24ο ΦΝΘ: «Ελπίδα οι ανθρώπινες σχέσεις», λέει ο σκηνοθέτης της ταινίας του «Χρυσού Αλέξανδρου»

Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις των εχθροπραξιών στις ψυχές των παιδιών βρίσκονται στο επίκεντρο της ταινίας «Σπίτι από θραύσματα» που κέρδισε το πρώτο βραβείο στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Για εκτόξευση αυτών των επιπτώσεων μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, κάνει λόγο ο σκηνοθέτης Σάιμον Λέρενγκ Βίλμον, μιλώντας στο ΑΠΕ/ΜΠΕ. Η ταινία αναφερόταν στην πρώτη γραμμή του πυρός στην Ανατολική Ουκρανία. «Τώρα, πρώτη γραμμή είναι σχεδόν όλη η Ουκρανία», λέει.

Από την αρχή του πολέμου, η ταινία του κερδίζει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον του κόσμου, αλλά όπως λέει ο ίδιος: «Θα προτιμούσα να μην είχε γίνει ποτέ αυτή η τρομερή εισβολή. Αυτό που φοβάμαι είναι οι μακροχρόνιες, αθέατες επιπτώσεις που έχει ένας πόλεμος στα παιδιά που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή και τώρα πρώτη γραμμή είναι σχεδόν όλη η Ουκρανία. Από μερικά παιδιά που αντιμετώπιζαν το πρόβλημα, αυτό έχει εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα, οπότε φαντάζομαι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις θα εκτοξευθούν το επόμενο διάστημα», υπογραμμίζει και εξηγεί ότι σε έναν πόλεμο οι πόροι μειώνονται διαρκώς και αυτό οδηγεί σε ανεργία, φτώχεια, σε δυσκολία για κοινωνική κινητικότητα και εξέλιξη σε ιεραρχίες.

«Αυτά με τη σειρά τους οδηγούν σε έλλειψη ελπίδας, απόγνωση και αυτό, απ' ό,τι καταλαβαίνω από τις κοινωνικές λειτουργούς, από το σύστημα, αλλά και από τις δικές μου εμπειρίες στην ανατολική Ουκρανία, καταστρέφει οικογένειες», λέει ο Σάιμον Λέρενγκ Βίλμον.

Τα χωρισμένα σε ασφαλή και ανασφαλή κόσμο παιδιά

Πριν από τα ντοκιμαντέρ «Σπίτι από Θραύσματα» και «Μακρινό Γάβγισμα των Σκυλιών» -με το οποίο είχε επίσης αποσπάσει το Χρυσό Αλέξανδρο το 2018- ο Σάιμον Λέρενγκ Βίλμον είχε κάνει δύο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ για παιδιά.

«Όταν τα ολοκλήρωσα, τα έβλεπα και συνειδητοποίησα ότι και τα δύο ήταν για παιδιά με πολύ ασφαλείς ζωές, με ζωές που δεν βρίσκονται εκτός ισορροπίας. Σε αυτή τη φάση υπήρχαν τόσες αναταραχές στον κόσμο και συνειδητοποίησα ότι είναι πάρα πολλά τα παιδιά που ζουν στην ακριβώς αντίθετη συνθήκη. Η καθημερινότητά τους είναι γεμάτη ανασφάλεια, ακόμη και σε φυσικό κίνδυνο, οπότε ζουν σε ένα ανασφαλές περιβάλλον», αναφέρει.

Αυτή ήταν η αφορμή για την έρευνά του σχετικά με το πού πηγαίνουν αυτά τα παιδιά για συναισθηματική υποστήριξη. «Για κάποιο είδος άνεσης, την οποία θεωρώ απαραίτητη για μεγαλώσει ένας άνθρωπος χωρίς πάρα πολλές ουλές στην ψυχή», όπως αναφέρει.

Ένας από τους στόχους του ντοκιμαντέρ «Σπίτι από θραύσματα» ήταν να προβληθεί σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση και τις υπηρεσίες για παιδιά της περιοχής σε πολιτικούς στο Κίεβο, ώστε να αρχίσει ένας διάλογος για τις καλύτερες πρακτικές που εφαρμόζονται στο ορφανοτροφείο και αν μπορούν αυτές να εφαρμοστούν ευρύτερα. «Να κάνουμε μια αλλαγή που μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά», όπως υπογραμμίζει, κάτι που στις παρούσες συνθήκες είναι αδύνατο να γίνει. Εξηγεί ότι πριν αλλά και καθ' όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων είχε πολλές και εκτενείς συζητήσεις με τους ανθρώπους του ιδρύματος για το τι ήθελαν να κάνουν και υπήρχε, όπως ανέφερε, απόλυτη διαφάνεια σε ό,τι γινόταν. «Μείναμε έκπληκτοι με το πόσο ανοιχτοί ήταν όλοι απέναντί μας».

Προσέλαβε ψυχολόγους

«Συμπωματικά», όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης, τη μέρα της εισβολής, βρίσκονταν στο ορφανοτροφείο ειδικοί ψυχολόγοι, οι όποιοι κινήθηκαν πολύ γρήγορα από την τοπική αυτοδιοίκηση, έβαλαν τα παιδιά σε ένα τρένο και πήγανε δυτικά, όπου βρίσκονται ακόμη.

Οι ψυχολόγοι αυτοί παρακολουθούν τα παιδιά τακτικά εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο, χάρη στους ανθρώπους της ταινίας, καθώς από τότε που σταμάτησαν τα γυρίσματα θέλησαν να βοηθήσουν και μέσω της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Voices of children» προσέλαβαν δύο ντόπιους ειδικούς ψυχολόγους για να παρέχουν βοήθεια στα παιδιά στο ορφανοτροφείο.

Ο Σάιμον Λέρενγκ Βίλμον

«Όταν έγινε η εισβολή δεν ξέραμε πόσο γρήγορα θα εξελιχθεί και πόσο βίαιη θα είναι, οπότε με ηρέμησε λίγο το γεγονός ότι άμεσα κάποιοι φρόντισαν να πάνε τα παιδιά δυτικά που είναι σχετικά πιο ασφαλή, από ότι ήταν τότε ανατολικά», σημειώνει.

Η οργάνωση «Voices of Children»

Ο σκηνοθέτης αυτήν την περίοδο επικεντρώνεται στο να φέρει όσο περισσότερη προσοχή γίνεται στην οργάνωση «Voices of Children», που βοηθά τα παιδιά στις πληγείσες περιοχές της Ουκρανίας. «Να συγκεντρωθούν όσο περισσότερα χρήματα γίνεται ώστε να συνεχίσουν τη δουλειά που κάνουν. Αυτό σημαίνει ότι θα ταξιδεύω στον κόσμο με την ταινία με αυτό το σκοπό», αναφέρει.

Για τον ίδιο, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις -όπως η «Voices of Children», με την οποία συνεργάστηκε για τις ταινίες του- εφόσον κάνουν σωστά τη δουλειά τους, παίζουν καταλυτικό ρόλο σε καταστάσεις κρίσεων.

Εξηγεί ότι η συγκεκριμένη οργάνωση μόλις τρεις μέρες μετά την εισβολή στην Ουκρανία έστησε και άρχισε να λειτουργεί μια γραμμή υποστήριξης που διαδόθηκε σε όλο το facebook για παιδιά και έχει δεχτεί έναν τεράστιο αριθμό τηλεφωνημάτων. «Μπορεί να επικοινωνήσει κάθε παιδί και συνδέεται με έναν εξειδικευμένο ψυχολόγο παιδιών. Και αυτό είναι μόνο ένα από όλα όσα κάνουν», τονίζει.

Ο Σάιμον Λέρενγκ Βίλμον δίνει μεγάλη έμφαση στις ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, ιδιαίτερα αυτές που δημιουργούνται σε περιόδους κρίσης. Θεωρεί ότι το πιο ουσιαστικό είναι να «μην τα παρατάς ποτέ» και «να έχεις κάποιον στον οποίο μπορείς να στηριχτείς και κάποιος να μπορεί να στηριχτεί σε σένα. Αυτό προσπαθώ να δείχνω και με τις ταινίες μου. Ότι όσο τραγικός και να φαίνεται ο κόσμος, όταν μπορεί ο ένας να ακουμπήσει στον άλλο, υπάρχει κάποια ελπίδα».

Ακούει τις σκέψεις και τα όνειρα των παιδιών

Η σχέση εμπιστοσύνης ενός ντοκιμαντερίστα με τους πρωταγωνιστές είναι πάντα μία πρόκληση και στην περίπτωση των παιδιών, η προσέγγιση έχει μεγαλύτερες ιδιαιτερότητες. Πατέρας δύο παιδιών, συνομήλικων με τους πρωταγωνιστές του, ο Σάιμον Λέρενγκ Βίλμον εξηγεί ότι η εμπιστοσύνη χτίστηκε σταδιακά με πολλές επισκέψεις, αλλά και επειδή τα παιδιά νιώθουν ότι «μ΄ αρέσει να κάνω παρέα μαζί τους, όπως μ' αρέσει να κάνω παρέα και με τα δικά μου παιδιά. Ενδιαφέρομαι για τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους, τις ελπίδες και τα όνειρά τους».

Από την προηγούμενή του ταινία «Μακρινό Γάβγισμα των Σκυλιών» έμαθε ότι «για τις πιο επικίνδυνες πλευρές της ενήλικης ζωής, χρειάζεται να μιλήσεις στα παιδιά με ειλικρίνεια, να νιώθουν ότι είσαι ήρεμος και υπάρχει έλεγχος της κατάστασης» και με αυτόν τον τρόπο επιλέγει να μιλήσει στα δικά του παιδιά για τον πόλεμο.

Το μέλλον της Ουκρανίας

Για τον σκηνοθέτη, το καλύτερο σενάριο από 'δω και πέρα είναι να αποσυρθούν οι ρωσικές δυνάμεις άμεσα «γιατί χάνουν πολλές δυνάμεις σε αυτόν τον ανούσιο πόλεμο».

Το χειρότερο είναι η Ρωσία να καταλάβει την Ουκρανία, «αλλά είμαι βέβαιος ότι δεν θα μπορέσουν να την κρατήσουν. Η Ουκρανία θα γίνει ξανά Ουκρανία κάποια στιγμή».

Αποφεύγει ευγενικά να μιλήσει πολιτικά. «Έμαθα πολύ νωρίς από το πρώτο ντοκιμαντέρ ότι ο κόσμος δε θέλει να μιλάει για πολιτική. Ήθελαν απλά κάποιον να σταματήσει τους βομβαρδισμούς. Δεν έχει σημασία αν θα είναι η μία ή η άλλη πλευρά. Αν αρχίσεις να μιλάς για πολιτική είναι ο πιο σύντομος δρόμος να σου κλείσουν τις πόρτες. Η επικοινωνία μου επικεντρώθηκε στο τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Γι' αυτό μιλάνε και οι ταινίες μου και είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν αντίστοιχες ιστορίες και στη Ρωσία. Όχι για πολιτική. Εγώ θέλω να δείξω πόσο όμορφοι μπορεί να είναι οι άνθρωποι ο ένας με τον άλλο, αν το επιλέξουν», επισημαίνει και συμπληρώνει ότι αφήνει τους ειδικούς να μιλήσουν για την πολιτική, καθώς η εκπαίδευσή του δεν είναι στην κοινωνιολογία, την πολιτική ή τη στρατηγική.