Φραντς Κάφκα: Ο συγγραφέας που «είδε» ένα δυσοίωνο μέλλον - 100 χρόνια από τον θάνατό του

Τι είναι αυτό που τον κάνει να αντέχει στον χρόνο; Οι ποικίλες πτυχές της προσωπικότητας του Κάφκα μέχρι σήμερα έχουν μείνει ανεξίτηλες στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.

Ο Φραντς Κάφκα (3 Ιουλίου 1883 – 3 Ιουνίου 1924) ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς λογοτέχνες του 20ού αιώνα. Γερμανόφωνος και εβραϊκής καταγωγής, έζησε στη σημερινή Τσεχία και έγραψε όλα τα βιβλία του στη γερμανική γλώσσα.

Τα χρόνια που ακολούθησαν το θάνατό του, εδραιώθηκε η θέση του στην παγκόσμια λογοτεχνία, χαρακτηρίστηκε ως ο σπουδαιότερος μοντερνιστής γερμανόφωνος πεζογράφος και το έργο του έχει αναλυθεί εκτενώς. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται η νουβέλα Η μεταμόρφωση (1915) και τα μυθιστορήματα Η δίκη (1925), Ο πύργος (1926) και Αμερική (1927).

• Διαβάστε επίσης: Ιωάννινα: Ένα μοναδικό αφιέρωμα στον Φράντς Κάφκα

Ο Φραντς Κάφκα, γιος της Julie Löwy και του Hermann Kafka, έμπορου, γεννήθηκε σε μια ευημερούσα εβραϊκή οικογένεια της μεσαίας τάξης. Αφού δύο αδέρφια του πέθαναν στη βρεφική ηλικία, έγινε το μεγαλύτερο παιδί και για το υπόλοιπο της ζωής του έζησε με την επίγνωση του ρόλου του ως μεγαλύτερος αδελφός.

Η Ottla, η μικρότερη από τις τρεις αδερφές του, έγινε το πιο κοντινό του μέλος της οικογένειας. Ο Κάφκα ταυτίστηκε έντονα με τους προγόνους του λόγω της πνευματικότητας τους, της διανοητικής διάκρισης, της ευσέβειας, της ραβινικής μάθησης, της μελαγχολικής διάθεσης και της λεπτής σωματικής και ψυχικής τους συγκρότησης.

Δεν ήταν, ωστόσο, ιδιαίτερα δεμένος με τη μητέρα του. Υποταγμένη στον συντριπτικό κακότροπο σύζυγο της και στις απαιτητικές δουλειές του σπιτιού, μοιράστηκε με τον σύζυγό της την έλλειψη κατανόησης της ασύμφορης και ανθυγιεινής αφοσίωσης του γιου τους στη λογοτεχνική «καταγραφή της… ονειρικής εσωτερικής ζωής του».

Οι σπουδές

Το Νοέμβριο του 1901, ξεκίνησε τις σπουδές του στο γερμανικό Πανεπιστήμιο του Καρόλου της Πράγας, ένα από τα αρχαιότερα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Αρχικά παρακολούθησε τις διαλέξεις στο Ινστιτούτο Χημείας, μαζί με τον Ούγκο Μπέργκμαν, ωστόσο μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων, συνειδητοποίησε πως δεν είχε τις ικανότητες για να ακολουθήσει τον κλάδο της χημείας και μετεγγράφηκε στη Νομική.

Παράλληλα, παρακολουθούσε τις παραδόσεις γερμανικής λογοτεχνίας ενώ προσχώρησε και στην Αίθουσα Αναγνώσεων και Ομιλιών Γερμανών Φοιτητών (Lese und Redehalle der Deutschen Studenten), μία λέσχη φοιτητών που διοργάνωνε λογοτεχνικές εκδηλώσεις, αναγνώσεις και άλλες δραστηριότητες.

Στο τέλος του πρώτου έτους σπουδών του, γνώρισε τον Μαξ Μπροντ, φοιτητή στο πανεπιστήμιο, ο οποίος έμελλε να γίνει ένας από τους στενότερους φίλους του Κάφκα μέχρι το τέλος της ζωής του. Την ίδια περίπου περίοδο, άρχισε να καλλιεργεί την ιδέα να ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, εγκαταλείποντας την Πράγα, σκέψη που ωστόσο δεν υλοποίησε. Στο χρονικό διάστημα 1902-1904, τοποθετείται και το πρώτο πεζογράφημα του Κάφκα. Τον Ιούλιο του 1904 διέμεινε στο σανατόριο που διηύθυνε ο δρ Σβάινμπουργκ, στην πόλη Τσουκμάντελ (Zuckmantel). Η υγεία του Κάφκα υπήρξε από τα παιδικά του χρόνια εύθραυστη και σε ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής του πραγματοποιούσε κατά διαστήματα θεραπείες σε σανατόρια.

Το πρώτο πεζογράφημα του Κάφκα, το οποίο διασώζεται, είναι η Περιγραφή ενός αγώνα (Beschreibung eines Kampfes) που ξεκίνησε να γράφει μετά το 1902 – και ίσως συνέχισε μέχρι το 1904 – ένα πρώιμο έργο που δεν δημοσιεύτηκε όσο ζούσε, διακρίνεται όμως για την ακρίβεια της γραφής του.

Η πρώτη του διαθήκη

Το φθινόπωρο του 1921, μετά την επιστροφή του στην Πράγα από το σανατόριο της Σλοβακίας, ο Κάφκα έγραψε την πρώτη του διαθήκη, ένα σημείωμα με αποδέκτη τον Μαξ Μπροντ, καταγράφοντας την επιθυμία του να καταστρέψει ό,τι υπήρχε «σε ημερολόγια, χειρόγραφα, επιστολές άλλων και δικές μου, σχεδιάσματα και τα λοιπά, να καούν όλα, χωρίς να διαβαστούν, καθώς επίσης και όλα όσα έχω γράψει ή σχεδιάσει [...]». Ο Μπροντ αγνόησε το αίτημα του, χρησιμοποιώντας ως βασικό επιχείρημα το ότι όταν ο Κάφκα ζητούσε κάτι τέτοιο, γνώριζε κατά βάθος ότι δεν θα μπορούσε να ικανοποιηθεί μία τέτοια απαίτηση.

Μετά το θάνατο του Κάφκα, ετοίμασε την έκδοση των μυθιστορημάτων Ο πύργος (1925), Η δίκη (1925) και Αμερική (1927), έργα που θεωρούνται ουσιαστικά ημιτελή. Ο Μπροντ προέβη σε ορισμένες τροποποιήσεις των χειρογράφων του Κάφκα (μεταφορά κεφαλαίων, προσθήκη σημείων στίξης κ.λπ.), χωρίς να λείψουν κριτικές με στόχο τις εκδοτικές του πρακτικές. Αν και ο Κάφκα έχαιρε κάποιας φήμης ως συγγραφέας στην εποχή του, θεωρείται πως ήταν οι πρώτες μετά θάνατον εκδόσεις των μυθιστορημάτων του που είχαν σημαντική συνεισφορά στην εδραίωση της θέσης του στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Εμβληματικά έργα

Τα έργα του Κάφκα αποτέλεσαν ένα είδος συμβόλου της αγωνίας του σύγχρονου ανθρώπου, μέσω της επαναλαμβανόμενης περιγραφής ενός ασφυκτικού, γραφειοκρατικού και συχνά παράλογου περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο δρουν οι ήρωες του. Ο όρος καφκικό, που έχει καθιερωθεί ως ορολογία, συμπυκνώνει την ατμόσφαιρα που αποπνέει το σύνολο του έργου του και χρησιμοποιείται σήμερα για τον χαρακτηρισμό κάθε έργου τέχνης που εμφανίζει κοινά χαρακτηριστικά.

Η Δίκη και Ο Πύργος εξιστορούν την εφιαλτική εμπλοκή του ήρωα στα γρανάζια μιας απρόσωπης, αδυσώπητης δύναμης που τον τιμωρεί για κάτι ασαφές, για ένα έγκλημά του που ο ίδιος αγνοεί ή που υπάρχει ενδεχομένως στο ασυνείδητό του. Τα χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατό του, αρκετοί διακεκριμένοι λογοτέχνες προέβαλαν θετικά το έργο του, μεταξύ αυτών ο Άλντους Χάξλεϋ και ο Αλμπέρ Καμύ, ενώ ενδιαφέρον για τον Κάφκα έδειξαν και οι Γάλλοι υπαρξιστές. Μέχρι σήμερα το έργο του έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς ανάλυσης και κριτικής.

Το Goethe-Institut της Ελλάδας φωτίζει ποικίλες πτυχές της προσωπικότητας του Κάφκα και με αφορμή τη φετινή επέτειο επανεξετάζει το έργο του. Μέσα από πολυάριθμές εκδηλώσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη θα ανακαλύψουμε εκ νέου τον συγγραφέα και το έργο του: Από θεατρικές παραστάσεις και κύκλους συζητήσεων έως και ένα βιντεοπαιχνίδι.

Περισσότερες πληροφορίες εδώ.