης, αλλά η διαδικασία επιστροφής στους νόμιμους ιδιοκτήτες ήταν περίπλοκη.

Παρά τη δημιουργία νόμων για την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς, πολλά έργα παρέμειναν σε μουσεία ή ιδιωτικές συλλογές, λόγω ασαφειών στην προέλευσή τους. Μέχρι σήμερα, πολλές οικογένειες θυμάτων του Ολοκαυτώματος εξακολουθούν να αγωνίζονται για την επιστροφή της περιουσίας τους.

Η λεηλασία της τέχνης από το Τρίτο Ράιχ δεν υπήρξε μόνο μια υλική απώλεια, αλλά και μια συστηματική επίθεση στην ταυτότητα και τον πολιτισμό της Ευρώπης.

5 από τα πιο διάσημα έργα τέχνης που κλάπηκαν από τους Ναζί:

Ashes II του Έντβαρντ Μουνκ

Πιθανώς λεηλατήθηκε από τους Ναζί για να πουληθεί. Το Ashes II του Edvard Munch είχε θεωρηθεί «εκφυλισμένη τέχνη» λόγω της εξπρεσιονιστικής φύσης του. Ο ίδιος ο Χίτλερ φέρεται να ασκούσε κριτική στο έργο του Μουνκ και τουλάχιστον 82 έργα του καλλιτέχνη κατασχέθηκαν από γερμανικά μουσεία μόνο το 1937. Το Ashes II φυλάσσεται τώρα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Le Boulevard Montmartre, Matinee de Printemps του Καμίλ Πισαρό

Η προσωπική συλλογή του Μαξ Σίλμπερμπεργκ, ενός Εβραίου επιχειρηματία από το Μπρεσλάου, ήταν τόσο πολύτιμη, περιλαμβάνοντας έργα των Μανέ, Μονέ, Πισάρο και Σεζάν, που οι Ναζί έκαναν τα πάντα για να την αρπάξουν. Ένας από τους πολλούς πίνακες ήταν του Πισαρό. Αν και μεγάλο μέρος της συλλογής εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου και ο Σίλμπερμπεργκ πέθανε τραγικά στο Άουσβιτς, ο συγκεκριμένος πίνακας γύρισε πίσω στον γιο και τη νύφη του το 2009..Πουλήθηκε το 2014 για 19,7 εκατομμύρια λίρες.

Two Riders on the Beach του Μαξ Λίμπερμαν

Υπάρχουν δύο εκδοχές του Two Riders on the Beach του γερμανοεβραίου ζωγράφου Λίμπερμαν και οι δύο περνούν στην ιστορία ως μερικά από τα πιο εντυπωσιακά έργα των Γερμανών ιμπρεσιονιστών. Από τους δύο πίνακες, ο ένας μπήκε σε συλλογή στη Νέα Υόρκη, ενώ ο άλλος αγοράστηκε από τον Εβραίο βιομήχανο Ντέιβιντ Φρίντμαν. Κατασχέθηκε στον απόηχο των πογκρόμ της Kristallnacht το 1938, περιήλθε στα χέρια του ναζί έμπορου τέχνης Χίλντεργραντ Γκουρλίτ, ο οποίος εργάστηκε για την κατασκευή της συλλογής για το Führermuseum. Παραδόξως, μπόρεσε να κρατήσει τον πίνακα μετά τον πόλεμο έως ότου, το 2012 έγινε πρωτοσέλιδο όταν ο γιος του ανακαλύφθηκε ότι είχε στην κατοχή του πάνω από 1.200 έργα στο διαμέρισμά του στο Μόναχο, συμπεριλαμβανομένων αναρίθμητων έργων αμφισβητούμενης προέλευσης που είχαν θεωρηθεί χαμένα.

Lady with an Ermine του Λεονάρντο ντα Βίντσι

Ζωγραφισμένο από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι το 1489, το Lady with an Ermine απεικονίζει την Σεσίλια Γκαλεράνι, ερωμένη του Λουντοβίκο Σφόρτσα, δούκα του Μιλάνου. Τα αρχεία δείχνουν ότι ο πίνακας επέστρεψε από την Ιταλία από τον Άνταμ Τσαρτορίσκι το 1798 στην Κρακοβία της Πολωνίας. Κλάπηκε το 1939 από τους Ναζί, το έργο μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στο Βερολίνο, αλλά γρήγορα επέστρεψε στην Κρακοβία στα χέρια του Χανς Φρανκ, ενός πρώιμου μέλους του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (πρόδρομος του Ναζιστικού Κόμματος). Μέρος ενός ταραχώδους ταξιδιού τυπικού του χάους που περιέβαλε το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο ντα Βίντσι τελικά διασώθηκε από το σπίτι του Χανς Φρανκ και επέστρεψε στο Μουσείο Τσαρτορίσκι στην Κρακοβία.

Portrait of Adele Bloch-Bauer I του Γουστάβου Κλιμτ

Το πιο διάσημο παράδειγμα της εμβληματικής χρυσής περιόδου του Κλιμτ, ένα κλασικό βιεννέζικου στυλ Jugendstil, το πρώτο του πορτρέτο της Adele Bloch-Bauer, συζύγου του Αυστριακού βιομήχανου Φέρντιναντ Μπάουερ, εξαφανίστηκε το 1936 όταν η οικογένεια έφυγε από την Αυστρία και άφησαν πίσω τους τη συλλογή έργων τέχνης. Λεηλατημένο από τους Ναζί, το έργο πουλήθηκε τελικά στην Αυστριακή Κρατική Πινακοθήκη. Το κομμάτι έγινε στο επίκεντρο της μεγάλης προσοχής όταν η ανιψιά του Μπάουερ προσπάθησε να το αποκτήσει ξανά.