9ο BEYOND BORDERS: Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελόριζου - 25 Αυγούστου έως 1η Σεπτεμβρίου

Θαρραλέες και σπάνιες ταινίες που συγκλονίζουν και αφυπνίζουν, βιβλία που φωτίζουν τις πιο σκοτεινές πτυχές της Ιστορίας, φόρουμ που φέρνουν τους ανθρώπους του κινηματογράφου πιο κοντά και προωθούν τις συμπαραγωγές, ειδικές προβολές, εργαστήρια, παιδιά που συμμετέχουν ενθουσιασμένα σε μουσικές και θεατρικές δραστηριότητες, ένα νησί που ζει σε ρυθμούς Beyond Borders!

Στρατηγικός Εταίρος του Beyond Borders είναι η ΔΕΗ, η κορυφαία εταιρεία ενέργειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη που στηρίζει ενεργά τις τέχνες και τον πολιτισμό. Ως αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της χώρας, η ΔΕΗ ενισχύει το διάλογο με τον πολιτισμό και την τέχνη, υποστηρίζοντας όλους και όσα μας οδηγούν στο μέλλον, ένα μέλλον καλύτερο για όλους, όπου τον πρώτο λόγο έχει ο πολιτισμός.

Την Δευτέρα και την Τρίτη προβλήθηκαν, στο Κυρίως Διαγωνιστικό τμήμα ταινίες από την Ουγγαρία, την Τουρκία, τη Γαλλία, τον Καναδά, την Ελβετία και την Ελλάδα. Συνολικά στο πρόγραμμα προβολών του το φεστιβάλ συμπεριλαμβάνει 36 παγκόσμιες, διεθνείς και ελληνικές πρεμιέρες, ενώ πολλά από τα ντοκιμαντέρ έχουν ταξιδέψει στα μεγαλύτερα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου, όπως Κάννες, Βερολίνο, Βενετία, Λοκάρνο, Κάρλοβι Βάρι, Άμστερνταμ, Κοπεγχάγη, κ.ά.

Συνταρακτική για όλον τον κόσμο που παρακολουθούσε ήταν η ταινία I Shall not Hate της Tal Barda, που έκανε μια από τις σπάνιες προβολές της σε φεστιβάλ και που παρακολουθεί τον Παλαιστίνιο γιατρό Ιζελντί Αμπιουλέις, τον «Νέλσον Μαντέλα της Μ. Ανατολής», ο οποίος εργάζεται σε ισραηλινό νοσοκομείο και του οποίου οι τρεις κόρες και η ανιψιά σκοτώνονται από ισραηλινή επιχείρηση μέσα στο σπίτι τους. Ακόμα όμως και στη μεγαλύτερη απελπισία του, ο γιατρός μιλά για συνύπαρξη, χαρακτηρίζοντας το μίσος ως καταστρεπτική ασθένεια, το αντίδοτο της οποίας είναι η εκπαίδευση. Συγκίνηση προκάλεσε και η ταινία Searching for Rodakis του Kerem Soyyilmaz, με τον Τούρκο κινηματογραφιστή να αναζητά τις οικογενειακές ρίζες της Χρυσούλας, της οποίας η ταφόπλακα βρέθηκε στο σπίτι του, καθώς είχε θαφτεί εκεί βιαστικά πάνω σε ανταλλαγή πληθυσμών. «Είναι πολύ σημαντικό που προβάλλεται η ταινία εδώ», είπε ο σκηνοθέτης. «Το Κας και το Καστελόριζο χωρίζονται από μια λωρίδα νερού και η ταινία είναι ένα μικρό μήνυμα από την άλλη πλευρά της θάλασσας». Παρών ήταν και ο κος Θεόδωρος Γρηγοριάδης, απόγονος της οικογένειας Ροδάκη. Στην ταινία Kix των Dávid Mikulán και Bálint Révész παρακολουθούμε τη σκληρότητα της ζωής στο δρόμο για μια παρέα αγοριών που τελικά θα έρθουν αντιμέτωπα, εκτός από την αδιαφορία και με το ποινικό σύστημα της ορμπανικής Ουγγαρίας, ενώ στην ταινία The Parallel Currents o Γάλλος σκηνοθέτης Pablo Chavanel μιλά για την περιβαλλοντική καταστροφή στην Καμπότζη και την ανάπτυξη που αδιαφορεί για τις ζωές των ανθρώπων. Έχοντας ζήσει στην Καμπότζη, ο Chavanel μοιράστηκε με το κοινό μεταξύ άλλων το συλλογικό τραύμα από τους Κόκκινους Χμερ που αποτελεί ένα ταμπού και μια απειλή πάνω στην οποία εδραιώνεται το απολυταρχικό τωρινό καθεστώς. Τη ζωή στην τρίτη ηλικία, με αφοπλιστικό ρεαλισμό αλλά και τρυφερότητα, μας παρουσίασε ο Χρήστος Αδριανόπουλος Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα αφηγούμενος εν τέλει την προσωπική οικογενειακή του ιστορία, ενώ στην ταινία Grandmother’s footsteps η σκηνοθέτιδα Lola Peploe σε μια πολύ προσωπική αφήγηση αναζητεί τα ίχνη της καλλιτέχνιδας γιαγιάς της Cloclo αλλά και την αίσθηση της ελευθερίας στα κυκλαδίτικα νησιά, όπως την Αμοργό ή τη Σέριφο, όπου η Cloclo ζούσε ζωγραφίζοντας.

Ανάμεσα στις προβολές, οι θεατές έκαναν ένα ευχάριστο μουσικό διάλειμμα με τα μουσικά ιντερλούδια του Aeolian Duet (Μιχάλης Κοντός και Ρέα Μωραΐτη) με τους ήχους του πιάνου και του βιολοντσέλου να ταξιδεύουν από τις ρομαντικές μελωδίες των νυχτερινών του Σοπέν σε οπερατικές άριες και ρομαντικά ποπ τραγούδια με ρετρό διάθεση.

Στις προβολές του Πανοράματος αίσθηση προκάλεσε η ταινία του Λεωνίδα Λιάμπεη From Cambridge with Love, στην οποία ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Bruce Clark, μέλος της Επιτροπής για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, παρουσιάζει το νέο κλίμα στη Μ. Βρετανία υπέρ της επιστροφής. Μέσα από συνεντεύξεις με νεότερους ακαδημαϊκούς θίγονται θέματα, όπως η αποικιακού χαρακτήρα εξαγωγή των μαρμάρων, η λάθος τοποθέτησή τους στο Βρετανικό Μουσείο και η αξία του πεντελικού μαρμάρου στον τόπο του. «Νιώθω ότι είμαι στο φρούριο του ελληνισμού εδώ, στο Καστελλόριζο» είπε ο Clark στην παρουσίαση της ταινίας.

Ενδιαφέρον είχε το ντοκιμαντέρ Χάλκη- Πρωτοβουλία GR Eco Islands του Αλέξανδρου Σκούρα, για τη Χάλκη ως το πρώτο Πράσινο-Έξυπνο Νησί, μέσα από σημαντικές δράσεις που ανέλαβε η ΔΕΗ, όπως την κατασκευή φωτοβολταϊκού πάρκου που σημαίνει σημαντική μείωση της δαπάνης για ηλεκτρική ενέργεια για τους κατοίκους του νησιού και την τοποθέτηση 4 δημόσιων προσβάσιμων σημείων φόρτισης ΔΕΗ Blue, που συμβάλλουν στη μείωση του κλιματικού αποτυπώματος του τομέα των μεταφορών στο νησί.

Την ιστορία του Καστελλόριζου -, ενός νησιού με πλούσια ναυτική παράδοση που πέρασε από την κατοχή Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Γαλλίας, Ιταλίας, και Μεγάλης Βρετανίας, κάηκε ολοσχερώς, ερημώθηκε και πάλεψε για να ξανασταθεί στα πόδια του - αφηγούνται μέσα από τους ανθρώπους του νησιού τα ντοκιμαντέρ Στην άκρη του Αιγαίου, Καστελλόριζο, των Άγγελου Κοβότσου και Ειρήνης Σαρίογλου και Γυρισμός του Νίκου Καρακώστα.

Την δεύτερη μέρα του φεστιβάλ, παρακολουθήσαμε δύο works in progress: Ο Giuseppe Cederna, οσκαρικός πρωταγωνιστής του θρυλικού Mediterraneo επιστρέφει στο Καστελλόριζο, με το οποίο τον συνδέει μια σχέση που καθόρισε τη ζωή του. Η προβολή είναι μέρος του πρότζεκτ Beyond Storytelling που κάθε χρόνο επικεντρώνεται σε ανθρώπους άρρηκτα συνδεδεμένους με το νησί. Υπεύθυνοι του εργαστηρίου είναι ο ακαδημαϊκός Uri Cohen, η σκηνοθέτρια και παραγωγός Danae Elon και η Liselle Mei, βραβευμένη σκηνοθέτρια, συγγραφέας και φωτογράφος. Απολαύσαμε επίσης το Meeting Zelenskyy του Andre Singer, που προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα για τον ουκρανό πρόεδρο, σκαλίζοντας την ιστορία του από την παιδική του ηλικία υπό την κυριαρχία της ΕΣΣΔ μέχρι τις μεθυστικές μέρες του αστέρα του θεάματος, μέσα από μια εκτεταμένη και προσωπική συνέντευξη σε βάθος με τον ηθοποιό-κινηματογραφιστή Liev Schreiber.

Δυναμικό το ξεκίνημα για τη νέα πρωτοβουλία του φεστιβάλ, το Φόρουμ Συμπαραγωγών με συμμετέχοντες διακεκριμένους σκηνοθέτες και παραγωγούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό που γνωρίζονται, μοιράζονται ιδέες, εμπειρίες, πρακτικές και πληροφορίες, με σκοπό να υποστηριχθεί το ντοκιμαντέρ μέσω συνεργασιών και συμπαραγωγών. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Michel Noll, ιδρυτής της Ecrans des Mondes και καλλιτεχνικός σύμβουλος & Διευθυντής Διεθνούς Ανάπτυξης του Beyond Borders «Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα χώρο, όπου οι δημιουργοί να βρίσκουν λύσεις. Να μην μένουν στο ράφι οι ταινίες. Με πρωτοβουλίες σαν αυτήν ή το Δίκτυο των κινηματογραφικών σχολών, τη συμμετοχή σπουδαστών στο Audiovisual pitching Lab, το μicro με τις 341 υποβολές ταινιών, κ.ά., στοχεύουμε στη στήριξη ειδικά των νέων δημιουργών. Μόνο με συνεργασίες θα επιβιώσουμε». Στο φόρουμ παρουσιάστηκαν παραδείγματα συμπαραγωγών που ευοδώθηκαν χάρη στο φεστιβάλ και συζητήθηκαν ζητήματα χρηματοδότησης και οι προκλήσεις του πολλαπλού ρόλου των σκηνοθετών, η αξία του αναπάντεχου στοιχείου στο ντοκιμαντέρ και ο ρόλος ενός μπουτίκ φεστιβάλ, όπως το Beyond Borders, στην καινοτομία, την ανεξαρτησία και την ανάδειξη του ανθρώπινου παράγοντα.

Γεμάτες κόσμο ήταν οι βιβλιοπαρουσιάσεις κατά το πρώτο αυτό διήμερο. «Δεν θα ήμασταν εδώ, αν δεν είχε προηγηθεί μια τόσο τεκμηριωμένη έρευνα για το Καστελλόριζο», τόνισε η καλλιτεχνική διευθύντρια του Beyond Borders, Ειρήνη Σαρίογλου κατά την παρουσίαση του βιβλίου Καστελλόριζο, στην άκρη του Αιγαίου των Νικόλαου Παπαναστασίου και Νικόλαου Βογιατζή (εκδ. ΙΔΙΣΜΕ), την οποία συντόνισε ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Παύλος Μεθενίτης. Οι Αυστραλο-καστελλοριζιοί συγγραφείς του βιβλίου επεσήμαναν τη σημασία που έπαιξε το φωτογραφικό υλικό στην έρευνά τους, καθώς κάθε άλλο υλικό τεκμήριο είχε καταστραφεί. Όπως χαρακτηριστικά είπαν «Υποχρέωσή μας ως Έλληνες της Αυστραλίας είναι όχι μόνον να ερχόμαστε και να φτιάχνουμε τα σπίτια μας, αλλά να γνωρίζουμε το παρελθόν των προγόνων και την παράδοσή μας. Αντέξαμε, γιατί ακουμπούσαμε σε κάτι πολύ στέρεο, στον πολιτισμό μας, που ήταν πράξη, όχι λόγια».

Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον για την παρουσίαση, με συντονιστή τον ακαδημαϊκό Matteo Compagnolo, του βιβλίου του Bruce Clark Twice a Stranger (εκδ. Granta Books London) που ξεδιπλώνει το νήμα των ανταλλαγών πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μέσα από ιστορική ανάλυση και πρωτογενή έρευνα με συνεντεύξεις, Στη συζήτηση θίχτηκαν θέματα μνήμης, αίσθησης διαφορετικότητας των πληθυσμών στις χώρες υποδοχής τους, γλωσσικά ζητήματα μειονοτήτων και η αλαζονική στάση των εκάστοτε αρχών, η επίδραση της ανταλλαγής πληθυσμών στο αστικό τοπίο, οι μικτοί γάμοι, κ.ά. «Το βιβλίο είναι πρόσκληση και πρόσκληση», ειπώθηκε χαρακτηριστικά. «Καλεί Έλληνες και Τούρκους να επαναπροσδιορίσουν ένα σημαντικό μέρος της εθνικής συνείδησης που επιβλήθηκε από τους εθνικούς μύθους του 20ου αιώνα. Το βιβλίο, με προσιτό τρόπο, προτρέπει τον αναγνώστη να διαλέξει έναν δρόμο που θα τον απελευθερώσει από παλιά αντανακλαστικά που οδηγούν σε μόνιμο αδιέξοδο».

Τα πρωινά και τα απογεύματα του πρώτου διημέρου το νησί γέμισε με παιδιά, που περίμεναν με ανυπομονησία τις παραστάσεις του Θεάτρου Σκιών του Αλέξανδρου Μελισσηνού για να διασκεδάσουν με την καρδιά τους με τον Καραγκιόζη και τον Οδυσσέα στο Νησί του Κύκλωπα ή τους Άθλους του Ηρακλή, ενώ τα πρωινά η Λίλη Τέγου και η Νίκη Γκουντούμη, με αφορμή ένα παραμύθι, ταξιδεύουν τα παιδιά στον κόσμο της μουσικής και του χορού με συνοδεία ζωντανής μουσικής (κιθάρα και πιάνο), μαθαίνοντας τραγούδια και φτιάχνοντας μια μικρή ορχήστρα, όπου τα παιδιά συμμετέχουν με κρουστά όργανα του συστήματος Orf.