Πέλα Σουλτάτου: Οι γυναικοκτονίες είναι νομιμοποιημένες στις συνειδήσεις μας

Πρόκειται για μια φανταστική ιστορία που παρόμοιες της όμως βλέπουμε τακτικά στα ειδησεογραφικά δελτία, και που διαδραματίζεται στην Κρήτη, το μέρος που γεννήθηκε και μεγάλωσε η συγγραφέας.

Στην Κρήτη όπου έχουμε τις περισσότερες γυναικοκτονίες, αναλογικά με άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας και δεκάδες περιπτώσεις έμφυλης βίας κάθε χρόνο.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών μιλήσαμε με την Πέλα Σουλτάτου, όχι μόνο με την ιδιότητά της ως συγγραφέα, αλλά και ως κοινωνιολόγο (διδάσκει Κοινωνιολογία της Υγείας στο ΕΚΠΑ και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής) για την έμφυλη βία, τις κοινωνικές αιτίες που την γεννούν και φυσικά για το βιβλίο της.

- Το βιβλίο σας και το θέμα του είναι η αφορμή γι αυτή τη συζήτησή μας, αλλά θα αρχίσω αντίστροφα, δηλαδή με το θέμα που διαπραγματεύεται και θα επικαλεστώ περισσότερο την ιδιότητα του κοινωνιολόγου παρά του συγγραφέα. Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους να πιστεύουν ότι μπορούν να έχουν σχέσεις ιδιοκτησίας με το γυναικείο κορμί; Η κοινωνία πλέον μιλάει περισσότερο και είναι πολύ πιο αυστηρή για τις περιπτώσεις έμφυλης βίας και την πατριαρχία. Συμφωνείτε;

Ναι μιλάμε περισσότερο πλέον και σωστά μιλάμε περισσότερο, γιατί είναι κάτι σοβαρό και πρέπει να δούμε πως θα το διαχειριστούμε. Μιλάμε περισσότερο για αυτό, γιατί όπως ξέρετε η ειδησεογραφία βρίθει από περιστατικά κακοποίησης γυναικών και γυναικοκτονιών, τα οποία όμως, είναι η κορυφή του παγόβουνου.

Αν η χειροδικία ως παιδαγωγικό μέσο ήταν αποδεκτή σε προηγούμενες γενιές, αν για παράδειγμα ο δάσκαλος χτυπούσε το παιδί στην τάξη -για να αφήσουμε προς το παρόν τις γυναίκες- σήμερα είναι εντελώς απαράδεκτο. Παλιότερα το να χτυπάει ο άντρας τη γυναίκα του ήταν κοινωνικά αποδεκτό. Αν και η κοινωνία δεν επικροτούσε, τουλάχιστον συναινούσε σιωπηλά.

Η χειροδικία στη γυναίκα ήταν και αυτός ένας «τρόπος διαπαιδαγώγησης της γυναίκας» και για να πάμε πιο πίσω στο χρόνο και να δούμε και τι κατάλοιπα υπάρχουν, η γυναίκα θεωρούνταν ένα «δαιμόνιο στοιχείο» το οποίο χρειάζονταν χειραγώγηση και υποταγή για να μπορέσει να συμπλεύσει με τον άνδρα.

Σήμερα αυτά δεν είναι αποδεκτά. Δεν μπορούμε να μιλάμε για ξυλοδαρμούς και χειροδικία ως παιδαγωγικό μέσο.

- Το θέμα του βιβλίου σας διαδραματίζεται σε μια λαϊκή γειτονιά, προσφυγογειτονία, και με πρωταγωνιστές φτωχούς ανθρώπους. Από τη γνώση σας ή από την παρατήρηση, η έμφυλη βία είναι συχνότερο φαινόμενο στα κατώτερα οικονομικά στρώματα;

Δεν μπορώ να το πω αυτό. Θα πρέπει να αναζητήσουμε στοιχεία με βάση την κοινωνική τάξη. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι οι άνθρωποι που συναντούν περισσότερα προβλήματα επιβίωσης στην καθημερινότητά τους και έχουν τεράστια δυσκολία στο να τα επιλύσουν, κάτι που συμβαίνει στα χαμηλά οικονομικά στρώματα τα οποία αντιμετωπίζουν προβλήματα ανεργίας, φτώχειας, κοινωνικής απομόνωσης, είναι πολύ πιο πιθανό να καταφύγουν στη βία, ως βαλβίδα εκτόνωσης των ενστίκτων τους.

Όμως αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ περισσότερο διάφανοι. Ελέγχονται πολύ περισσότερο από τον κοινωνικό τους περίγυρο. Υπάρχει κοινωνικός έλεγχος για αυτούς τους ανθρώπους πολύ περισσότερος από τους ανθρώπους υψηλών οικονομικών στρωμάτων.

Σε αυτά τα στρώματα –και έχουμε περιπτώσεις που μπορούμε να αναζητήσουμε στην ειδησεογραφία– είναι πιο δύσκολο περιπτώσεις βίας να δουν το φως της δημοσιότητας, είναι πιο δύσκολο η γυναίκα να καταφύγει σε δομές όπως είναι οι ξενώνες φιλοξενίας για κακοποιημένες γυναίκες και είναι πολύ πιο δύσκολο να ασκηθεί κοινωνικός έλεγχος από τη γειτονιά.

Αυτά αποτελούν εμπειρικές παρατηρήσεις.

Αλλά επίσης, ακόμη και αν το δούμε πληθυσμιακά, τα άτομα των ανώτερων οικονομικά τάξεων είναι πολύ λιγότερα από τις πλατιές λαϊκές μάζες.

- Το κοινωνικό περιβάλλον σήμερα αναπαράγει περισσότερο ή λιγότερο στερεότυπα για την κοινωνική θέση των φύλων; Για παράδειγμα, οι γυναίκες ασχολούνται με το νοικοκυριό, οι άντρες δουλεύουν έξω, ο άντρας «δικαιολογείται» αν έχει άστατη προσωπική ζωή, η γυναίκα αν το κάνει θα κακοχαρακτηρισθεί, κ.λπ. Παίρνω αφορμή για την ερώτηση από την ηρωίδα του βιβλίου σας, που παρά το ότι είναι μια ελεύθερη γυναίκα, κρατά κρυφή την προσωπική ζωή της από το γιο της.

Πριν το δούμε διαχρονικά, πάλι θα πρέπει να το εξειδικεύσουμε σε σχέση με τις κοινωνικές τάξεις στις οποίες αναφερόμαστε. Είναι ταξικό το θέμα, διότι μια γυναίκα που ανήκει σε υψηλότερα οικονομικά στρώματα, μπορεί να απολαμβάνει μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας όσον αφορά τις ερωτικές της επιλογές όπως και άλλες επιλογές στη ζωή της.

Για μία φτωχή ή λούμπεν προλετάρια δεν είναι κατακτημένο δικαίωμα. Μιλάμε λοιπόν για γυναίκες που και οι δύο ζουν στο σήμερα, στην ίδια χώρα. Η διαβάθμιση λοιπόν είναι κοινωνική.

Σε αδρές γραμμές θεωρώ ότι αυτά τα πράγματα δεν έχουν μια γραμμική πορεία. Δεν εξελίσσονται προς μια προοδευτική κατεύθυνση που μπορούμε να πούμε ότι όλο και περισσότερο κατακτούμε τα δικαιώματά μας και δεν παλινδρομούμε. Είναι κατά περίπτωση.

- Μαθαίνουμε για γυναικοκτονίες και διαβάζουμε τίτλους όπως, «τον τύφλωσε το ερωτικό πάθος, έγκλημα πάθους, έγκλημα τιμής» κ.λπ., κάτι που με μια πρώτη ανάγνωση μπορεί να χαρακτηριστεί ότι δίνει ελαφρυντικό στο δράση. Γιατί πιστεύετε ότι διαβάζουμε τέτοιους τίτλους; Είναι μια γενική μιντιακή γραμμή, ή ένα στερεότυπο που έρχεται ίσως από παλιά;

Όχι δεν πιστεύω σε συνωμοσιολογικά σενάρια ότι δίνεται κάποια γραμμή από ψηλά στο τι θα γραφτεί. Ο συντάκτης φέρει την ευθύνη όσων γράφει σε πολύ μεγάλο βαθμό και δεν κάνει τίποτα από το να αντανακλά τις γενικότερες αντιλήψεις μιας κοινωνίας. Οι γυναικοκτονίες, κατά κάποιο τρόπο είναι νομιμοποιημένες στις συνειδήσεις μας. Αυτό το δαιμονικό στοιχείο που λέγεται γυναίκα -γιατί σας θυμίζω το «διά γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα»- δεν μπορούμε να το δούμε χωρίς το τι συνέβαινε στο παρελθόν. Υπάρχουν κατάλοιπα. Τουλάχιστον στην κοινωνιολογία έτσι τα λέμε. Είναι τι αντιλήψεις υπήρχαν όλα αυτά τα χρόνια για τη γυναίκα.

- Για να έρθω και στο βιβλίο σας, όπου ο γιoς της ηρωίδας σας παραλίγο να γίνει μητροκτόνος, γιατί ένα νέο παιδί -και μάλιστα στη σύγχρονη εποχή που υποτίθεται ότι έχουν περάσει δεκαετίες σεξουαλικής απελευθέρωσης- αρνείται να δεχθεί ότι η σεξουαλική απελευθέρωση ισχύει για όλους, ακόμη και για τη μητέρα του;

Γιατί θα πρέπει να ορίσουμε ποιο είναι αυτό το παιδί και που ζει. Είναι διαφορετικό ένα παιδί που ζει στη Νέα Υόρκη, από ένα παιδί που ζει στο Νεπάλ, στην Αθήνα ή σε μια επαρχιακή πόλη της Ελλάδας.

Το παιδί εμφορείται από τις αρχές και τις αξίες ενός συγκεκριμένου συστήματος στο οποίο γαλουχείται. Ο 18χρονος ήρωας του βιβλίου μου είναι μεγαλωμένος σε μία λαϊκή γειτονιά, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ο 18χρονος αυτός θα έχει διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων και κατ' επέκταση, τι σημαίνει σεξουαλική χειραφέτηση της γυναίκας, από έναν 18χρονο που μεγαλώνει σήμερα στην Κηφισιά.

Ένας 18χρονος που προέρχεται από μια λαϊκή οικογένεια θα μπορούσε να έχει και ακριβώς τα αντίθετα χαρακτηριστικά, ωστόσο ο συγκεκριμένος ήρωας λειτουργεί με έναν τρόπο αναχρονιστικό, υπερσυντηρητικό σε ό,τι αφορά τη χειραφέτηση της μητέρας του.

Ο συγκεκριμένος ήρωας όμως εμφορείται από τα χαρακτηριστικά αυτού που αποκαλούμε σήμερα πατριαρχική κοινωνία, η οποία θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Κρήτη απ' όπου τα βιώματα και οι αναφορές μου, γιατί μεγάλωσα σε αυτές ακριβώς τις λαϊκές γειτονιές.

Και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, θα πρέπει να ξέρει ο κόσμος ότι η Κρήτη παρουσιάζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά την έμφυλη βία και την κακοποίηση.

- Στο βιβλίο σας η κεντρική ηρωίδα μαχαιρώνεται από το γιο της, γιατί αυτός δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι η μητέρα του έχει προσωπική ζωή. Όταν όμως έρχεται η ώρα της κατάθεσης στην Αστυνομία αυτή τον συγκαλύπτει και αποδίδει την επίθεση σε έναν διαρρήκτη.

Ναι, γιατί αυτοί είναι οι άγραφοι κανόνες στην κοινωνία μας. Δεν είναι μια μαφιόζικη ομερτά. Μια μητέρα δεν θα καταδώσει το γιο της ακόμη και αν αυτός πήγε να τη σκοτώσει.

- Συνδέεται αυτό με την παγιωμένη πατριαρχία, όπως μου την περιγράψατε, ή κατά κάποιο τρόπο την αναπαράγει;

Όχι. Είναι άλλο τι κάνεις σε προσωπικό επίπεδο και άλλο τι πρέπει να γίνεται σε θεσμικό επίπεδο. Αυτά τα δύο πράγματα δεν πρέπει να συγχέονται.

Η μητέρα μπορεί να συγχωρέσει τον γιό της, ακόμη και αν αυτός έχει αποπειραθεί να τη σκοτώσει. Ωστόσο, η Πολιτεία και η κοινωνία μας οφείλει να προστατεύσει αυτή τη γυναίκα θεσμικά.

Ξεκαθαρίζουμε όμως ότι μιλάμε για μια συγκεκριμένη γυναίκα σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Δεν ξέρουμε τι θα έκανε αντίστοιχα μια γυναίκα στο Λονδίνο. Πιθανόν να τον κατήγγειλε.

Αλλά και η επιλογή μου να βάλω την ηρωίδα του βιβλίου μου να λειτουργεί έτσι, είναι καταγγελτικό με έναν τρόπο. Σου δείχνει μια πραγματικότητα, η οποία είναι αποδεκτή από τον κόσμο.

Θα μπορούσα να φτιάξω μια ηρωίδα, σύγχρονη, αυτής της κοινωνικής τάξης, στην ελληνική πραγματικότητα, η οποία θα πήγαινε στην αστυνομία να κάνει καταγγελία; Όχι. Δεν θα ήταν αληθοφανής, θα ήταν ψεύτικη.