26 χρόνια χωρίς τη Μελίνα Μερκούρη: Η ζωή και το έργο της μέσα από δικά της λόγια

Νικημένη από τον καρκίνο η Πασιονάρια της Ελλάδας έχασε μια από τις πολλές μάχες που παραδόθηκε, αλλά είχε δώσει τον αγώνα της όπως εκείνη θέλησε.

Μιλώντας στο Down Town το 2017 η Μανουέλλα Παυλίδου, γραμματέας και έμπιστη φίλη της Μελίνας μοιράστηκε τη δύναμή της ακόμη και στον επίλογο της ζωής της:

«Ένας σημαντικός τσακωμός για μένα που είχα μαζί της και μου σημάδεψε αργότερα και όλη μου τη ζωή ήταν όταν ήταν να φύγει για το τελευταίο της ταξίδι στην Αμερική, για την εγχείρηση» λέει.

Εκείνη και ο καρκίνος

«Είχαμε τσακωθεί πολύ έντονα, εγώ τότε δούλευα στο Mega, και της λέω “δεν πρόκειται να έρθω στην Αμερική μαζί σου”. “Δεν με νοιάζει, να μην έρθεις" απαντάει και τελειώνει εκεί το θέμα. Μια εβδομάδα πριν τηλεφωνεί και μου ανακοινώνει: “κοίταξε να δεις, δώσε μου το διαβατήριό σου. Θα σου βγάλω εισιτήριο και θα έρθεις μαζί μου στην Αμερική, γιατί έχω μια υποψία ότι θα πεθάνω. Και αν πεθάνω, δεν θα μπορέσεις να ζήσεις με τις τύψεις που θα έχεις”. Τρομερό;».

Και συμπλήρωσε:

«Είχε μια ψυχραιμία με τον θάνατο. Ήταν μια γυναίκα που φοβόταν πάρα πολύ τον καρκίνο. Όταν η ίδια έμαθε ότι είχε το ’88 είπε: “Πολύ καλά” και δεν ξαναμίλησε ποτέ γι’ αυτό, ούτε τη λέξη δεν αναφέραμε, ενώ τον θάνατο τον αντιμετώπιζε πολύ ψύχραιμα. Έλεγε: “Λες να πεθάνω;” σαν να έλεγε το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο αθανασία, νικημένη από τον καρκίνο» πρόσθεσε.

Εκείνη και ο πολιτισμός

Φιγούρα παγκόσμιας ακτινοβολίας, πολιτικός και καλλιτέχνης, η Μελίνα Μερκούρη ήταν η Πασιονάρια της Ελλάδας κάνοντας έναν αγώνα εθνικό (την επιστροφή των Μαρμάρων), αυστηρά προσωπικό.

Αδιαμφισβήτη στην επιρροή της, ταλαντούχα για πολλούς, αμφιλεγόμενη για άλλους, η Μελίνα Μερκούρη είχε πει ανάμεσα σε άλλα: «Ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ».

Εκείνη και εκείνη

Μια αστή που λάτρευε με ό,τι καταπιανόταν και ήθελε να τη λατρεύουν για όσα έκανε, δεν την ενδιέφερε να είναι μόνο η ακούραστη «mere courage» του Παρισιού (ένα παρατσούκλι που της είχαν δώσει οι Γαλλόφωνοι όταν έκανε καμπάνια κατά της δικτατορίας στο Παρίσι διεκδικώντας συμμάχους), ούτε η ηθοποιός ταινιών και θεατρικών παραγωγών που την ανέδειξαν σε ντίβα του παγκόσμιου θεάματος. Αναρχική ντίβα, η Μελίνα Μερκούρη λείπει εδώ και 25 χρόνια.

Αυτά είναι κομμάτια από τη ζωή της όπως τα σύνταξε η ίδια στην αυτοβιογραφία της με τίτλο «Γεννήθηκα Ελληνίδα».

Η Μελίνα Μερκούρη για τον πρώτο άντρα της ζωής της

«Ο πρώτος άντρας που αγάπησα ονομαζόταν Σπύρος. Ήταν υπερβολικά όμορφος, υπερβολικά γοητευτικός. Το στόμα του μύριζε γλυκύτερα από το στόμα οποιουδήποτε άντρα που γνώρισα ποτέ. Λάτρευα το αγκάλιασμά του, ένα αγκάλιασμα που ήταν αρωματισμένο με ροδόνερο και βασιλικό.

Ήταν δυνατός. Ήταν ψηλός. Αγαπούσε τη γυναίκα του και την απατούσε. Αγαπούσε τους γιους του και τους φρόντιζε. Ένιωθε πάθος για μένα κι αυτό έκανε τα παιδικά μου χρόνια πολύ ευτυχισμένα. Ο Σπύρος ήταν παππούς μου. Ήταν επίσης δήμαρχος της Αθήνας επί τριάντα χρόνια....»

Πηγή: Η Μελίνα Μερκούρη φωτογραφημένη για το περιοδικό LIFE στο Λούβρο

Η Μελίνα Μερκούρη για το θέατρο

«Ο παππούς μου, αλλά κι ο πατέρας μου μ' επηρέασαν πολύ για το θέατρο, αφού πολιτική και θέατρο είναι τόσο συνδεδεμένα, με κοινό παρονομαστή το λαό.... Έπρεπε να γίνω ηθοποιός, διότι είχα πολιτικούς στο σπίτι και τους έβλεπα στο μπαλκόνι να μιλάνε και να πείθουν τον κόσμο. Ε, λοιπόν, ήταν μια παράσταση. Και εγώ ήθελα να κάνω ορισμένα πράγματα και να τα καταφέρω για τον εαυτό μου.

Μια μέρα, ήμουν πέντε χρόνων, κι ήθελα ένα φωνογράφο, αλλά ήξερα πως δεν υπήρχαν τα λεφτά, γιατί θα μου έπαιρναν παπούτσια τα Χριστούγεννα. Όμως, ήθελα φωνογράφο κι αναρωτιόμουν πώς μπορώ να τον αποκτήσω και σκέφθηκα με την πειθώ, με τα λόγια, όπως κάνει ο παππούς μου από το μπαλκόνι, όπως κάνει ο μπαμπάς μου, όπως κάνει ο θείος μου.

Λοιπόν, πήγα στον καθρέφτη κι άρχισα να λέω, "θα ήθελα πάρα πολύ ένα φωνογράφο και αν δεν μου τον δώσεις θα είναι πάρα πολύ μεγάλη δυστυχία για μένα" κι άρχισα να αυτοσυγκινούμαι. Στο τέλος συγκινήθηκα πάρα πολύ και γέμισαν τα μάτια μου δάκρυα. Είχα πάρα πολύ ωραία δάκρυα, πιο ωραία από μάτια, ήταν σαν μπριγιάντια. Λοιπόν, μπροστά στον καθρέφτη λέω "τώρα πρέπει να κλάψω, αλλά δεν πρέπει να κλάψω πάρα πολύ" και άρχισε να τρέχει ένα δάκρυ και το κράτησα εκεί και το επανέλαβα. Ήμουν ηθοποιός (το γραμμόφωνο το πήρα)... Από κει και πέρα δεν υπήρχε τίποτ' άλλο για μένα από το να γίνω ηθοποιός».

Η Μελίνα Μερκούρη για τον πρώτο έρωτα της

«Από τη στιγμή που (σ.σ. ο Γιώργος Παππάς) βγήκε στη σκηνή τον ερωτεύτηκα. Τα μάγουλα μου κοκκίνισαν. Ήμουν σίγουρη πως οι χτύποι της καρδιάς μου ακούγονταν σ' όλο το θέατρο. Δεν υπήρχε επιστροφή, ήμουν απελπισμένα, οριστικά ερωτευμένη. Ξαναείδα το έργο τις δεκαπέντε επόμενες νύχτες... Έπρεπε να καταφέρω να βλέπω το Γιώργο κάθε νύχτα ή να πεθάνω. Στο τέλος, οι ηθοποιοί, οι ταξιθέτριες και το προσωπικό του θεάτρου άρχισαν να με χαιρετάνε με χαμόγελα γεμάτα σημασία.

Ήταν ζήτημα χρόνου να φτάσουν τα νέα στην οικογένεια μου.... Μια αγαπημένη μου φίλη, η Κική Καλόγνωμου, με προειδοποίησε για τη θύελλα που μαζευόταν. Είχε ακούσει πως κάποιος σχεδίαζε να στείλει ένα ανώνυμο γράμμα στον παππού μου. Η προειδοποίηση της όμως δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Καμία δύναμη στον κόσμο δεν μπορούσε να με κάνει ν' απαρνηθώ την αγάπη μου...

Τότε τον συνάντησα στη βιτρίνα ενός βιβλιοπωλείου... Τότε, ω Θεέ μου! μου μίλησε, με πολύ ευγενικό τρόπο: "Βλέπω πως σας αρέσει το θέατρο". Κούνησα σπασμωδικά το κεφάλι μου και θυμήθηκα να κρατάω τα χείλια μου σφιχτά κλεισμένα για να μην τα δει τα άσχημα σιδεράκια που φορούσα για να διορθώσω τα πεταχτά μου δόντια.

"Θα θέλατε να σας διδάξω μερικά πράγματα για το θέατρο;" Κι άλλο σπασμωδικό κούνημα του κεφαλιού. "Θέλετε να συναντηθούμε αύριο στο Ζάππειο;". "Ναι", ούρλιαξα από μέσα μου κι έτρεξα στον οδοντογιατρό. "Δεν αντέχω τον πόνο. Σας παρακαλώ βγάλτε μου αμέσως το σιδεράκι».

Πηγή: Η Μελίνα Μερκούρη φωτογραφημένη από τον Slim Aarons

Η Μελίνα Μερκούρη για την πρώτη γνωριμία με τον Ζιλ Ντασσέν στη προβολή της ταινίας «Στέλλα»

«Ο Μιχάλης (Κακογιάννης) την οργάνωσε (τη βραδιά) σ' ένα θεατράκι της οδού rue d' Antibes. Ζήτησε από εμένα και το Γιώργο Φούντα να παρευρεθούμε... Τρία πράγματα με εντυπωσίασαν: η φαντασία του Μιχάλη, που θριάμβευσε πάνω στα περιορισμένα μέσα μας, η μουσική του Μάνου και το παίξιμο του συμπρωταγωνιστή μου Γιώργου Φούντα. Πίστευα πως ήταν καλύτερο από το δικό μου.

Όταν η ταινία τελείωσε, ακούστηκαν θερμά χειροκροτήματα. Ο κόσμος ερχόταν να μας συγχαρεί. Αλλά ένας άνθρωπος ήρθε πηδώντας πάνω από τα καθίσματα σαν κατσίκι του βουνού. Ο Μιχάλης είπε: "Να σας συστήσω". Τα μάτια του ήταν πολύ γαλανά. "Η Μελίνα Μερκούρη, ο Γιώργος Φούντας, ο Ζιλ Ντασέν...».

Η Μελίνα Μερκούρη για τη νύχτα που έβαλε φωτιά στις Κάννες

«Από όλες τις χώρες που εκπροσωπήθηκαν στις Κάννες, η Ελλάδα ήταν η μόνη που δεν έδωσε επίσημη δεξίωση. Οι άνθρωποι της United Artists απογοητεύθηκαν: αυτές οι δεξιώσεις εξασφάλιζαν δημοσιότητα και φωτογραφίες στις εφημερίδες. Ο Τζούλι τους ρώτησε αν εξακολουθούν να πιστεύουν στην ταινία. Είπαν ναι. Τότε ο Τζούλι είπε: "Τότε δώστε μου χρήματα. Πολλά. Θα κάνουμε δική μας δεξίωση. Τίποτε το αλύγιστο και το επίσημο. Θα κάνουμε ένα πάρτι που όμοιο του δεν θα 'χουν ξαναδεί οι Κάννες"... Και δώσαμε πάρτι.

Θα μιλήσω με μετριοφροσύνη για την ταινία, για την ηθοποιία μου, για οτιδήποτε, αλλά όχι για εκείνο το πάρτι. Ήταν κάτι το μυθικό. Υπήρχαν εφτακόσιοι άνθρωποι και ξετρελάθηκαν. Ο Μόραλης είχε μεταμορφώσει την ψυχρή αίθουσα του "Ambassador" σε ελληνική ταβέρνα. Οι "ζωηροί", που τους διορίσαμε "δημιουργούς κεφιού", έσπαγαν ποτήρια και πιάτα α λα ελληνικά. Οι καλεσμένοι τους μιμήθηκαν. Το μέρος ήταν γεμάτο με σπασμένα γυαλιά, αλλά ο ήχος του μπουζουκιού, που δεν τον είχαν ξανακούσει ποτέ, τρέλανε τον κόσμο. Δεν είχε σημασία πως δεν ήξεραν τους ελληνικούς χορούς. Ιστορίες και φωτογραφίες του πάρτι δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες ολόκληρου του κόσμου. Η ταινία ξεκίνησε με κρότο».

Η Μελίνα Μερκούρη για την αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας από τη χούντα

«Το 'μαθα το πρωί από τον Daily Telegraph... Γέλασα, οργίστηκα. Αυτό ήταν απίθανος σαρκασμός. Μπορούν εμένα να μου πουν ότι δεν είμαι Ρωμιά; Έσκασα στα γέλια. Η ιθαγένεια κυλάει στις φλέβες μου από χιλιάδες χρόνια. Είναι κάτω από το κόκαλο μου, μέσα στο μεδούλι μου».

Πηγή: Η Μελίνα Μερκούρη φωτογραφημένη από τον Bert Stern για τη Vogue, 1962

Η Μελίνα Μερκούρη για το Υπουργείο Πολιτισμού

«Είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό να είσαι οκτώ χρόνια σ' ένα υπουργείο. Κάθε μέρα έπρεπε ν' ανοίγουμε τις πόρτες κι αυτό ήταν κάτι πολύ δύσκολο. Τίποτε δεν γίνεται χωρίς δουλειά, χωρίς υπομονή, επιμονή. Εγώ δεν φοβήθηκα ούτε φοβάμαι, δεν ντράπηκα να ζητήσω κάτι για την Ελλάδα. Δεν ντράπηκα να ζητιανέψω, να παρακαλέσω, να επιμείνω ζητώντας, ακόμα κι αν μ' εξευτελίσουν την πρώτη φορά...

Δεν είπα όμως ψέματα και δεν κορόιδεψα κανέναν, δούλεψα σκληρά αφήνοντας κομματάκια, κομματάκια κι από την ψυχή μου κι από την καρδιά μου κι από το σώμα μου. Ίσως για την πολιτική να θυσίασα κάποιους ρόλους, έδωσα όμως κάποια πράγματα για ολόκληρη την κοινωνία».