Πορτρέτο του 1574 έγινε «Insta-fabulous» - Τα φίλτρα ομορφιάς της εποχής

Κάτι συμβαίνει στα πρόσωπά μας. Εξαφανίζονται. Σε μια στιγμή, τα φίλτρα ομορφιάς της τεχνητής νοημοσύνης στις κάμερες των smartphone μας, στο Instagram και το TikTok, μάς επιτρέπουν να εξομαλύνουμε κάθε ανωμαλία και ασυμμετρία που μας καθορίζει και μας κάνει εν τέλει πιο όμορφους.

Είναι δελεαστικό, φυσικά, να πιστεύουμε ότι φταίει η τεχνολογία, ότι διορθώνουμε τα πρόσωπά μας γιατί, για πρώτη φορά στην ιστορία, μπορούμε. Αλλά υπάρχει μια ιστορία παραποίησης της ομορφιάς πολύ πιο παλιά από το Instagram. Τις τελευταίες ημέρες, μια γεύση αυτής της παράδοσης έγινε ορατή όταν αποκαλύφθηκε ότι οι συντηρητές μιας αγγλικής συλλογής, ενώ καθάριζαν ένα πορτρέτο του 17ου αιώνα της δισέγγονης ενός από τους στενότερους φίλους της βασίλισσας Ελισάβετ Α', του William Cecil, του Λόρδου Burghley, ανακάλυψαν ότι στο πορτραίτο της Diana Cecil είχε εφαρμοστεί ένα είδος φίλτρου ομορφιάς χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του.

Αν και στην ηλικία της θεωρούνταν εντυπωσιακή, η έντονη γραμμή των μαλλιών και τα λεπτά χείλη της Cecil –όπως αποτυπώθηκαν αρχικά το 1634 από τον Άγγλο ζωγράφο Cornelius Johnson όταν ήταν 31 ετών– δεν ήταν πια τα ίδια όταν οι συντηρητές ανέλαβαν το πορτρέτο.

Το «φίλτρο» του πορτρέτου αποκαλύφθηκε όταν η εταιρία συντήρησης έργων English Heritage αφαίρεσε ένα στρώμα παλιού βερνικιού. Το ρετούς είχε γεμίσει τα χείλη της Cecil και είχε «ανανεώσει» τα μαλλιά της προς τα κάτω για να καλύψει περισσότερο το μέτωπό της.

Η άψογη επιδερμίδα, η σμιλεμένη μύτη και το τέλεια κωνικό πηγούνι, που απεικονίζονται στο έργο, όπως αρχικά έφτασε στο μουσείο το 1978, δεν ήταν αληθινά. Πριν μπει ο πίνακας σε ιδιωτική συλλογή, υποβλήθηκε σε ακτινολογική ανάλυση. Αυτό που αποκάλυψαν οι ακτίνες Χ ήταν κάποιο άλλο πρόσωπο – ένα πολύ πιο ρυτιδιασμένο πρόσωπο μιας μεγαλύτερης, πιο κουρασμένης γυναίκας με αιχμηρό δέρμα, μια ελαφρώς γαντζωμένη μύτη, κύκλους κάτω από τα μάτια, διπλοσάγονο και αδύναμα χέρια. Με άλλα λόγια, ένα πραγματικό πρόσωπο.

Εκτός από την περίπτωση της Cecil έχουμε και το πορτραίτο της Isabella de' Medici το οποίο κάποια στιγμή τον 19ο αιώνα «πέρασε από φίλτρο», αυτή τη φορά όμως κυρίως για θρησκευτικούς λόγους. Εκτός από το ότι «έφτιαξε» την εμφάνισή της, η ζωγραφική (που πιστεύεται ότι συνέβη κάποια στιγμή τον 19ο αιώνα) αφαίρεσε πολλά σύμβολα που είχαν σκοπό να εξισώσουν την Isabella με τη Μαρία Μαγδαληνή, μια μετανοημένη φιγούρα που υποδηλώνει τύψεις.

Έτσι καταλήγουμε πως ακόμη και οι καλλιτέχνες του 19ου αιώνα είχαν «μυριστεί» πως ένα φίλτρο μπορεί να βελτιώσει πολλά στη ζωή ενός πορτραίτου, πολύ πριν από τους αλγόριθμους και την τεχνητή νοημοσύνη.