Συνέντευξη με το Γιάννο Περλέγκα: «Υπήρξε εποχή που δεν με άντεχα καθόλου»

Ο Γιάννος Περλέγκας συνεχίζει τη μεγάλη θεατρική επιτυχία που ξεκίνησε από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου με το έργο του Τόμας Μπέρνχαρντ «Ο Αδαής και ο Παράφρων» και κάνει πρεμιέρα στις 8 Σεπτεμβρίου στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

Γιατί δεν συνεχίστηκε στο Εθνικό Θέατρο μια παράσταση που θεωρήθηκε ανάμεσα στις καλύτερες της χρονιάς και εισέπραξε διθυραμβικές κριτικές;

Για διάφορους λόγους. Δεν έχει σημασία, αυτό που μετράει είναι ότι έρχεται τώρα σε ένα θέατρο που το αγκάλιασε, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, για ένα νέο κύκλο παραστάσεων. Θα ακολουθήσουν τα Δημήτρια στη Θεσσαλονίκη (στο θέατρο Αυλαία 1,2,3 Οκτωβρίου) και ψάχνουμε τρόπο να πάμε και έξω. Συνεχίζω γιατί αισθάνομαι ότι ο χρόνος που αφιερώθηκε στο ανέβασμα αυτού του έργου δεν ήταν ανάλογος της συγκεκριμένης άρτιας παραγωγής, της σκληρής δουλειάς όλων των συντελεστών και των ηθοποιών και της προσωπικής ενασχόλησής μου με το έργο που κλείνει τώρα 2 χρόνια.

Είπες ότι προσπαθείς να βγάλεις το έργο στο εξωτερικό. Μόνος σου προσπαθείς;

Ολομόναχος. Πού ξέρεις, αυτή μοναξιά μπορεί να είναι και θετική. Η καλλιτεχνική ελευθερία έχει τίμημα. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι δεν βρίσκεται εύκολα χορηγός που δίνει στον καλλιτέχνη όση ελευθερία θέλει.

Θέλεις να πεις ότι ένας σκηνοθέτης που πάει σε ένα δημόσιο η ιδιωτικό καλλιτεχνικό φορέα για να του χρηματοδοτήσει την παραγωγή απεμπολεί ένα μέρος της ελευθερίας του;

Ναι, τουλάχιστον οι νεότεροι. Οι πιο παλιοί μπορούν να επιβάλλουν κάποιους όρους, όπως την καλλιτεχνική τους ελευθερία ή τις εργασιακές συνθήκες των συνεργατών τους. Οι νέοι, στην επαφή τους με αυτούς τους φορείς πρέπει να κάνουν σκόντο είτε στις αμοιβές των συνεργατών τους είτε στο καλλιτεχνικό όραμά τους, να μην πληρωθούν οι ίδιοι, για παράδειγμα, για να είναι εντάξει με τους άλλους. Το τι θα κάνει ο κάθε καλλιτέχνης έχει σχέση με την ευσυνειδησία του .

Μιλάς σαν να έχεις ζοριστεί κι εσύ ο ίδιος.

Πάρα πολύ. Και δεν με νοιάζει να το λέω, ξέρω ότι έχω κάνει εχθρούς, όμως δεν με φοβίζουν όπως παλιότερα. Τότε δεν μιλούσα λόγω νιότης, απειρίας και υπερβολικής αγωνίας να συνεχίσω να βρίσκομαι μέσα στη δουλειά. Δεν είχα προλάβει να αποδείξω και τίποτα καλλιτεχνικά, δεν είχα καταλάβει καν τι γινόταν, και μη ξεχνάς ότι μέχρι το 2009 τα πράγματα ήταν ανθρώπινα. Τώρα πλέον μιλάω γιατί δεν είμαι στη φάση να αποδείξω τίποτα σε κανέναν.

Με σένα έχει συμβεί το εξής: Από κει που ήσουνα το καλό παιδί του Βογιατζή, του Χουβαρδά, του Φεστιβάλ Αθηνών, ξαφνικά παίρνεις την κατάσταση στα χέρια σου, μιλάς ευθέως, κριτικάρεις. Τι συνέβη; Βαρέθηκες να υπηρετείς τα οράματα άλλων;

Ηθοποιός είμαι, άρα δεν σταματάω να υπηρετώ το όραμα άλλων, απλώς μου είναι πιο δύσκολο πλέον και το κάνω ακόμα πιο επιλεκτικά από πριν. Και για να μην κατηγορώ τους άλλους, το πρόβλημα είχε να κάνει με μένα. Ένιωσα κάποια στιγμή ότι επαναλαμβάνω μια γκάμα ρόλων ως ηθοποιός, ότι τυποποιούμαι, ότι υπηρετώ μια εικόνα που είχα δημιουργήσει πρώτα εγώ ο ίδιος για τον εαυτό μου και μετά οι άλλοι για μένα. Χτύπησα ταβάνι, δεν άντεχα τον εαυτό μου, με κούραζαν τα εργαλεία μου, τα ένιωθα φτωχά.

Τι επίπτωση είχε αυτό στη ζωή σου;

Δεν υπήρχε κάτι να με μαγεύει, να με ταράζει, να με ταρακουνάει, μόνο συσσώρευση ρόλων. Έπαψα να με εκπλήσσω, δεν με άντεχα καθόλου. Τότε άρχισα να διαβάζω κείμενα, έγινα και πατέρας και κατάλαβα ότι είμαι λιγότερο σημαντικός από ό, τι νόμιζα ότι είμαι. Έπρεπε να χειραφετηθώ, κάτι που βέβαια θα έπρεπε να είχε συμβεί πριν γίνω πατέρας. Έτσι, αντί να κάτσω στα αξιοπρεπή και σίγουρα λεφτά μου και στους ρόλους που μου ζητούσαν, βρέθηκα να παίρνω ρίσκα καλλιτεχνικά και οικονομικά. Το έκανα γιατί ήξερα ότι τα λεφτά που θα έφερνα στο σπίτι θα έφερναν και γκρίνια, είμαι από τη φύση μου γκρινιάρης, όπως και ο Μπέρνχαρντ, αδιανόητα, αβάσταχτα γκρινιάρης, οπότε βούτηξα μέσα του για το ξορκίσω!

Ο Γιάννος Περλέγκας στην παράσταση «Ο Αδαής και ο Παράφρων» - Πηγή: Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Ας πάμε λίγο πίσω. Τι κατάλαβε ένα 10χρονο αγόρι από ένα έργο του Μπέρνχαρντ (Ρίττερ, Ντένε, Φος) σκηνοθετημένο από τον Λευτέρη Βογιατζή;

Χωρίς να καταλαβαίνω τίποτα απ’ το έργο, μαγεύτηκα, σημαδεύτηκα, αιχμαλωτίστηκα, ένιωσα ότι έβλεπα κάτι που δεν είχα ξαναδεί ποτέ στη ζωή μου. Από τότε ήξερα ότι θα κάνω θέατρο, παρόλο που δεν το είχα πει ούτε στον εαυτό μου ούτε στους γονείς μου (σ.σ. ο Γιάννος Περλέγκας είναι γιος του ηθοποιού Τίμου Περλέγκα, τον οποίο έχασε σε ηλικία 12 ετών). Λίγα χρόνια μετά ο Βογιατζής έγινε ο «νονός» μου θεατρικά, έτσι έλεγε ο ίδιος. Εγώ γονιό μου τον θεωρούσα, με αυτά που μου έχει πει παλεύω ακόμα. Δεν είναι τυχαίο ότι στα ζόρια μου εκεί πήγα, στον Μπέρνχαρντ.

Γιατί πιστεύεις ότι είχε τόση επιτυχία «Ο Αδαής κι ο Παράφρων», έργο ενός τόσο σκοτεινού και βασανιστικού συγγραφέα;

Γιατί ο Μπέρναχαρντ, παρόλο που φαίνεται μισάνθρωπος, αρνητής, παρόλο που εκφράζει ένα ρομαντικό μηδενισμό, ξορκίζει όλα τα ανθρώπινα δεινά μέσα απ’ τα έργα του. Μια ελευθερία επιδιώκει, αυτή θέλει να εκφράσει. Είναι ένα έργο για μια ντίβα της όπερας που ερμηνεύει Μότσαρτ σε όλη της τη ζωή και ξαφνικά κουράζεται και τα παρατάει. Ταυτόχρονα είναι και ένα κείμενο αυτοκριτικής του συγγραφέα που ήταν επίσης αιχμάλωτος της τέχνης του. Όλοι μας είμαστε δεμένοι στα δεινά μας, αιχμάλωτοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Κι εσύ έσπασες τα δεσμά του λίγο μελαγχολικού, λίγο καταθλιπτικού, ποιοτικού, βραβευμένου πρωταγωνιστή της γενιάς σου, κι εσύ είχες πατεράδες που έπρεπε να τους αποδείξεις πόσο σπουδαίος είσαι, όπως η ντίβα του έργου.

Έχεις δίκιο. Παραδέχτηκα κάποια στιγμή ότι δεν είμαι τόσο σοβαρός, αλλά και λιγάκι γελοίος, και κωμικός, και λαϊκός, και λιγότερο ευάλωτος. Ξέρεις, δεν πίστευα ότι αυτό το έργο θα είχε τόση επιτυχία. Όμως το κοινό ταυτίστηκε με ένα τρόπο. Αγάπησε αυτό το έργο γιατί του μίλησε για τον απογαλακτισμό, για τη χειραφέτηση, για το πώς να αναγνωρίσεις ποια είναι η σκλαβιά σου και για ποιο λόγο είσαι σκλάβος.

Ο Γιάννος Περλέγκας - Πηγή: Κατερίνα Αγγελιδάκη

Είσαι πιο πολύ ηθοποιός ή σκηνοθέτης;

Δεν με ενδιαφέρει να είμαι σκηνοθέτης παρά μόνο μέσα από μια διαδικασία εμψύχωσης των ηθοποιών έτσι ώστε να εκφράσουν κάτι παραπάνω από το να παίξουν καλά ένα ρόλο. Με ενδιαφέρει ο ηθοποιός να αυτοβιογραφείται πάνω στη σκηνή, κι εγώ μαζί του, το έργο να έχει σχέση με αυτό που συμβαίνει στη ζωή μας, ο θεατής να μπορεί να αναγνωρίσει τί θέλει να του πει για τη δική του ζωή.

Τα τελευταία χρόνια, με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, βλέπω περισσότερο σκηνοθεσίες φόρμας που καπελώνουν τους ηθοποιούς με ένα τρόπο.

Δυο πράγματα κυρίως συμβαίνουν: υπερβολικοί φορμαλισμοί, που οι ηθοποιοί καλούνται να εξυπηρετήσουν χωρίς να μπορούν να λειτουργήσουν αληθινά. Και πολλές θολές σκηνοθεσίες με αβοήθητους ηθοποιούς. Δεν είναι τυχαίο που το όνομα του σκηνοθέτη πλέον εξαφανίζει ακόμα και κολοσσιαίους συγγραφείς... Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι σκηνοθέτες γυρεύουν κυρίως να επιβεβαιώσουν την «αποψάρα» τους για ένα έργο καλουπώνοντάς το σε ένα ασφυκτικό φορμαλισμό, ξεχνώντας ότι η φόρμα δεν μπορεί να είναι σκλαβιά, ξεχνώντας ότι το κοινό έρχεται για να δει τους ήρωες να παθαίνουν κάτι και δεν το βλέπουν. Κι αυτό δεν έχει να κάνει με τους ηθοποιούς που είναι ικανότατοι.

Το χειμώνα θα παίξεις ή θα σκηνοθετήσεις;

Και τα δύο. Θα είμαι σε παράσταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού και θα σκηνοθετήσω τη Ναταλία Τσαλίκη και τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο σε ένα έργο για μια άλλη σοπράνο, που επίσης κάηκε από την τέχνη της και την ερμήνευσε η Μέριλ Στρίπ στο σινεμά. Είναι η ζωή της Φλόρενς Τζένκινς, της πιο φάλτσας σοπράνο που τραγούδησε ποτέ.

Κάτι τελευταίο: Πώς μπορεί να λειτουργήσει ένας καλλιτέχνης μέσα σ’ αυτό το ζοφερό τοπίο που έχει καταπιεί όλες τις δημιουργικές δυνάμεις αυτής της χώρας;

Δεν έχει να κάνει με το αν είσαι καλλιτέχνης ή όχι. Για όλους μας ισχύει ότι δίνουμε ένα αγώνα μέσα σε ένα περιβάλλον εκφασισμού, αποβλάκωσης, μαρασμού. Άθλος είναι το ότι προσπαθούμε να κάνουμε κάτι, οτιδήποτε. Για την Ευρώπη τι να σου πω, ούτως η άλλως δεν πίστεψα ποτέ αυτή την εκδοχή της. Γιατί είναι εκφασισμός αλλά και απέραντη αποβλάκωση να μη βλέπεις τον πόνο του άλλου, ο οποίος κάποια στιγμή θα αντιδράσει. Γιατί η ρήξη θα έρθει, είναι νομοτέλεια, ακόμα και μετά από πολλά χρόνια.

*Η Κατερίνα Αγγελιδάκη είναι δημοσιογράφος - Υπεύθυνη Προβολής & Επικοινωνίας Ιδρύματος 'Μιχάλης Κακογιάννης'