«Το χθες είναι τώρα»: Στην έκθεση του Γιώργου Λαζόγκα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Δεν θα μπορούσε να έχει επιλεγεί καταλληλότερος τίτλος για την έκθεση του Γιώργου Λαζόγκα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Μέσα από τα έργα του, η αρχαιότητα συναντά και συνδιαλέγεται με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία και το χθες γίνεται πράγματι τώρα.

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αποφάσισε να εγκαινιάσει την εξερεύνηση αυτής της αμφίδρομης σχέσης με τα έργα του Γιώργου Λαζόγκα, ομότιμου καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Ο Λαζόγκας γεννήθηκε στη Λάρισα το 1947 και σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ζωγραφική στο Παρίσι με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης.

Έχει λάβει μέρος σε πάνω από τριάντα ομαδικές εκθέσεις από το 1970 και έχει πραγματοποιήσει σειρά ατομικών εκθέσεων. Μέχρι το 1999 υπήρξε καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ και στο διάστημα 2008-2012 στην ΑΣΚΤ Αθήνας. Το 2008 δημιούργησε μια μόνιμη εικαστική εγκατάσταση για το σταθμό «Ελαιώνας» του μετρό της Αθήνας. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

Η έκθεση άνοιξε για το κοινό τη Δευτέρα 9 Μαΐου 2022 και θα διαρκέσει ως τις 20 Αυγούστου. Η πρόσβαση σε αυτήν είναι δωρεάν με την επίδειξη μόνο του εισιτηρίου για την είσοδο στο Μουσείο.

Στην έκθεση 30 έργα, 28 σχέδια και σε 2 προθήκες 21 σχέδια και 2 βιβλία του Γιώργου Λαζόγκα «συνομιλούν» με 23 ειδικά επιλεγμένες αρχαίες καλλιτεχνικές δημιουργίες από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Τις περιπλανήσεις του Γιώργου Λαζόγκα στο παρελθόν αφουγκράζονται επιλεγμένα αρχαία έργα, τα οποία μεταφέρουν μηνύματα, δημιουργούν συνειρμούς και καλούν τον επισκέπτη σε έναν διαρκή αναστοχασμό.

Η έκθεση χωρίζεται στις ενότητες: «Αποδράσεις στη Μεσόγειο», «Θραύσματα μνήμης» και «Μεταμορφώσεις εικόνων». Και οι τρεις ενότητες αποτελούν παλίμψηστα του χρόνου, έννοια που καθιέρωσε ο Λαζόγκας στην ορολογία της εγχώριας ιστορίας της τέχνης τη δεκαετία του ’70 για να περιγράψει τις στρωματογραφίες της εικόνας σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.

Αποδράσεις στη Μεσόγειο

Η Μεσόγειος, σταυροδρόμι τριών ηπείρων και πολλών πολιτισμών, συνιστά τον χώρο στον οποίο «χυτεύθηκε» ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Οι συλλογές έργων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που προέρχονται από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο και την Ιταλία, προβάλλουν τον πολιτισμικό δυναμισμό του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και προσφέρουν φιλόξενη στέγη σε εμβληματικές καλλιτεχνικές δημιουργίες και άλλων μεσογειακών πολιτισμών.

Από τη σειρά «Γραφές», 2006 @Γιώργος Λαζόγκας

Κατά τα συχνά ταξίδια του ανά την Ελλάδα, τις χώρες της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και της Μεσογειακής Ευρώπης, ο Γιώργος Λαζόγκας μελετά και σχεδιάζει σε χαρτιά σχήματος Α4 αριστουργήματα του παρελθόντος από διαφορετικούς πολιτισμούς και διαφορετικές χρονικές περιόδους. Μεταλλάσσει διάσπαρτα ίχνη της ιστορίας των εικαστικών τεχνών και της αρχιτεκτονικής σε σύγχρονες σχεδιαστικές και ζωγραφικές εκδοχές, προβάλλοντας τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις των λαών και την πολυπολιτισμικότητα της Μεσογείου. Κεντρικό ρόλο έχει η σειρά «Νίκες» που ξεκίνησε το 1976, εμπνευσμένη από τη Νίκη της Σαμοθράκης. Το αρχαίο άγαλμα αποδομείται και αναδομείται. Μετατρέπεται σε σύγχρονο έμβλημα του έρωτα και σύμβολο ζωής-θανάτου.

Ειδώλιο Νίκης. Από την Μύρινα της Αιολίδος. 2ος/1ος αι. π.Χ. ΕΑΜ Α 4980 @Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ως συνοδοιπόροι στις αναζητήσεις του καλλιτέχνη στη Μεσόγειο επελέγησαν πήλινα ειδώλια Νικών, αγαλμάτια αιγυπτιακών θεοτήτων και ένα μαρμάρινο αγαλμάτιο της Αρτέμιδος Εφεσίας, που υπομνηματίζουν τις αφετηρίες από τις οποίες ξεκινά η αδιάλειπτη μετάλλαξη του αρχαίου έργου από τον σύγχρονο δημιουργό.

Θραύσματα Μνήμης

Στη συναρπαστική διαδικασία της ανασκαφικής έρευνας, σπαράγματα αρχαίων εικόνων «αναδύονται» συνεχώς μέσα από τη γη και έρχονται να συμπληρώσουν και να αισθητοποιήσουν το συνεχές της ελληνικής ιστορίας. Η συντήρηση και επιστημονική δημοσίευση αυτών των θραυσμάτων συνθέτουν ένα διαρκές αφήγημα για το παρελθόν και ένα αέναο «είναι» για το παρόν.

Η ενότητα «Θραύσματα μνήμης» αναδεικνύει την αποδόμηση της εικόνας στο έπακρον και την πεποίθηση του Γιώργου Λαζόγκα ότι «το θραύσμα είναι το όλον» καθώς διασώζει ακέραιη τη μνήμη.

Από τη σειρά «Θραύσματα-Όστρακα», 2000 @Γιώργος Λαζόγκας

Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 ο καλλιτέχνης τεμαχίζει βίαια τη γραφή, συνθέτοντας μια αφήγηση τόσο θρυμματισμένη που λειτουργεί ως ακατάληπτο σιβυλλικό μήνυμα. Στις αρχές της επόμενης δεκαετίας καταπιάνεται με τη σειρά «Θραύσματα-Όστρακα», αναπαράγοντας αποσπασμένα τμήματα του διακόσμου και των παραστάσεων μυκηναϊκών αγγείων από την Κύπρο. Την ίδια εποχή ξεκινά τη σειρά «Κίονες», καταγράφοντας αρχιτεκτονικά ίχνη σε έργα που παίζουν με την αντίθεση λευκού-μαύρου, παραπέμποντας στο φως και το σκοτάδι.

Στον Λαζόγκα, ο κατακερματισμός της εικόνας λειτουργεί συμβολικά, καθώς η καταστροφή αποτελεί στάδιο της καλλιτεχνικής διαδικασίας άμεσα συνδεδεμένο με την έννοια της αναγέννησης.

Αγαλμάτιο της Εφεσίας Αρτέμιδος. 1ος αι. π.Χ. ΕΑΜ Γ1638

Με αυτή την συμβολική κατακερματισμένη εικόνα «συνομιλούν» έργα από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όπως πανάρχαιες σχηματοποιημένες ανθρώπινες μορφές, πτηνά και ζώα, μύθοι που έθρεψαν τις εικόνες, χαράγματα που προσπαθούν να μιλήσουν, συνθέτοντας ένα μωσαϊκό θραυσμάτων, που μένει συνεχώς ανολοκλήρωτο αλλά και διαρκώς ανανεώνεται.

Μεταμορφώσεις Εικόνων

Οι Κύκλωπες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, οι Λαιστρυγόνες και οι Σειρήνες, είναι τα ολέθρια τέρατα που συνάντησαν στα μακρινά τους ταξίδια οι ταξιδευτές και οι ναυτικοί, τα οποία έπρεπε να υποτάξουν και να νικήσουν για να μπορέσουν να επιβιώσουν σε μία αγωνιώδη αναμέτρηση με τον ίδιο τον θάνατο.

Οι Σειρήνες, οι θηλυκοί αυτοί δαίμονες, περιμένουν κάθε ταξιδευτή να τον οδηγήσουν στον θάνατο με το μαγευτικό και σαγηνευτικό τραγούδι τους που οδηγούσε στη λήθη.

Οι μόνοι που κατάφεραν να διασωθούν από το γλυκό τους τραγούδισμα ήταν οι Αργοναύτες και ο Οδυσσέας, ο οποίος δεμένος στο κατάρτι του πλοίου του δεν παρασύρθηκε από την μελωδία τους και, σύμφωνα με τον μύθο, τις οδήγησε στον θάνατο πέφτοντας στα βράχια του νησιού τους.

Οι Σειρήνες, σύμβολα κινδύνου, καταστροφής και θανάτου, γίνονται τον 21ο αιώνα πρωταγωνίστριες των έργων του Γιώργου Λαζόγκα. Τις σχεδιάζει ως άσχημες ή τερατόμορφες γυναίκες που εκλύουν μια ιδιόρρυθμη Φελινική σαγήνη. Μεταμορφώνονται, όπως στον μύθο, σε υβρίδια με κεφάλι γυναίκας και σώμα αρπακτικού πτηνού. Στην πορεία, μεταλλάσσονται σε νέα μυθική γυναικεία μορφή: τη Βαυβώ. Ο καλλιτέχνης επινοεί έτσι μια νέα εικαστική μυθολογία, εμποτισμένη με προσωπικά βιώματα και εμπειρίες.

Ο συνεχής μετασχηματισμός του αρχαίου προτύπου σε σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία που επιχειρείται σε αυτήν την έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου αξίζει να διαβαστεί από το κοινό και τους δημιουργούς με μία «διαφορετική» ματιά.