Οι Έλληνες της Ουκρανίας: Ηπειρώτες εθνικοί ευεργέτες και έμποροι στη Νίζνα

Στην περιφέρεια του Τσερνίκιφ στην Ουκρανία, 120 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Κιέβου, η πόλη των περίπου 80 χιλιάδων κατοίκων η Νίζιν, άλλοτε Νίζνα, θυμίζει τα χρόνια στα οποία εκεί μετανάστευαν Έλληνες τη δύσκολη εποχή του Οθωμανικού ζυγού.

Λίκνο παιδείας και πολιτισμού, τόπος παρουσίας, δράσης και προσφοράς Ελλήνων εμπόρων και εθνικών ευεργετών η Νίζνα γίνεται πολύ γρήγορα σημείο αναφοράς του ελληνισμού στην τσαρική Ρωσία.

Η Νίζνα των Ηπειρωτών

Ο Ηπειρώτης φιλόλογος Σπύρος Εργολάβος, μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, επί 10ετίες ανατρέχει σε ιστορικές πηγές, σε γραπτές μαρτυρίες, επισκέπτεται τακτικά τις κατά το παρελθόν «φωτεινές ελληνικές εστίες». Ο κ. Εργολάβος παραθέτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ την ιστορική πληροφορία, το χθες και το σήμερα, τους ισχυρούς δεσμούς των Ηπειρωτών με τους τόπους που σφράγισαν με τη διαδρομή τους.

Η ιστορία της Νίζνα για τους Έλληνες αρχίζει από το 17ο αιώνα. Η περιοχή εκείνη την εποχή, ήταν το σταυροδρόμι των λαών και των ηπείρων. Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο στην Νίζνα βρέθηκαν πολλοί Έλληνες ανάμεσα στους οποίους οι περισσότεροι, ήταν οι Ηπειρώτες.

Στην Νίζνα, δραστηριοποιήθηκε η οικογένεια του λόγιου, συγγραφέα και διδάσκαλου Αθανασίου Ψαλίδα, ο οποίος έζησε εκεί τα εφηβικά του χρόνια. Από τις πλέον σημαντικές μορφές του νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Αθανάσιος Ψαλίδας φοίτησε στη Σλαβική Ιερατική Σχολή της Πολτάβα την οποία είχε ιδρύσει ο Ευγένειος Βούλγαρης.

Από τη Νίζνα ξεκίνησε ο Αναστάσιος Αβέρωφ, ο μεγαλύτερος αδελφός του Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος στη συνέχεια πήγε και στη Ρωσία και στην Αίγυπτο.

Από τη Νίζνα ξεκίνησαν ο Τριαντάφυλλος Δόμπολης και ο γιος του Ιωάννης, ο οποίος υπήρξε στη συνέχεια ο πρώτος υπουργός Οικονομικών της Ελλάδος επί Καποδίστρια, του οποίου ήταν προσωπικός φίλος και σύμβουλος. Ο Τριαντάφυλλος Δόμπολης προσέδωσε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, τον χαρακτηρισμό Καποδιστριακό, προς τιμήν του δολοφονημένου φίλου του, καθώς ήταν εκείνος που πρώτος είχε συλλάβει την ιδέα ίδρυσης Πανεπιστημίου στην Ελλάδα.

Στη Νίζνα δραστηριοποιήθηκε ο Ζώης Καπλάνης, αφού πρώτα πέρασε από το Βουκουρέστι. Είναι ο μεγάλος Ηπειρώτης ευεργέτης που οικοδόμησε το σχολείο στο Γραμμένο και την Καπλάνειο Σχολή στα Γιάννενα.

Από την Νίζνα ξεκίνησαν οι αδερφοί Ζωσιμάδες. Ήταν 6 αδέλφια συνολικά εκ των οποίων, ο Ιωάννης, ο Νικόλαος και ο Αναστάσιος, εγκαταστάθηκαν στη Νίζνα και οι άλλοι τρεις, εγκαταστάθηκαν στο Λιβόρνο της Ιταλίας και ασχολούνταν με το διαμετακομιστικό εμπόριο. Στο Ορθόδοξο Νεκροταφείο της πόλης, δίπλα στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης την οποία έκτισαν οι Ζωσιμάδες, βρίσκονται οι τάφοι των αδελφών Νικολάου και Αναστασίου.

Τα προνόμια των Ελλήνων

Το 1670 ένας φωτισμένος ιερωμένος, ο παπα-Χριστόδουλος από την Αιτωλοακαρνανία συγκέντρωσε όλους τους Έλληνες της περιοχής και ίδρυσαν το περίφημο Έλληνικό Αδελφάτο της Νίζνα, ένα δημόσιο θεσμό, επίσημα αναγνωρισμένο με προνόμια και οφέλη για την κοινωνία των Ελλήνων, η οποία με την πάροδο των χρόνων αποκτά ισχυρή οντότητα. Εκατό χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 1785, με διάταγμα της Αικατερίνης Β΄ της Ρωσίας, ιδρύεται το Γραικικό-Ελληνικό Μαγιστράτο της Νίζνα, το οποίο αναγνώριζαν οι αρχές της Ρωσίας, ως ένα είδος ανεξάρτητης Δημοκρατίας.

Το Γραικικό Μαγιστράτο πρωταγωνιστεί στην προσπάθεια για τον φωτισμό του Γένους, στην πνευματικοί καλλιέργεια των ελληνοπαίδων στη Νίζνα και τη γύρω περιοχή.

Υπέρμαχοι αυτού του αγώνα, οι Ηπειρώτες δήμαρχοι του Μαγιστράτου, ο Γεώργιος Ριζάρης, ο Ιωάννης Κλειτζάς και ο Στέφανος Μπούμπας, με πρωτοβουλία του οποίου ιδρύθηκε το 1817 το «Αλεξάνδρειο Ελληνικό Σχολείο», το οποίο λειτούργησε έως το 1919.

Σήμερα, όσοι επισκέπτονται τη Νίζνα, συναντούν σωζόμενα μνημεία αδιάψευστους μάρτυρες της άλλοτε σπουδαίας ελληνικής κοινότητας.

«Θα σχηματίσετε την εντύπωση, ότι πρόκειται για μία μεγάλη επαρχιακή ελληνική πόλη», αναφέρει ο κ. Εργολάβος ο οποίος έχει επισκεφτεί τη Νίζνα πολλές φορές.

«Εκεί θα βρείτε το πρώτο Νοσοκομείο το οποίο ίδρυσαν οι Ζωσιμάδες, εκεί θα βρείτε το πρώτο φαρμακείο το οποίο δημιούργησαν οι Έλληνες, το Γηροκομείο, εκεί θα δείτε το ελληνικό καφενείο, την οδό Ζωσιμάδων, την οδό των Ελλήνων, τη Λέσχη Ελλήνων Εμπόρων, η οποία στο ισόγειο του κτηρίου φιλοξενεί σπουδαία βιβλιοθήκη με ελληνικό χρώμα. Θα δείτε τον ναό των Αγίων Πάντων, που σώζεται μέχρι σήμερα και λειτουργεί. Με τον πρωτοπρεσβύτερο του ναού Αλεξάντερ Μορόζωφ έχουμε τακτική επικοινωνία. Όπως μας μεταφέρει 10 φορές την ημέρα βρίσκονται στα καταφύγια, γιατί η περιοχή σφυροκοπείται.

«Οι αξιοσέβαστοι αυτοί Έλληνες»

Οι σημερινοί κάτοικοι της Νίζνα, μιλάνε για τους προγόνους μας και τους αποκαλούν, «οι αξιοσέβαστοι αυτοί Έλληνες». Από το 1990 οπότε και επιτράπηκε πάλι, η ελεύθερη διακίνηση των Ελλήνων στη Νίζνα, δημιουργήθηκε ένας πυρήνας ελληνικός και σήμερα στην πόλη, υπάρχει ο Ελληνικός Σύλλογος Ζωσιμάδες, με τον οποίον εμείς βρισκόμαστε σε τακτική επαφή. Ο Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής, σε συνεργασία μαζί τους έκανε τις απαραίτητες ενέργειες, ώστε η πόλη της Νίζνα να αδελφοποιηθεί με την πόλη των Ιωαννίνων και αυτό πραγματοποιήθηκε στα Γιάννενα 2004.

Κατά τον 19ο αιώνα καθώς οι δρόμοι του εμπορίου άρχισαν να αλλάζουν, η Νίζνα σταμάτησε να είναι το ισχυρό σημείο αναφοράς, όμως το αποτύπωμα το Ελληνισμού παρέμεινε σημαντικό.