Bookreads: Ο Ηλίας Πετρόπουλος και η βιωματική κληρονομιά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Όποιος γνωρίζει τον Ηλία Πετρόπουλο τότε ξέρει πως το βιβλίο δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Το έργο του είναι τεράστιο και πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα, ήδη από την δεκαετία του 80. Ο Ηλίας Πετρόπουλος είναι ένας άνθρωπος που έφτιαξε μόνος του ένα δικό του είδος στα ελληνικά γράμματα. Ερευνητής και συγγραφέας του περιθωρίου, άρχισε να μελετά τα ελληνικά αξιοπερίεργα από πολύ νωρίς στην καριέρα του.

Ο Ηλίας Πετρόπουλος (Αθήνα, 26 Ιουνίου 1928 - Παρίσι, 3 Σεπτεμβρίου 2003) ήταν Έλληνας ερευνητής, μελετητής του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, δημοσιογράφος, σκιτσογράφος, φωτογράφος και συλλέκτης. Ένας άνθρωπος πολυτάλαντος που κατάφερε να δώσει μία νέα πνοή στην ελληνική σκέψη με τα βιβλία του.

Ήταν ο πρώτος σημαντικός λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε συστηματικά με το θεωρούμενο ως κοινωνικό περιθώριο, στο πλαίσιο του ευρύτατου γνωστικού αντικειμένου που ο ίδιος αποκαλούσε «λαογραφία του άστεως».

Κατέγραψε, ανέλυσε και διέσωσε τεκμήρια για πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την κυρίαρχη ιστορική αφήγηση και από τα συντηρητικά ελληνικά πανεπιστήμια του καιρού του. Έζησε από κοντά ρεμπέτες, αλήτες, μάγκες, πόρνες και ομοφυλόφιλους, φυλακισμένους, συμμορίτες και καταδιωκόμενους, αλλά και ποιητές, πεζογράφους, ζωγράφους και καλλιτέχνες που συχνά στάθηκαν αφορμή για άρθρα και βιβλία του.

Τη δεκαετία του ’80 το Ολοκαύτωμα των Εβραίων Θεσσαλονικέων ήταν ένα θέμα ταμπού όχι μόνο για την πόλη, αλλά και για τους ιστορικούς και τους διάφορους ερευνητές και μελετητές. Αν εξαιρέσουμε κάποιες σύντομες αναφορές σε βιβλία που μιλούσαν γενικά για την ιστορία της Θεσσαλονίκης, γενικά επικρατούσε σιγή. Αυτήν τη σιωπή προσπαθούσε να σπάσει ο Ηλίας Πετρόπουλος μέσα από διάφορα άρθρα του και στο βιβλίο της σημερινής ανάρτησης θα δούμε κάποια από αυτά.

Το βιβλίο «Για τους Εβραίους της Σαλονίκης» είναι ένα σύνολο από άρθρα του Πετρόπουλου που έχουν σχέση με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Τα άρθρα του αποτέλεσαν τις κραυγές μιας ειλικρινούς αγωνίας, ενός ενεργού —ίσως του μοναδικού εκείνη την περίοδο— συγγραφέα που διαμαρτυρήθηκε ενάντια στην εκούσια λήθη και τις κρατικές χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, αποκαλύπτοντας μέσα από τα γραπτά του πτυχές του αποσιωπημένου εβραϊκού παρελθόντος και της καθημερινότητας της πολυεθνικής πόλης της Σαλονίκης.

Δεν είναι καθόλου δευτερεύον ότι ο Πετρόπουλος έγραψε και ως μάρτυρας των γεγονότων, ως ένας μη Εβραίος, μιλώντας από τη θέση εκείνου που ανήκει στην πλειοψηφική κοινότητα. Με αυτή την έννοια, ο Πετρόπουλος προσφέρει στους αναγνώστες του έναν τρόπο να διαβάσουν την ιστορία και να τοποθετηθούν, ατομικά και συλλογικά, στον ιστορικό ρου.

Ο Πετρόπουλος είχε τον δικό του τρόπο να γράφει και να επιχειρηματολογεί. Μπορεί σε κάποιους να μην αρέσει, ενδεχομένως να υπάρχουν κάποια ιστορικά λάθη σε αυτά που αναφέρει, αλλά σε γενικές γραμμές ζητούσε πράγματα λογικά και σκοπός του ήταν να καυτηριάζει όσους χαρακτηρίζονταν από αντισημιτικά ένστικτα.

Ο Πετρόπουλος γράφει με την καρδιά του και γράφει μέσα από την δική του ξεχωριστή έρευνα που είχε κάνει.

Επηρεασμένος σίγουρα και από τις προσωπικές του εμπειρίες, καθώς όταν ήταν παιδί είχε φίλους Εβραίους που χάθηκαν στο Άουσβιτς, τόλμησε όμως να μιλήσει όταν οι πολλοί σιωπούσαν. Και μόνο για αυτό έχουν αξία τα όσα γράφει.

Ο Ηλίας Πετρόπουλος πέθανε στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 στο Παρίσι. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 δεχόταν ανά καιρούς προσκλήσεις να επισκεφθεί την Ελλάδα ή να επιστρέψει για μόνιμη διαμονή, συνοδευόμενες από άτυπες διαβεβαιώσεις ελληνικών κυβερνήσεων ότι δεν θα υποστεί διώξεις που είχαν μείνει από τον καιρό της χούντας. Σε αυτές τις προσκλήσεις απαντούσε πάντοτε αρνητικά. Σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία, την οποία υλοποίησε η σύντροφός του Μαίρη Κουκουλέ, η σορός του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες πετάχτηκαν σε υπόνομο του Παρισιού.

Το βιβλίο «Για τους Εβραίους της Σαλονίκης» από τις εκδόσεις Καπόν είναι ένα ανάγνωσμα που αξίζει να διαβαστεί από όλους μας.