Η κινηματογραφική κλοπή ενός αριστουργήματος του Καραβάτζιο από την ιταλική Μαφία

Τον Οκτώβριο του 1969,ο πίνακας του Καραβάτζιο«Η Γέννηση με τους Αγίους Λαυρέντιο και Φραγκίσκο της Ασσίζης»εκλάπη από εκκλησία στο Παλέρμο της Σικελίαςκαι το FBI το συμπεριέλαβε στη λίστα με τα «most wanted» κλεμμένα έργα τέχνης. Από την εκκλησία, το έργο βρέθηκε στο σπίτι ενός παντοδύναμου capo της σικελικής Μαφίας, ο οποίος έκοψε ένα κομμάτι από τον καμβά προκειμένου να εκβιάσει την Καθολική Εκκλησία να του δώσει χρήματα για να επιστρέψει τον πίνακα. Η απίστευτη ιστορία αποκαλύφθηκε χάρη στη μαρτυρία ενός ιερέα, ο οποίος προσπάθησε να ανακτήσει το έργο.

Η μαρτυρία αυτή καταγράφηκε σε βίντεο το 2001, το οποίο ωστόσο, παρέμενε κλειδωμένο στo συρτάρι, καθώς ο άνθρωπος που τράβηξε το βίντεο πίστευε ότι όλα αυτά ήταν σε γνώση της αστυνομίας. Το οπτικό υλικό ήρθε τώρα στο φως από τον Guardian και αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της κλοπής.

Ο μονσινιόρ Ρόκο Μπενεντέτο, ο οποίος πέθανε το 2003, λέει στο βίντεο ότι ο πίνακας του Καραβάτζιο βρισκόταν στο σπίτι του αφεντικού της σικελικής Μαφίας, Γκαετάνο Μπανταλαμέντι. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, η μαρτυρία του ιερέα επιβεβαιώθηκε από τις αρχές μόλις πριν από ένα χρόνο:

«Λίγους μήνες μετά την κλοπή έφτασε στο σπίτι μου μία επιστολή», λέει ο Μπενεντέτο στην κάμερα του σκηνοθέτη Μάσιμο Ντ′ Ανόλφι, ο οποίος είχε πάρει τη συνέντευξη για ένα ντοκιμαντέρ που γύριζε εκείνη την εποχή με θέμα τα κλεμμένα έργα τέχνης. «Στην επιστολή οι κλέφτες έγραφαν: Έχουμε τον πίνακα. Εάν θέλετε να έρθουμε σε συμφωνία δημοσιεύστε αυτή την αγγελία στην εφημερίδα Giornale di Sicilia».

Η αγγελία θα έδινε το σήμα ότι η Καθολική Εκκλησία είναι έτοιμη να συνομιλήσει με τον μαφιόζο και να κάνει κάποιου είδους ανταλλαγή μαζί του. Ο Μπενεντέτο ενημέρωσε τον επιθεωρητή πολιτιστικών υποθέσεων του Παλέρμο, ο οποίος και δημοσίευσε την αγγελία.

Ζητούσαν λύτρα για τον πίνακα

Δύο εβδομάδες αργότερα, ο ιερέας έλαβε δεύτερη επιστολή -αυτή τη φορά ξεκάθαρα απειλητική, με τον κώδικα που χρησιμοποιεί η Μαφία. «Η επιστολή είχε και ένα μικρό κομμάτι από τον καμβά, προκειμένου να καταστεί σαφές ότι το έργο του Καραβάτζιο ήταν στα χέρια τους», λέει ο ιερέας. «Πήγα κατευθείαν στον επιθεωρητή και τον ενημέρωσα για την εξέλιξη. Του άφησα το γράμμα και το κομμάτι από τον πίνακα».

«Αυτό που έκανε η Μαφία με τον πίνακα το κάνει συνήθως στις απαγωγές», λέει ο 45χρονος σκηνοθέτης Μάσιμο Ντ′ Ανόλφι, ο οποίος οργανώνει προβολή της συνέντευξης του Ρόκο Μπενεντέτο τον επόμενο μήνα στο Παλέρμο, για την επέτειο των 50 ετών από τη μεγάλη κλοπή. «Έστειλαν ένα κομμάτι του πίνακα, όπως στέλνουν το δάχτυλο ή το αυτί των απαχθέντων», προσθέτει.

Ο κλεμμένος πίνακας βρισκόταν επί 350 χρόνια στην εκκλησία στο Παλέρμο (@Wikipedia)

Στη δεύτερη επιστολή η Μαφία ζητούσε να δημοσιευθεί ακόμη μία αγγελία στη Giornale di Sicilia, αλλά αυτή τη φορά ο επιθεωρητής αρνήθηκε και αντ′ αυτού κατήγγειλε τον ιερέα στην αστυνομία με την υποψία ότι είχε ο ίδιος οργανώσει την κλοπή. Ο Μπενεντέτο βρέθηκε -για μικρό χρονικό διάστημα- στο στόχαστρο των αρχών. «Ακόμη και από μένα πήραν δαχτυλικά αποτυπώματα. Αργότερα ο επιθεωρητής ζήτησε συγγνώμη. Είπε πώς είχαν κάνει λάθος, αλλά η ζημιά είχε γίνει», λέει ο Ντ′ Ανόλφι στον Guardian. Ίσως αν κάποιος είχε πιστέψει εγκαιρως τον ιερέα, ο πίνακας να είχε βρεθεί.

Το έργο του Καραβάτζιο (ελαιογραφία, διαστάσεις 260 Χ1,97 εκατοστά) κοσμούσε την εκκλησία του Παλέρμο επί 350 χρόνια. Προκειμένου να το αποσπάσουν από το κάδρο, τα μέλη της Μαφίας χρησιμοποίησαν ξυράφια, με ό,τι συνέπειες έχει αυτό.

Η μαρτυρία του Μπενεντέτο επιβεβαιώθηκε 17 χρόνια αφότου μίλησε στην κάμερα του Ντ′ Ανόλφι, όταν τον Μάιο του 2018 οι ιταλικές αρχές αποκάλυψαν ότι ο Γκαετάνο Γκράντο, μέλος της Μαφίας που αποφάσισε να συνεργαστεί με την αστυνομία ομολόγησε ότι το έργο ήταν για καιρό στο σπίτι του Γκαετάνο Μπανταλαμέντι και ότι, η «φαμίλια» είχε έρθει σε επαφή με έμπορο έργων τέχνης από την Ελβετία -όπου πιθανότατα και βρίσκεται πλέον ο πίνακας.

Ο Γκαετανο Μπανταλαμέντι ήταν από τους πανίσχυρους capi της ιταλικής μαφίας, επικεφαλής ενός τεράστιου δικτύου διακινησης ηρωίνης. (@ AP Photo)

Στις αρχές του 1970, λίγους μήνες μετά την κλοπή, ένας ιερέας από το Καρίνι, μία κωμόπολη σε απόσταση 12 μιλίων από το Παλέρμο, επικοινώνησε με τον Μπενεντέτο προκειμένου να του πει ότι είχε δει φωτογραφία του κλεμμένου έργου. Ήταν κοινό μυστικό ότι η Μαφία έβαζε στο στόχαστρο της έργα τέχνης. Ο Μπενεντέτο ενημέρωσε την αστυνομία, αλλά όπως λέει στο βίντεο, δεν έγινε τίποτα. Η αστυνομία γνώριζε εδώ και χρόνια ότι ο πίνακας του Καραβάτζιο βρισκόταν στο Παλέρμο και ότι οι μαφιόζοι τον χρησιμοποιούσαν ως τρόπαιο. Ένας πληροφοριοδότης της Μαφίας, ο Σαλβατόρε Καντσέμι είχε πει στους εισαγγελείς στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ότι ο πίνακας παρουσιαζόταν σε συναντήσεις των ισχυρότερων αφεντικών στη Σικελία, ως σύμβολο γοήτρου. Ο Μπανταλαμέντι ήταν ένα από τα ισχυρά αφεντικά της σικελικής Μαφίας την εποχή εκείνη. Η αξία του δικτύου διακίνησης ηρωίνης το οποίο είχε υπό τον έλεγχο του υπολογίζεται σε 1,65 δισεκατομμύρια δολάρια. Συνελήφθη το 1984 στις ΗΠΑ και πέθανε σε νοσοκομείο της Μασαχουσέτης το 2004.

Ο μονσινιόρ Ρόκο Μπενεντέτο είχε αρνηθεί να μιλήσει στους δημοσιογράφους μετά την κλοπή. Όταν, λίγους μήνες πριν την κλοπή, τον προσέγγισε δημοσιογράφος της ιταλικής δημόσιας τηλεόρασης Rai λέγοντας του ότι θέλει να του πάρει συνέντευξη για τον Καραβάτζιο στο πλαίσιο αφιερώματος με τίτλο «Ξεχασμένα αριστουργήματα», αρνήθηκε. «Είπα στον δημοσιογράφο ότι αν το κοινό μάθει ότι έχουμε εδώ έναν Καραβάτζιο, τότε η κλοπή του είναι σίγουρη, αφού δεν υπάρχουν μέτρα ασφαλείας στην εκκλησία». Τα λόγια του αποδείχθηκαν προφητικά.