Τέχνη 1821: Ανάλυση του έργου «Ο όρκος των Φιλικών», Νικόλαος Ξυδιάς-Τυπάλδος
Στις 14 Σεπτεμβρίου (ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού) του 1814 ιδρύθηκε στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία, η μεγαλύτερη και σημαντικότερη από τις μυστικές εταιρείες που προετοίμασαν την Επανάσταση του 1821. Οργανωτικά πρότυπά της αποτέλεσαν ο καρμποναρισμός και ο ελευθεροτεκτονισμός.
Παραμονές της Επανάστασης, τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας υπολογίζονταν σε μερικές δεκάδες χιλιάδες, μεταξύ των οποίων ήταν Φαναριώτες, υψηλόβαθμοι κληρικοί, όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, μεγαλοκοτζαμπάσηδες όπως οι Ανδρέας Ζαΐμης και Ανδρέας Λόντος, πλοιοκτήτες όπως η υδραίικη οικογένεια Κουντουριώτη και οπλαρχηγοί όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κ.ά.
Λόγω της ιδιαίτερης φύσης της Εταιρείας και της μυστικής δράσης της, πίνακες που σχετίζονται με αυτή σπανίζουν στην ελληνική τέχνη. Ο όρκος, όμως, ως βασικό συμβάν εισόδου κάποιου πατριώτη στους κόλπους της Εταιρείας, ήταν θέμα που απασχόλησε κάποιους καλλιτέχνες, όπως τον Διονύσιο Τσόκο (Όρκος, 1849, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Τον όρκο απεικονίζει και ο Νικόλαος Ξυδιάς-Τυπάλδος. Η σκηνή λαμβάνει χώρα στο σκοτεινό εσωτερικό μιας εκκλησίας. Τέσσερις άντρες συνωστίζονται γύρω από το ευαγγέλιο(;), ενώ στο βάθος ο ιερέας μεταλαμβάνει τους γονατιστούς πιστούς. Η σύνθεση, με την ανισομερή ανάπτυξή της, προκαλεί στον θεατή την αίσθηση της συνωμοτικής συμμετοχής στο συμβάν.
Ο πίνακας -πρόκειται πιθανόν για προσχέδιο- διαφοροποιείται αρκετά από το ακαδημαϊκό ύφος του Ξυδιά-Τυπάλδου. Εδώ, ο ζωγράφος αδιαφορεί για τις λεπτομέρειες, την ακρίβεια του σχεδίου ή τη λάμψη των χρωμάτων. Αντίθετα, δίνει έμφαση στο πέρασμα από το φως στο σκοτάδι, στο αδρό σχέδιο, στο λιτό χρώμα.
Ο Ξυδιάς-Τυπάλδος γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς. Σπούδασε ζωγραφική στην Ιταλία, ενώ το 1866 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών και σταδιακά ανέπτυξε πλούσια καλλιτεχνική δραστηριότητα. Μετά το θάνατο της γυναίκας του, το 1899, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του.
Με τη συνδρομή της Εταιρείας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης