Τα ερωτήματα των χρησμών της Δωδώνης στον κατάλογο «Μνήμη του κόσμου» της UNESCO

Αισιοδοξία για την ένταξη των μολύβδινων χρηστηρίων πινακίων, των ελασμάτων, από το Ιερό και το Μαντείο του Δία και της Διώνης στη Δωδώνη, στον κατάλογο «Μνήμη του κόσμου» της UNESCO, δημιουργεί η θετική ανταπόκριση στο θέμα, της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη.

Μετά από τη συνεργασία που είχε το τελευταίο διάστημα με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων Βαρβάρα Παπαδοπούλου, ενόψει και της επικείμενης συνεδρίασης της αρμόδιας Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO για την εξέταση του φακέλου, ο δήμαρχος Δωδώνης Χρήστος Ντακαλέτσης απευθύνθηκε με επιστολή του προς την υπουργό Πολιτισμού, ζητώντας να υποστηρίξει το αίτημα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων.

Η Λίνα Μενδώνη σε τηλεφωνική επικοινωνία της με το δήμαρχο Δωδώνης, τον διβεβαίωσε, πως παρακολουθεί από κοντά το θέμα, η πρόταση υποψηφιότητας ωριμάζει και θα κατατεθεί από το υπουργείο Πολιτισμού, άρτια, έγκαιρα και πολύ πριν την καταληκτική ημερομηνία, στην Ελληνική Εθνική Επιτροπή της UNESCO, για την προώθηση της υποψηφιότητας στον διεθνή οργανισμό, που έχει και την ευθύνη της τελικής απόφασης.

Σε σχετική δήλωσή του, ο δήμαρχος Δωδώνης Χρήστος Ντακαλέτσης τονίζει τα εξής: «Η ένταξη των μολύβδινων ελασμάτων της Δωδώνης στο πρόγραμμα "Μνήμη του Κόσμου" της UNESCO είναι ο ένας από τους μεγάλους στόχους μας για την ανάδειξη της Δωδώνης. Ελπίζουμε στη θετική εξέλιξη για το μοναδικό θησαυρό των Δωδωναίων ελασμάτων, που θα επιτρέψει μελλοντικά, την καλύτερη μελέτη, συντήρηση και ανάδειξή τους, μέσω της δημοσίευσης ή και της έκθεσής τους ακόμα, στον τόπο μας. Οφείλουμε δε, ένα προκαταβολικό "ευχαριστώ" στην υπουργό Πολιτισμού, για το ενδιαφέρον με το οποίο περιβάλλει τον συγκεκριμένο στόχο. Συμφωνήσαμε τέλος, όπως κατά την προγραμματισμένη επίσκεψή της στα Ιωάννινα, περί τα τέλη Οκτωβρίου, θα συζητήσουμε εκτενώς για όλες τις προτάσεις και προτεραιότητες του Δήμου μας, αναφορικά με τον αρχαιολογικό χώρο, μια εκ των οποίων αποτελεί και η πρωτοβουλία να εγγραφεί ο αρχαιολογικός χώρος στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO που είναι σήμερα σε εκκρεμότητα».

Τι είναι τα ελάσματα

Τα χρηστήρια πινάκια, ελάσματα, είναι μικρά τμήματα εύθραυστων, λεπτών φύλλων μολύβδου. Μέσω της χάραξης μικρών κειμένων, τεκμηριώνεται άμεσα μία από τις πρακτικές χρησμών στο Πανελλήνιο Μαντείο και Ιερό του Δία και της Διώνης. Οι προσκυνητές του Μαντείου, έγραφαν στη μία όψη του μολύβδινου πινακίου το ερώτημά τους και στη συνέχεια το δίπλωναν ή το τύλιγαν, κλείνοντας το ερώτημα στο εσωτερικό του.

Η κατάσταση συντήρησής τους ποικίλλει. Ορισμένα ελάσματα αποκαλύφθηκαν σε θραύσματα, άλλα σε τμήματα που συνδέονται, ενώ υπάρχουν και ακέραια. Το μέγιστο μέρος τους, άνω των 2.500, φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.

Ερωτήματα που ζητούσαν την απάντηση-χρησμό του Μαντείου της Δωδώνης, για θέματα πολιτικά ή θρησκευτικά, οικογενειακά, υγείας, επαγγελματικά, μετακίνησης, ιδιοκτησίας, αναγράφονται στα μολύβδινα ελάσματα, τα οποία αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για την καθημερινότητα των αρχαίων Ελλήνων.

Τα ελάσματα των χρησμών, πάνω στα οποία διαβάζονται συνολικά 4.216 επιγραφές, χρονολογούνται με βάση τη γραφή από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. έως τα μέσα του 3ου αι. π.Χ. Το μέγεθος των γραμμάτων δεν ξεπερνά το 1-1.5 χιλιοστό, ενώ τα ερωτήματα είναι γραμμένα σε ποικίλες αλφαβήτους και διαλέκτους, καθώς στο Μαντείο έφταναν άνθρωποι από όλες της περιοχές, από τις Συρακούσες και τον Τάραντα, τη Βοιωτία, την Αθήνα, την Κόρινθο.

Οι προσκυνητές του Μαντείου έγραφαν στη μία όψη του μολύβδινου ελάσματος και στη συνέχεια το δίπλωναν ή το τύλιγαν, κλείνοντας το ερώτημα στο εσωτερικό του. Ως προς το θέμα τους, τα ερωτήματα διακρίνονται σε δημόσια και ιδιωτικά. Τα δημόσια ερωτήματα είναι σχετικά λίγα, τίθενται κυρίως από πόλεις και αφορούν συνήθως πολιτικά ή θρησκευτικά ζητήματα. Τα περισσότερα ιδιωτικά ερωτήματα τίθενται κυρίως από άνδρες, σπανιότερα από γυναίκες ή ζευγάρια, και αφορούν ζητήματα που σε όλες τις εποχές απασχολούν τους ανθρώπους και προκαλούν άγχος, όπως θέματα οικογενειακά, υγείας, επαγγελματικά, μετακίνησης, ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, στις ερωτήσεις αναφορικά με το γυναικείο φύλο ο ερωτών ζητά να μάθει εάν θα ωφεληθεί με τον γάμο ή εάν θα πάρει την απαιτούμενη προίκα. Η αποκατάσταση των θυγατέρων ήταν βασικό μέλημα ενός πατέρα. Συχνές είναι και οι ερωτήσεις, που ο ενδιαφερόμενος αναρωτιέται εάν θα έχει παιδιά από μία συγκεκριμένη γυναίκα ή σε ποιον θεό θα πρέπει να προσευχηθεί για να αποκτήσει. Στον κύκλο των επαγγελματικών ενασχολήσεων, περιγράφονται δραστηριότητες, όπως η καλλιέργεια της γης, η αλιεία, η κτηνοτροφία, το εμπόριο, καθώς και η αλλαγή επαγγέλματος.

Μια από τις παλαιότερες ερωτήσεις του Μαντείου, γραμμένη σε κορινθιακό αλφάβητο, που τοποθετείται στο τέλος του 6ου π.χ αιώνα, είναι εκείνη που κάνει ο Έρμων. Ερωτά σε ποιον Θεό πρέπει να προσευχηθεί, προκειμένου να αποκτήσει χρήσιμα τέκνα από την σύζυγό του, Κρηταία. Σε ένα άλλο μολύβδινο πινάκιο, κατά τους 4ο-3ο αι.π.Χ., οι κάτοικοι της Δωδώνης ρωτούν εάν η βαρυχειμωνιά οφείλεται σε κάποιο παράπτωμα.

Οι ειδικοί επισημαίνουν πως η αξία των ελασμάτων έγκειται στη μοναδικότητα του αυθεντικού, πρωτογενούς υλικού, το οποίο αποτελεί πολύ σημαντική συμβολή στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, η οποία υποφέρει από την έλλειψη γραπτών πηγών.

Τα πρώτα πινάκια των χρησμών ανακαλύφθηκαν από τον Αρτινό αρχαιολόγο και πολιτικό Κωνσταντίνο Καραπάνο την περίοδο 1876-77. Πολλά από τα ελάσματα που ήρθαν στο φως δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο στο Παρίσι, το 1878, στο έργο του με τίτλο «Dodone et ses ruines-Η Δωδώνη και τα ερείπιά της». Ο κύριος όγκος των ελασμάτων, τα οποία σώζονται σήμερα, ήρθε στο φως κατά τις συστηματικές ανασκαφές του Δημήτριου Ευαγγελίδη κατά τα έτη 1929-1935 και 1952-1959, ανασκαφές που μετά τον θάνατό του συνεχίστηκαν από τον συνεργάτη του, Σωτήρη Δάκαρη.

Το 2006, ο Eric Lhote δημοσίευσε σημαντικό αριθμό ελασμάτων στο βιβλίο με τίτλο «Les lamelles oraculaires de Dodone - Τα ελάσματα των χρησμών στη Δωδώνη». Στα μέσα της δεκαετίας του ΄70, ο Σ. Δάκαρης σχεδίασε την έκδοση του συνόλου των ελασμάτων που βρέθηκαν στις ανασκαφές του Ευαγγελίδη και τις δικές του. Η έκδοση κυκλοφόρησε το 2013 από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία σε δύο τόμους υπό τον τίτλο «Τα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης των ανασκαφών Δ. Ευαγγελίδη» και περιλαμβάνει τα ελάσματα που ανακαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές των ετών 1929-1932 και 1935.