Από το Barbenheimer στην τεχνητή νοημοσύνη – Οι τάσεις στον πολιτισμό το 2023

Η «μάχη» δύο εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους ταινιών ήταν μια τονωτική ένεση για το σινεμά, δύο μεγάλες μουσικές περιοδείες επηρέασαν θετικά ή αρνητικά τις οικονομίες ολόκληρων χωρών, η κόντρα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα ήρθε στο προσκήνιο πιο δυναμικά από ποτέ χάρη σε μια ληστεία, ένα σνομπάρισμα και μία… γραβάτα, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη έχει ξεσηκώσει τους δημιουργούς που απεργούν και διαμαρτύρονται για τα δικαιώματα των έργων τους. Ας δούμε μερικά από τα γεγονότα και τις τάσεις που χαρακτήρισαν τον πολιτισμό το 2023.

Το Barbenheimer ανέστησε το box office

Η ταυτόχρονη κυκλοφορία της «Barbie» της Γκρέτα Γκέργουικ από τη Warner Bros. και του «Oppenheimer» του Κρίστοφερ Νόλαν από τη Universal Pictures οδήγησε σε μια μεγάλη αντιπαλότητα των στούντιο – ή μάλλον σε μια αμοιβαία επωφελή διαφημιστική εκστρατεία – και στην ανάσταση του box office.

Η έντονη αντίθεση μεταξύ μιας θρασύτατης φεμινιστικής προσέγγισης του ροζ κόσμου της Barbie και της συγκλονιστικής ιστορίας του πατέρα της ατομικής βόμβας ενέπνευσε μερικά από τα καλύτερα μιμίδια, αστεία και παρωδίες της χρονιάς, καθώς και το Barbenheimer challenge, με τους κινηματογραφόφιλους να επιδιώκουν να δουν τις ταινίες δύο διαδοχικά, την ίδια ημέρα. Το φαινόμενο αυτό έκανε viral και τις δύο ταινίες και μεταφράστηκε σε περισσότερα από 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια κοινών παγκόσμιων εισπράξεων, με την «Barbie» να γίνεται η ταινία με τα υψηλότερα έσοδα στην 100χρονη ιστορία της Warner Bros.

Τα κορίτσια κυβερνούν τον κόσμο

Δύο από τους μεγαλύτερους κινητήριους μοχλούς της πολιτιστικής οικονομίας το 2023 ήταν οι περιοδείες των Τέιλορ Σουίφτ και Beyoncé.

Η περιοδεία «The Eras Tour» της πρώτης, η οποία έκανε κυριολεκτικά τη γη να τρέμει, έγινε η πρώτη περιοδεία που ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Η ζήτηση για εισιτήρια ήταν τέτοια που οι διοργανωτές του σκέλους της Σιγκαπούρης, για παράδειγμα, ανέφεραν ότι περισσότεροι από 22 εκατομμύρια άνθρωποι εγγράφηκαν στην προπώληση, ενώ περισσότεροι από ένα εκατομμύριο περίμεναν στην ηλεκτρονική ουρά για την online αγορά εισιτηρίου.

Η παγκόσμια φρενίτιδα γύρω από την 34χρονη σταρ προκάλεσε ακρόαση στο αμερικανικό Κογκρέσο για την έλλειψη ανταγωνισμού στη βιομηχανία πώλησης εισιτηρίων, αφού η Ticketmaster δεν μπορούσε να διεκπεραιώσει τις παραγγελίες, και επηρέασε ακόμη και την ταξιδιωτική βιομηχανία, με τα ξενοδοχεία να αντιμετωπίζουν ραγδαία αύξηση της ζήτησης και τις αεροπορικές εταιρείες να προσθέτουν επιπλέον θέσεις γύρω από τις ημερομηνίες των συναυλιών.

Η περιοδεία «Renaissance» της Beyoncé, εν τω μεταξύ, προσέθεσε περισσότερα από 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία των ΗΠΑ, σύμφωνα με ανάλυση της εταιρείας ερευνών QuestionPro. Από την άλλη πλευρά, στη Σουηδία συνδέθηκε με άνοδο του πληθωρισμού της χώρας, αφού η απόφαση της Beyoncé να ξεκινήσει το υπερθέαμα των 56 συναυλιών από στη Στοκχόλμη οδήγησε σε αύξηση των τιμών των ξενοδοχείων και των εστιατορίων στην πόλη.

Επιστροφές κλεμμένων έργων τέχνης

Με τα μουσεία και τους συλλέκτες να δέχονται συνεχείς πιέσεις για την επιστροφή αντικειμένων με αμφίβολη προέλευση, οι επιστροφές έργων τέχνης υψηλού προφίλ συνεχίστηκαν με γοργούς ρυθμούς φέτος. Το Μουσείο Τέχνης Rubin και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης επέστρεψαν αντικείμενα που είχαν αφαιρεθεί από αρχαιολογικούς χώρους στη νοτιοανατολική Ασία, η Εθνική Πινακοθήκη της Αυστραλίας υποσχέθηκε να στείλει πίσω λεηλατημένα αντικείμενα στην Καμπότζη, και οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι θα επιστρέψουν 77 αντικείμενα στην Υεμένη, για να αναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα.

Αίσθηση προκάλεσε η περίπτωση του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο δέχτηκε αυξημένες πιέσεις για να επιστρέψει αμφισβητούμενα αντικείμενα από τη μεγάλη συλλογή του, και κυρίως τα Γλυπτά του Παρθενώνα τα οποία βρίσκονται εδώ και δεκαετίες στο επίκεντρο μιας διπλωματικής διαμάχης μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας. Φέτος η διαμάχη εντάθηκε, με αποτέλεσμα ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ να αρνηθεί να συναντηθεί με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, ενώ λίγες ημέρες μετά ο βασιλιάς Κάρολος φόρεσε μια γραβάτα με την ελληνική σημαία.

Το ίδιο το μουσείο έπεσε θύμα κλοπής, αφού ανακάλυψε τον Αύγουστο ότι περίπου 2.000 κομμάτια από τη συλλογή του έλειπαν (και σε ορισμένες περιπτώσεις είχαν προσφερθεί προς πώληση στο eBay). Οι προσπάθειες ανάκτησης βρίσκονται σε εξέλιξη, με το μουσείο να απευθύνει έκκληση στο κοινό για την επιστροφή των θησαυρών του.

Τα NFTs έπεσαν ακόμα πιο χαμηλά

Αν η δραματική άνοδος και πτώση των τιμών των NFTs ήταν από τις μεγαλύτερες ιστορίες του 2022, η φετινή χρονιά ήταν ακόμη πιο απογοητευτική για τους λάτρεις των token. Και με τον όγκο συναλλαγών να έχει υποχωρήσει, ορισμένες από τις εταιρείες και τις προσωπικότητες που βρίσκονται πίσω από τα συλλεκτικά αντικείμενα που υποστηρίζονται από διασημότητες, αντιμετώπισαν ένα νέο κύμα νομικών ενεργειών.

Τον Απρίλιο, επενδυτές μήνυσαν μεταξύ άλλων τους δημιουργούς των Bored Ape NFTs, την Yuga Labs, για «παραπλανητική» προώθηση των token και τεχνητή διόγκωση των τιμών τους. Ο αστέρας του ποδοσφαίρου Κριστιάνο Ρονάλντο βρίσκεται επίσης αντιμέτωπος με ομαδική αγωγή ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων για την προώθηση του ανταλλακτηρίου κρυπτονομισμάτων Binance, συμπεριλαμβανομένης της πώλησης NFTs του εαυτού του. Ενώ ομοσπονδιακό δικαστήριο στη Νέα Υόρκη έκρινε ότι οι εκδόσεις NFT ενός καλλιτέχνη για τις διάσημες τσάντες Birkin της Hermes παραβίαζαν τα δικαιώματα εμπορικού σήματος του πολυτελούς οίκου.

Με τις τιμές του Bitcoin να αυξάνονται τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, ορισμένοι αναλυτές κρυπτονομισμάτων εξέφρασαν την ελπίδα ότι ο «χειμώνας των NFT» μπορεί τελικά να φτάνει στο τέλος του. Όμως, παρά τη σχετικά υγιή άνοδο των πωλήσεων του Νοεμβρίου, είναι πολύ, πολύ μακρύς ο δρόμος.

Ταραγμένα νερά για τους οίκους δημοπρασιών

Στις φετινές δημοπρασίες δύο έργα τέχνης έπιασαν τα πολυπόθητα εννιαψήφια ποσά: Ένα αριστούργημα του Πικάσο με τίτλο «Femme à la montre», το οποίο πουλήθηκε για περισσότερα από 139 εκατομμύρια δολάρια και έγινε το δεύτερο πολυτιμότερο έργο του Ισπανού καλλιτέχνη που βγήκε ποτέ στο σφυρί, και το τελευταίο πορτρέτο του Γκούσταβ Κλιμτ, το οποίο έγινε το ακριβότερο έργο τέχνης που έχει πωληθεί ποτέ σε ευρωπαϊκή δημοπρασία πιάνοντας τα 108 εκατομμύρια δολάρια στο Λονδίνο.

Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, οι πωλήσεις ήταν υποτονικές. Ο οίκος Christie's, για παράδειγμα, ανέφερε πτώση των πωλήσεων του 2023 κατά 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε σχέση με πέρυσι, ενώ ο Philips σημείωσε πτώση σχεδόν 40% το πρώτο εξάμηνο του έτους σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι. Φέτος, τα 100 κορυφαία αντικείμενα δημοπρασιών πωλήθηκαν για συνολικά 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια, σε σύγκριση με 4,1 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022.

Όπως και τα μουσεία, έτσι και οι οίκοι δημοπρασιών ελέγχονται σχετικά με την προέλευση των αντικειμένων που περνούν από τις πόρτες τους. Τον Σεπτέμβριο, ο οίκος Christie's ακύρωσε μια πώληση κοσμημάτων που ανήκαν στην εκλιπούσα δισεκατομμυριούχο Χάιντι Χόρτεν, αφού εβραϊκές ομάδες και οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα εξέφρασαν ανησυχίες ότι ο σύζυγός της είχε συγκεντρώσει την οικογενειακή τους περιουσία αποκτώντας εβραϊκές επιχειρήσεις που πωλήθηκαν υπό πίεση στη ναζιστική Γερμανία.

Οι απεργίες που παρέλυσαν το Χόλιγουντ

Για σχεδόν τέσσερις μήνες φέτος, το Χόλιγουντ απεργούσε καθώς οι ηθοποιοί ζητούσαν αυξημένες αμοιβές και υπολειπόμενα από δικαιώματα, τα οποία έχουν μειωθεί στην εποχή των υπηρεσιών streaming. Οι σεναριογράφοι απεργούσαν επίσης, σταματώντας τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές.

Οι τελετές απονομής των βραβείων περιορίστηκαν ή αναβλήθηκαν, με αποτέλεσμα ορισμένα ασυνήθιστα χαμηλών τόνων κόκκινα χαλιά, καθώς οι απεργούντες ηθοποιοί δεν εμφανίζονταν σε αυτά. Και ενώ αυτό ήταν κακό για τους μακιγιέρ και τους στυλίστες των διασημοτήτων, οι οποίοι έχασαν μια σημαντική πηγή εισοδήματος, έδωσε στους influencers και τα μοντέλα την ευκαιρία να βγουν στο προσκήνιο που άδειασαν οι κινηματογραφικοί αστέρες.

Τον Νοέμβριο, το συνδικάτο των ηθοποιών SAG-AFTRA κατέληξε τελικά σε διακανονισμό με τα μεγάλα στούντιο. Η συμφωνία, η οποία θα λήξει τον Μάιο του 2026, περιλαμβάνει αυξήσεις μισθών, μεγαλύτερης διάρκειας απασχόληση, καλύτερες παροχές, εγγυήσεις για τα πνευματικά δικαιώματα και προστασία από τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης από τα στούντιο - ένα άλλο σημαντικό σημείο διαφωνίας τόσο για τους ηθοποιούς όσο και για τους σεναριογράφους.

Δημιουργοί εναντίον τεχνητής νοημοσύνης

Οι σεναριογράφοι και οι ηθοποιοί δεν ήταν οι μόνοι που ανησυχούσαν για την τεχνητή νοημοσύνη που θέτει σε κίνδυνο τα προς το ζην. Συγγραφείς όπως ο Τζορτζ Ρ. Ρ. Μάρτιν, η Τζόντι Πικούλ και ο Τζον Γκρίσαμ συμμετείχαν σε συλλογική αγωγή κατά της OpenAI, της εταιρείας που βρίσκεται πίσω από το ChatGPT, λέγοντας ότι για την εκπαίδευση των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης της, χρησιμοποίησε έργο που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Περισσότεροι από 10.000 συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένων των Τζέιμς Πάτερσον και Μάργκαρετ Άτγουντ υπέγραψαν επίσης μια ανοιχτή επιστολή με την οποία καλούν τους ηγέτες της βιομηχανίας τεχνητής νοημοσύνης να λαμβάνουν τη συγκατάθεση των συγγραφέων όταν χρησιμοποιούν το έργο τους, και να τους αποζημιώνουν δίκαια.

Εν τω μεταξύ, οι εικαστικοί καλλιτέχνες βρήκαν τρόπους να αντισταθούν στο να μην χρησιμοποιείται το έργο τους από την τεχνητή νοημοσύνη χωρίς τη συγκατάθεσή τους – εν μέρει χάρη σε προγράμματα όπως το Glaze, το οποίο ξεγελά τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης ώστε να διαβάζουν τις εικόνες διαφορετικά από το ανθρώπινο μάτι (για παράδειγμα, μια ελαιογραφία μπορεί να μοιάζει με σχέδιο με κάρβουνο) και το PhotoGuard, το οποίο τους εμποδίζει να εκμεταλλεύονται εικόνες.

Με πληροφορίες από: From Taylor Swift to Barbenheimer, the cultural trends that defined 2023 by Christy Choi and Oscar Holland, CNN