Μελέτη αποκαλύπτει: Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι χρησιμοποιούσε ένα μυστικό συστατικό στους πίνακές του

Κορυφαίοι ζωγράφοι όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Σάντρο Μποτιτσέλι και ο Ρέμπραντ μπορεί να έχουν χρησιμοποιήσει πρωτεΐνες, ειδικά κρόκο αυγού, στις ελαιογραφίες τους, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.

Ίχνη υπολειμμάτων πρωτεΐνης έχουν ανιχνευθεί από καιρό σε κλασικές ελαιογραφίες, αν και συχνά αποδίδονταν σε μόλυνση. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Nature Communications διαπίστωσε ότι η συμπερίληψη ήταν πιθανότατα σκόπιμη - και ρίχνει φως στις τεχνικές γνώσεις των «Παλαιών Δασκάλων», των πιο ικανών Ευρωπαίων ζωγράφων του 16ου, 17ου ή των αρχών του 18ου αιώνα, και στον τρόπο με τον οποίο προετοίμαζαν τις μπογιές τους.

«Υπάρχουν πολύ λίγες γραπτές πηγές σχετικά με αυτό και δεν έχει γίνει καμία επιστημονική εργασία στο παρελθόν για να διερευνηθεί το θέμα σε τέτοιο βάθος», δήλωσε η συγγραφέας της μελέτης Οφήλια Ρανκέτ του Ινστιτούτου Μηχανικής και Μηχανικής Διαδικασιών στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καρλσρούης στη Γερμανία σε συνέντευξη στο CNNi. «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι ακόμη και με πολύ μικρή ποσότητα κρόκου αυγού, μπορείτε να επιτύχετε μια εκπληκτική αλλαγή των ιδιοτήτων της λαδομπογιάς, αποδεικνύοντας πόσο ωφέλιμο θα μπορούσε να ήταν για τους καλλιτέχνες», πρόσθεσε.

Η απλή προσθήκη λίγου κρόκου αυγού στα έργα τους, όπως αποδεικνύεται, θα μπορούσε να έχει μακροχρόνια αποτελέσματα που ξεπερνούν την απλή αισθητική.

Μια άμεση απόδειξη της επίδρασης του κρόκου αυγού στη λαδομπογιά, ή της έλλειψής της, μπορεί να φανεί στην «Παναγία με το Γαρύφαλλο» του Λεονάρντο ντα Βίντσι, έναν από τους πίνακες που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης, ο οποίος εκτίθεται στην Παλιά Πινακοθήκη στο Μόναχο της Γερμανίας. Στο έργο μπορεί να δει κανείς εμφανείς ρυτίδες στο πρόσωπο της Μαρίας και του παιδιού.

Είναι ένας από τους πρώτους πίνακες του Λεονάρντο, που δημιουργήθηκε σε μια εποχή που ίσως προσπαθούσε ακόμη να κυριαρχήσει στο πρόσφατα δημοφιλές υλικό της λαδομπογιάς.

Ένας άλλος πίνακας που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της μελέτης ήταν ο «Θρήνος πάνω από το νεκρό Χριστό», του Μποτιτσέλι που επίσης εκτίθεται στην Παλιά Πινακοθήκη. Το έργο είναι κυρίως φτιαγμένο με τέμπερα, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί λαδομπογιά για το φόντο και κάποια δευτερεύοντα στοιχεία.

Αυγά εναντίον λαδιού

Σε σύγκριση με το υλικό που έφτιαχναν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι που ονομαζόταν τέμπερα — το οποίο συνδυάζει κρόκο αυγού με χρωστικές ουσίες σε σκόνη και νερό — η λαδομπογιά δημιουργεί πιο έντονα χρώματα, επιτρέπει πολύ ομαλές χρωματικές μεταβάσεις και στεγνώνει πολύ πιο αργά, έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αρκετές ημέρες μετά την παρασκευή. Ωστόσο, η λαδομπογιά, η οποία χρησιμοποιεί λάδι λιναρόσπορου ή καρθαμέλαιου αντί για νερό, έχει επίσης μειονεκτήματα, συμπεριλαμβανομένου του ότι είναι πιο ευαίσθητη στα πιο σκούρα χρώματα και στη ζημιά που προκαλείται από την έκθεση στο φως.

Επειδή η παρασκευή του χρώματος ήταν μια χειροτεχνική και πειραματική διαδικασία, είναι πιθανό οι «Παλαιοί Διδάσκαλοι» να είχαν προσθέσει κρόκο αυγού, ένα οικείο συστατικό στο νεότερο τύπο βαφής, που πρωτοεμφανίστηκε τον έβδομο αιώνα στην Κεντρική Ασία προτού εξαπλωθεί στη Βόρεια Ευρώπη στο Μεσαίωνα και την Ιταλία κατά την Αναγέννηση. Στη μελέτη, οι ερευνητές αναδημιούργησαν τη διαδικασία της βαφής χρησιμοποιώντας τέσσερα συστατικά - κρόκο αυγού, απεσταγμένο νερό, λινέλαιο και χρωστική ουσία - για να αναμείξουν δύο ιστορικά δημοφιλή και σημαντικά χρώματα, το λευκό μολύβδου και το μπλε ultramarine.

Οι χημικές αντιδράσεις μεταξύ του λαδιού, της χρωστικής και των πρωτεϊνών στον κρόκο επηρεάζουν άμεσα τη συμπεριφορά και το ιξώδες του χρώματος. «Για παράδειγμα, η λευκή χρωστική ουσία μολύβδου είναι αρκετά ευαίσθητη στην υγρασία, αλλά αν την καλύψετε με ένα στρώμα πρωτεΐνης, θα την κάνει πολύ πιο ανθεκτική σε αυτήν, καθιστώντας τη βαφή αρκετά εύκολη στην εφαρμογή», σύμφωνα με τη Ρανκέτ.

Η Ρανκέτ ελπίζει ότι αυτά τα προκαταρκτικά ευρήματα μπορεί να προσελκύσουν περισσότερο το ενδιαφέρον για αυτό το θέμα που δεν έχει μελετηθεί καθόλου.

Επιμέλεια: Σπυριδούλα Σκούρα