«Κάλλος. Η Υπέρτατη Ομορφιά» - Η νέα αρχαιολογική έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

Η έκθεση «Κάλλος. Η Υπέρτατη Ομορφιά» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που ξεκινά στις 29 Σεπτεμβρίου 2021 και θα διαρκέσει έως 16 Ιανουαρίου 2022, παρουσιάζει μοναδικά αντικείμενα από την Ελλάδα, την Ιταλία και το Βατικανό.

Εκθέματα που ξεχωρίζουν όχι μόνο λόγω της εξαιρετικής ομορφιάς και σπανιότητάς τους (από τις 300 και πλέον εμβληματικές αρχαιότητες που την εμπλουτίζουν, η συντριπτική πλειονότητά τους βγαίνει για πρώτη φορά εκτός των μουσείων προέλευσής τους), αλλά κυρίως εξαιτίας των πολλαπλών νοημάτων τους που αφορούν την έννοια του Κάλλους στην καθημερινή ζωή και τη φιλοσοφική σκέψη της αρχαίας Ελλάδας.

«Σημασία έχει πώς συλλαμβάνεις, πώς υλοποιείς μια έκθεση. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται έκθεση όχι για την ομορφιά, αλλά για το κάλλος», εξήγησε στη συνέντευξη Τύπου που έγινε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ) ο καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, δημιουργός και επιμελητής της έκθεσης «Κάλλος», με την οποία και αποχαιρετά το ΜΚΤ που υπηρέτησε επί δεκαετίες.

© Πάρις Ταβιτιάν Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

«Στο ταξίδι των λέξεων μέσα στον χρόνο, κάποιες ποντίστηκαν στο βάθος της λησμονιάς, άλλες αχνοφέγγουν ακόμα στο μυαλό, στο στόμα και στη γραφή των ανθρώπων, κι άλλες άλλαξαν ταυτότητα και πήραν νοήματα αλλότρια. Έτσι, το κάλλος αντικαταστάθηκε από την ομορφιά ή την ωραιότητα στη νεοελληνική του νοηματοδότηση. Η ομορφιά σήμερα παραπέμπει στην εξωτερική ομορφιά προσώπου ή σώματος ή αμφοτέρων. Έννοιες που είχε το κάλλος ήδη από το ομηρικό έπος, στη νεοελληνική γλώσσα αχνοφέγγουν πολύ σπάνια», σημείωσε μεταξύ άλλων ο καθηγητής.

«Αν και η αρχαία ελληνική λέξη κάλλος σημαίνει ομορφιά και συνδέεται τόσο με το γυναικείο όσο και με το ανδρικό φύλο, εντούτοις θελήσαμε να συμπληρώσουμε την έννοια της ομορφιάς με στοιχεία από τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, στοιχεία αρετής όπως η σοφία, ο ηρωισμός, η ευγενής άμιλλα και η καλοσύνη. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν αυτοί που θεώρησαν ότι όλες αυτές οι αρετές είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ομορφιάς. Κι έτσι γεννήθηκε το κάλλος», είπε η Σάντρα Μαρινοπούλου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του ΜΚΤ για τη νέα αρχαιολογική έκθεση που αποτελεί συνέχεια προηγούμενων εκθέσεων του Μουσείου οι οποίες εστιάζουν σε πανανθρώπινα ζητήματα, όπως ο Έρωτας, η Υγεία και ο Θάνατος.

«Είμαστε υπερήφανοι που υποστηρίζουμε αυτήν τη διορατική έκθεση, η οποία είναι θεμελιώδης για τον πολιτισμό», τόνισε ο Jean-Paul Agon, πρόεδρος του Ομίλου L'Oréal, με την υποστήριξη της οποίας πραγματοποιήθηκε η έκθεση και ευχαρίστησε τον κ. Σταμπολίδη για την οξυδέρκεια και πολυπραγματοσύνη του, καθώς και τον συνεπιμελητή της έκθεσης, Ιωάννη Δ. Φάππα, για τις γνώσεις και την αφοσίωσή του.

Από τη μεριά του ο κ. Φάππας μίλησε για την προετοιμασία της έκθεσης σε μια δύσκολη συγκυρία, αλλά και για την επίπονη διαδικασία της επιλογής των 300 από τα 13.000 υποψήφια αντικείμενα που προέκυψαν από τη βιβλιογραφική έρευνα και τις επισκέψεις στα μουσεία. «Πρόκειται για αντικείμενα πραγματικά ένα προς ένα, καθένα από τα οποία έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία», τόνισε ο επιμελητής για τα εκθέματα.

© Πάρις Ταβιτιάν Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Το αρχαιοελληνικό κάλλος είναι ένα ιδεώδες που αναπτύχθηκε στην αρχαία ελληνική σκέψη, εκφράστηκε μέσα από τα ποιήματα των επικών (8ος αι. π.Χ.) και λυρικών (7ος - 6ος αι. π.Χ.) ποιητών αρχικά ως εξωτερική ομορφιά και αποκρυσταλλώθηκε σταδιακά μέσα από κείμενα φιλοσόφων από τον 6ο αι. π.Χ. και εξής, οι οποίοι αναφέρθηκαν σε αυτό ως συνδυασμό της φυσικής εμφάνισης και των αρετών της ψυχής. Σε αυτή τη διάσταση του κάλλους επικεντρώνεται και η έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, αναδεικνύοντας τη συμβολή της αρχαίας Ελλάδας στον καθορισμό της έννοιας της ομορφιάς έως και σήμερα.

Τριακόσιες εμβληματικές αρχαιότητες από 52 μουσεία, συλλογές και εφορείες αρχαιοτήτων σε όλη την ελληνική επικράτεια, την Ιταλία και το Βατικανό, παρουσιάζονται στη συντριπτική πλειονότητά τους για πρώτη φορά εκτός των μουσείων προέλευσής τους και συναντώνται στο ΜΚΤ για να αποδώσουν ολοκληρωμένα το ιδεώδες του Κάλλους.

Τα εκθέματα που επιλέχθηκαν (αγάλματα, ειδώλια, αγγεία, όστρακα, κάτοπτρα, κοσμήματα, αρωματοδόχα ληκύθια, χρηστικά είδη καλλωπισμού, πήλινα, λίθινα, μετάλλινα έργα και τερακότες, εργαλεία κόμμωσης κ.α.) χρονολογούνται κυρίως από τον 7ο έως και τον 1ο αι. π.Χ., δηλαδή από την αρχαϊκή έως και την ελληνιστική περίοδο και συμπληρώνονται από ελάχιστα έργα των ρωμαϊκών χρόνων, σε περιπτώσεις όπου πρωτότυπα έργα των προηγούμενων περιόδων έχουν σωθεί μόνο σε αντίγραφα. Από τα εκθέματα ξεχωρίζουν, μεταξύ άλλων, η κεφαλή της Σφίγγας από τον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη, το άγαλμα της Λάκαινας από την έπαυλη του Ηρώδη στην Εύα Λουκούς Κυνουρία που θεωρείται πρωτότυπο έργο του Λυσίππου (τέλη 5ος αι. π. Χ.), το μαρμάρινο άγαλμα Έρωτος που τεντώνει το τόξο (1ος αι. μ. Χ.) από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Βενετίας, το μαρμάρινο ανάγλυφο με την ερωτική συνεύρεση της Λήδας με τον Δία μεταμορφωμένο σε κύκνο (1ος - 2ος αι. μ.Χ.) από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, η αρπαγή της Αντιόπης από τον Θησέα (510-500 π.Χ.) από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας και το αγαλματίδιο Αφροδίτης απολουομένης (2ος-1ος αι. π. Χ.) από το Αρχαιολογικό Μουσείου Ρόδου.

© Πάρις Ταβιτιάν Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Η έκθεση διαρθρώνεται σε 10 ενότητες: αρχαϊκό και κλασικό κάλλος, θεϊκό κάλλος, κάλλος θνητών, «καλοί» και «καλές» στην αρχαιότητα, αθλητικό κάλλος, ηρωικό κάλλος, αρπαγές κάλλους και συνευρέσεις, καλλιστεία θεοτήτων, δαιμονικό κάλλος, ωραίοι άωροι, καλλωπισμός.

Συνοδεύεται από ελληνικό και αγγλικό κατάλογο (768 σελίδων έκαστος) σε επιμέλεια του καθηγητή Νικόλαου Χρ. Σταμπολίδη και του δρς Ιωάννη Δ. Φάππα, που περιλαμβάνουν αναλύσεις των δύο επιμελητών, ενώ παρουσιάζονται όλα τα έργα με αναλυτικά επεξηγηματικά κείμενα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Στον κατάλογο κλήθηκαν να συνεισφέρουν κατ' εξοχήν επιστήμονες και βαθείς γνώστες του θέματος όπως ο D. Konstan, ο Gr. Nagy, ο Β. Κάλφας, η Ε. Μανακίδου, η Ευ. Κεφαλίδου, η Α. Κοτταρίδη, ο Π. Τσέλεκας, ο A. Stähli, η Ειρ. Παπαγεωργίου, η Δ. Ακτσελή, ο Ph. Walter, τα κείμενα των οποίων αποτελούν ορόσημο για την κατανόηση της έννοιας της ομορφιάς. Τέλος, συμπεριλαμβάνεται ένας μικρός οδηγός της έκθεσης με κείμενα του καθηγητή Ν. Χρ. Σταμπολίδη. Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.