Ντάνιελ Μπάρενμποιμ: Αποσύρεται οριστικά ο παγκόσμιος μαέστρος

Ο διεθνούς φήμης μαέστρος και πιανίστας, Ντάνιελ Μπάρενμποιμ, εγκαταλείπει την μπαγκέτα λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας.

Πρόκειται για μια μουσική ιδιοφυία, που θα αφήσει έντονο το αποτύπωμά του στον χώρο της μουσικής.

Όπως ανακοίνωσε την προηγούμενη Παρασκευή το Βερολίνο, Ο 80χρονος Μπάρενμποιμ, με καταγωγή από το Ισραήλ , παραιτείται από τη θέση του Γενικού Μουσικού Διευθυντή της Κρατικής Όπερας Unter den Linden.

«Δυστυχώς η υγεία μου έχει επιδεινωθεί σημαντικά τον τελευταίο χρόνο, δεν μπορώ πλέον να αποδίδω, όπως απαιτείται από έναν Γενικό Μουσικό Διευθυντή, Ως εκ τούτου ζητώ την κατανόησή σας για το ότι παραιτούμαι από τη θέση αυτή στις 31 Ιανουαρίου 2023», έγραψε σε προσωπική ανακοίνωση ο αρχιμοουσικός.

Ο Μπάρενμποιμ ζήτησε από τον υπουργό Πολιτισμού της Γερμανίας, Κλάους Λέντερερ, να λύσει το συμβόλαιό του, σημειώνοντας πως «φυσικά και θα παραμείνω, όσο ζω, με τη μουσική και είμαι έτοιμος να εργαστώ ως μαέστρος και στο μέλλον, ειδικά με την Staatskapelle του Βερολίνου».

Ο παγκόσμιος μαέστρος

Η εξέλιξη αυτή ήταν αναμενόμενη καθώς η υγεία του διεθνούς φήμης μαέστρου είχε αρχίσει ήδη από το 2022 να επιδεινώνεται. Συγκεκριμένα, είχε αναγκάστηκε να ακυρώσει πολλές συναυλίες που επρόκειτο να διευθύνει. Τον περασμένο Οκτώβριο ο ίδιος ανακοίνωσε ότι πάσχει από βαριά νευρολογική νόσο. Παράλληλα ακύρωσε ταξίδι στη Θεσσαλονίκη για να παραλάβει το Βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» για τη συμβολή του στην συνεννόηση των λαών μέσω της μουσικής.

Μια συναυλία που είχε προγραμματιστεί για τα 80ά γενέθλιά του στις 15 Νοεμβρίου, στην οποία μάλιστα επρόκειτο να εμφανιστεί ως πιανίστας, ακυρώθηκε. Αλλά στη συνέχεια επέστρεψε και πάλι στο βάθρο του μαέστρου και εμφανώς εξασθενημένος διηύθυνε στην αλλαγή του χρόνου την 9η Συμφωνία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου.

Τώρα ωστόσο αποσύρεται και επίσημα, ίσως και οριστικά. Ο Μπαρενμπόιμ ζυμώθηκε με τη μουσική από την ηλικία των 5 έτων με δάσκαλο πιάνου τον πατέρα του. «Στο παιδικό μου μυαλό όλος ο κόσμος παίζει πιάνο» έχει πει ο ίδιος. Το 1952 οι γονείς του, παιδιά Εβραίων μεταναστών στο Μπουένος Άιρες, αποφασίζουν να επιστρέψουν με το γιό τους στο Ισραήλ και έτσι πιο κοντά στη μουσική σκηνή της Ευρώπης.

Το 1954 ο Μπάρενμποιμ παίζει πιάνο στον μαέστρο Βίλχλελμ Φουρτβέγκλερ, αλλά δεν του επετράπη να δεχθεί πρόσκληση να παίξει με την Φιλαρμονική του Βερολίνου, καθώς έχουν περάσει μόνο 9 χρόνια από το τέλος του ναζιστικού καθεστώτος.

Η πορεία του προς την κορυφή φαίνεται να ήταν προδιαγεγραμμένη κατακτώντας τα πιο φημισμένα λυρικά θέατρα και μουσικές αίθουσες όλου του κόσμου. Αλλά και πέρα από τα πλήκτρα του πιάνου και την μπαγκέτα ο Μπαρενμπόιμ έδωσε βάρος στη διαφορετικότητα και την ενότητα.

«Δεν είμαι ούτε απλά Εβραίος, ούτε Αργεντινός, ούτε μουσικός που ζει στη Γερμανία, είμαι ένας σύγχρονος άνθρωπος που ορίζει τον εαυτό του μέσα από τη δυνατότητα να έχει πολλές ταυτότητες».

Οι θέσεις του έχουν θεωρηθεί αντισημιτικές και έχει δεχθεί μεγάλη κριτική ακόμα και από τους επιβιώσαντες του Ολοκαυτώματος, μερικοί από τους οποίους τον αποκάλεσαν φασίστα όταν θέλησε να διευθύνει την κρατική ορχήστρα του Βερολίνου σε κομμάτια από την όπερα του Βάγκνερ «Τριστάνος και Ιζόλδη», στο φεστιβάλ της Ιερουσαλήμ, με τη συμμετοχή του Πλάσιντο Ντομίνγκο.

Λίγα χρόνια αργότερα, αρνήθηκε να δώσει συνέντευξη σε δημοσιογράφο από το ραδιόφωνο του ισραηλινού στρατού, θεωρώντας ότι η στρατιωτική στολή ήταν προσβολή για τους παρόντες Παλαιστίνιους.

Ο ίδιος έχει κατ' επανάληψιν εκφράσει δηµόσια ιδιαίτερα θαρραλέες απόψεις, άλλοτε υποστηρίζοντας σθεναρά την παρουσίαση της µουσικής του Βάγκνερ στο Ισραήλ, άλλοτε πολεµώντας τη διάχυτη παρουσία του αντισηµιτισµού στην πολιτιστική πολιτική της Γερµανίας και, φυσικά, όντας ο πρώτος και σηµαντικότερος Ισραηλινός µουσικός που έδωσε ποτέ συναυλία στην Παλαιστινιακή Δυτική Όχθη.

Μάλιστα, έχει δεχθεί την τέταρτη υπηκοότητα, την παλαιστινιακή, δηλώνοντας ότι θα εργασθεί ως πρεσβευτής καλής θέλησης για την ειρηνική συνύπαρξη δύο κρατών, αν και χρησιμοποιεί πάντα ένα μόνο διαβατήριο, εκείνο της πατρίδας του, του Ισραήλ.

Για τους επικριτές του Μπάρενμπόιμ μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι απλώνεται σε πάρα πολλά πράγματα, ακόμη και για την ακούραστη ενεργητικότητά του. Ή ότι είναι απόμακρος και δύσκολος μαέστρος που συχνά δημιουργεί τεταμένη ατμόσφαιρα με τους μουσικούς του.

Το 2012 ήταν αυτός που κρατούσε την Ολυμπιακή σημαία στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου. Το 2015 το περιοδικό Fortune τον συγκαταλέγει ανάμεσα στους «50 μεγαλύτερους ηγέτες του κόσμου».

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο Μπάρενμποϊμ ανέπτυξε τη φιλοσοφία του για τη μουσική και τον ρόλο της στο σύγχρονο κόσμο, ως πολίτης του που αφουγκράζεται το ρόλο της ειρήνης της ειρηνικής συμβίωσης και του διεθνισμού.

Ο ρόλος του δεν περιορίζεται μόνο στην έκφραση μέσω της μουσικής, με τον Εντουάρντ Σαΐντ, καθηγητή του Πανεπιστημίου Κολούμπια, προβεβλημένου Παλαιστινίου διανοούμενου στον εικοστό αιώνα και στελέχους της PLO έχουν γράψει άρθρα και ένα βιβλίο, και συνένβαλαν στη δημιουργία ισραηλινο-αραβικής ορχήστρας, αλλά μιλά συνεχώς υπέρ της παλαιστινιακής αυτοδιάθεσης και της ειρηνικής συνύπαρξης των δύο λαών.

Η ίδρυση της περίφημης West - Eastern Divan Orchestra

Το σημείο όμως το οποίο τον ξεχωρίζει για τον έμπρακτο προβληματισμό του, είναι σίγουρα η συνεπής και αμετακίνητη στάση του, σχετικά με την εξεύρεση ειρηνικής λύσης ανέμσα σε Εβραίους και Παλαιστινίους, μέσω της σταθερής καλλιτεχνικής του προσφοράς.

Συγκεκριμένα, πολλά παιδιά από την Παλαιστίνη έμαθαν μουσική σε ωδείο που ίδρυσε στη Ραμάλα ο Παλαιστίνιος Έντουαρντ Σαΐντ, διανοούμενος του 20ού αιώνα, γεννημένος στην Ιερουσαλήμ. Από τη συνεργασία του με τον Μπαρενμπόιμ και τον νομικό και πολιτιστικό μάνατζερ, Μπερντ Κάουφμαν, το 1999 προέκυψε η West-Eastern Divan Orchestra που υποστηρίζει την ειρηνική επίλυση στη σύγκρουση της Εγγύς Ανατολής.

Στην αρχή σαν μουσικό εργαστήριο και στη συνέχεια σαν ορχήστρα κλασικής μουσικής με μουσικούς από το Ισραήλ, την Παλαιστίνη και αργότερα το Ιράν, την Τουρκία, την Αίγυπτο κι άλλες χώρες.

Η ορχήστρα αριθμέι 24 χρόνια που παίζει σε ολόκληρο τον κόσμο και αποτελεί τη «μήτρα» η οποία κυοφορεί την ιδέα της ειρήνευσης στην περιοχή καθώς ποτέ δεν έχει πάρει θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οκταμελές σχήμα μουσικών της ορχήστρας έπαιξε στην Τελετή Απονομής του Βραβείου «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» στη Θεσσαλονίκη.