«Ντουέτο στο Καθαρτήριο»: Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα γραμμένο μέσα από τη φυλακή από δύο συγραφείς

Το μυθιστόρημα γεννήθηκε από το θαυμασμό του Γιτζίτ Μπενέρ, συγγραφέα και μεταφραστή κυρίως του Λουί-Φερντινάν Σελίν, για τον κούρδο ηγέτη Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ο οποίος είναι φυλακισμένος από το 2016 και το Μάιο καταδικάσθηκε σε κάθειρξη 42 ετών.

Συμπρόεδρος του κουρδικού κόμματος HDP/DEM, τρίτης πολιτικής δύναμης στο κοινοβούλιο, ο πάντα χαρισματικός κούρδος ηγέτης «Σέλο» Ντεμιρτάς, 51 ετών, αντιμετώπιζε 47 κατηγορίες, μεταξύ των οποίων αυτή της προσβολής της ενότητας του Κράτους - μια υπόθεση που στοίχισε στην Άγκυρα την καταδίκη της από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

«Ήταν ένα παρακινδυνευμένο στοίχημα να γράψουμε ένα μυθιστόρημα όπως παίζουμε σκάκι, με τη μια κίνηση μετά την άλλη, χωρίς να συνεννοούμαστε για την πλοκή, τα πρόσωπα, το στυλ. Για τίποτα», είπε ο Ντεμιρτάς σε (εξ αποστάσεως) συνομιλία του με μια λογοτεχνική κριτικό.

Δεκαπέντε χρόνια μεγαλύτερός του, ο Γιτζίτ Μπενέρ, γόνος μιας οικογένειας συγγραφέων, έστειλε το 2019 στον φυλακισμένο τη μετάφρασή του στα τουρκικά του «Ταξιδιού στην άκρη της νύχτας» με ένα ενθαρρυντικό σημείωμα: «ήταν μια έκφραση της αλληλεγγύης μου».

«Δεν μπορούσα να δεχθώ ότι ο άνθρωπος αυτός, τον οποίο είχα ψηφίσει, όπως είχαν κάνει και άλλα έξι εκατομμύρια ψηφοφόροι, και του οποίου τις ιδέες συμμερίζομαι, βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα ενώ εγώ είμαι ελεύθερος».

Ο Μπενέρ, ο οποίος ήταν πολιτικός εξόριστος στα χρόνια του '80, είχε ήδη χαιρετίσει με μια εγκωμιαστική κριτική την πρώτη συλλογή διηγημάτων του Ντεμιρτάς με τίτλο «Πριν το ξημέρωμα» (στα ελληνικά από τις εκδ. Πατάκης)· ξεκίνησε έτσι ανάμεσά τους αλληλογραφία μέσω του δικηγόρου του κρατουμένου.

Μετά την επανεκλογή του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το Μάιο του 2023, όταν η ελπίδα για μια γρήγορη αποφυλάκιση έσβησε για τον Ντεμιρτάς, ο Γιτζίτ Μπενέρ προτείνει να προωθήσουν τις λογοτεχνικές ανταλλαγές. «Κι αν γράφαμε ένα μυθιστόρημα οι δυο μας;» Χωρίς να καθορίσουμε το θέμα ούτε τους ήρωες, διευκρινίζει.

Ποιος άρχισε; «Απαγορεύεται να το πούμε! Αποφασίσαμε μόνο ότι καθένας θα έγραφε με τη σειρά του, ο ένας μετά τον άλλο». Το θέμα ήταν τότε κυρίως να ψυχαγωγηθεί ο φυλακισμένος, η πένα αντί για το κλειδί του κελιού του.

Σύντομα όμως ήταν έτοιμη μια πλοκή και γράφτηκαν 13 κεφάλαια. «Διασκεδάσαμε πολύ με λογοπαίγνια και ανατροπές, όμως έπρεπε να τελειώνουμε. Το αφήσαμε να αναπαυθεί για δύο μήνες, πριν το δώσουμε σε μερικούς φίλους για να το διαβάσουν».

Ο εκδότης του Ντεμιρτάς, ο οίκος Dipnot, ο οποίος έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του, όλα γραμμένα στη φυλακή, αναλαμβάνει αμέσως το εγχείρημα: έπειτα από ένα αρχικό τιράζ 55.000 αντιτύπων, μια δεύτερη έκδοση προγραμματίζεται για το Σεπτέμβριο.

Η αρχική πρόκληση, που ξεκίνησε σαν ένα αστείο, εξελίχθηκε σε μια «αστυνομική ίντριγκα που εξυφαίνεται στα σαράντα τελευταία χρόνια της τουρκικής ιστορίας και του κουρδικού ζητήματος», συνοψίζει ο Μπενέρ.

«Οι προσωπικές ιστορίες μας, οι διαδρομές του Γιτζίτ και η δική μου συνέβαλαν στη συγγραφή του μυθιστορήματος. Μου έδωσε κίνητρο όταν το είχα ανάγκη», λέει ο Ντεμιρτάς.

«Μέσω αυτών των δύο προσώπων, που ανήκουν στην ίδια γενιά χαμένων και συμμερίζονται το ίδιο αίσθημα ήττας, το βιβλίο θέτει επίσης το ζήτημα της συμφιλίωσης», λέει ο Γιτζίτ Μπενέρ. «Η ιδέα μιλάει στην Τουρκία του σήμερα, που είναι πολωμένη όσο ποτέ».

Οι κριτικοί χαιρέτισαν μια «αφήγηση αστεία, γρήγορη και νευρώδη» και οι αναγνώστες συνωστίζονται στις πρώτες συναντήσεις μέσα στα βιβλιοπωλεία.

Στις συναντήσεις αυτές ο Μπενέρ ομολογεί την αμηχανία του, ζητάει συγγνώμη που μιλάει μόνος, χωρίς τον «Σέλο». Και έχει παντού μαζί του έναν βραστήρα: τη μόνη ηλεκτρική συσκευή που οι δεσμοφύλακές του βρήκαν ψάχνοντας το κελί του, όταν υποπτεύονταν πως ο Ντεμιρτάς έκρυβε ένα κινητό τηλέφωνο.

Στις αρχές Ιουλίου, την ημέρα που κυκλοφόρησε το βιβλίο, πήρε επιτέλους την άδεια να τον επισκεφθεί στη φυλακή του στην Αδριανούπολη. «Εξαιρετικά συγκινημένος», συναντά επιτέλους τον Ντεμιρτάς στην αίθουσα επισκέψεων της φυλακής, όπου τους χωρίζει ένα διάτρητο τζάμι.

Ο κούρδος ηγέτης κρατείται σε απομόνωση στη φυλακή και δεν δικαιούται παρά μόνο μία επίσκεψη την εβδομάδα από την οικογένειά του, εκτός από αυτές του δικηγόρου του.

Εκείνο το Σάββατο, κατ' εξαίρεσιν, βγήκε από το κελί του, που είναι το ίδιο εδώ και οκτώ χρόνια, 12 τετραγωνικά μέτρα τα οποία μοιράζεται με τον Σελτσούκ Μιζρακλί, πρώην δήμαρχο του Ντιγιάρμπακιρ, της κύριας κουρδικής πόλης της Τουρκίας.

Την πρώτη δια ζώσης συνάντησή τους, οι δύο συγγραφείς την άρχισαν ανταλλάσσοντας ανέκδοτα.

Αφότου κυκλοφόρησε στις 5 Ιουλίου, το «Ντουέτο στο Καθαρτήριο» είναι το πιο ευπώλητο βιβλίο στην Τουρκία αυτή τη στιγμή.