Η «πολιτική των τζαμιών» του Ερντογάν και ο νέο-οθωμανισμός στην αρχιτεκτονική
Η επιμονή του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν να μετατραπεί επίσημα η Αγιά Σοφιά σε τζαμί, μπορεί να ερμηνεύεται από πολλούς ως μια επίδειξη ισχύος της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα, και πιθανώς είναι και αυτό. Αλλά είναι και κάτι πολύ περισσότερο.
Ο Ερντογάν επιμένει και δείχνει αποφασισμένος να πετύχει τι σκοπό του, να μετατρέψει επίσημα την Αγιά Σοφιά σε τζαμί, επιστρατεύοντας κάθε θεσμικό -ή και όχι- μέσο που έχει στη διάθεσή του. Πέρα από τη διαμάχη γύρω από την ιστορική εκκλησία, η οποία μας αφορά άμεσα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες τα τζαμιά φαίνεται ότι έχουν αρχίσει να παίρνουν το δικό τους, όχι αμελητέο, ρόλο στην τουρκική πολιτική.
Πριν από μερικούς μήνες, στις 7 Μαρτίου, το τζαμί Τσαμλίτσα, στην κορυφή του ομώνυμου λόφου στην Κωνσταντινούπολη, άνοιξε τις πόρτες του στους πιστούς με κάθε μεγαλοπρέπεια. Είναι το μεγαλύτερο τζαμί της χώρας και από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, με χωρητικότητα 63.000 ανθρώπων.
Σχεδιασμένο στο μεγαλοπρεπές στιλ των Οθωμανικών τζαμιών του 16ου αιώνα, εγκαινιάστηκε από τον ίδιο τον Ερντογάν, ο οποίος κυβερνάει την Τουρκία από το 2003. Είναι μόνο ένα από τα νέο-Οθωμανικά κτήρια που εμφανίζονται με όλο και ταχύτερους ρυθμούς στη χώρα τα τελευταία χρόνια.
Μιναρέδες, θόλοι και αψίδες, τα τρία βασικά στοιχεία της κλασικής αρχιτεκτονικής των τζαμιών κάνουν την εμφάνισή τους εν αφθονία, με το μέγεθος, όμως, να είναι πλέον το βασικό στοιχείο των κτηρίων αυτών.
Ο καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Μπογκαζίτσι (Boğaziçi University), Αχμέτ Ερσόι, έχει τη δική του άποψη: «Νομίζω ότι (τα τζαμιά) είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους η κυβέρνηση προσπαθεί να προπαγανδίσει το ηγετικό ρόλο της στον ισλαμικό κόσμο», λέει. «Φαίνεται ότι με αυτού του είδους την αρχιτεκτονική, η γενικότερη προσέγγιση είναι ‘όσο πιο μεγάλο τόσο καλύτερο’. Νομίζω ότι ανταποκρίνεται στη λαϊκή επιθυμία της επανασύνδεσης με το λαμπρό αυτοκρατορικό παρελθόν».
Το τζαμί Τσαμλίτσα δεσπόζει πλέον στον αστικό ορίζοντα της Κωνσταντινούπολης (@AP Photo/Emrah Gurel)
Η πολιτική του Ερντογάν η ισλαμική εκδοχή του νέο-Οθωμανισμού, αντικατοπτρίζεται στην αρχιτεκτονική αυτή με τον καλύτερο τρόπο: Η Τουρκία, σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο από εκείνο του 16ου αιώνα, δεν έχει τη δυνατότητα να αναδημιουργήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ακόμα κι αν το ήθελε. Έχει όμως την εναλλακτική να απλώσει τη σφαίρα επιρροής της σε όλα τα μέρη που την ενδιαφέρουν και στα οποία ζουν τμήματα πληθυσμών που μπορούν να ταυτιστούν με το όραμα του Ερντογάν με οποιονδήποτε τρόπο: Στα Βαλκάνια με την ελπίδα να συνενωθούν και πάλι υπό τη σκέπη μιας Αυτοκρατορίας. Στη Μέση Ανατολή και την Αφρική (ιδιαίτερα τις ισλαμικές χώρες όπως η Σομαλία), υπό τη σκέπη μιας ισχυρής ισλαμικής ασπίδας.
Τα καινουργια τζαμιά της Τουρκίας, πέρα από λατρευτικοί χώροι, που εξακολουθούν να είναι, γίνονται πλέον τα σύμβολα μιας υπόσχεσης. Αυτής που -όχι και τόσο σιωπηρά- δίνει ο Ερντογάν σε όσους θέλουν να τον πιστέψουν και είναι πολλοί: Της αναβίωσης όχι μόνο του αυτοκρατορικου παρελθόντος της Τουρκίας σε έναν κόσμο στον οποίο οι αυτοκρατορίες έχουν πεθάνει. Αλλά, της αναβίωσης συνολικά ενός κόσμου στον οποίο μπορούν να υπάρξουν ξανά.