Η Νοτρ Νταμ στην Τέχνη του Ανρί Ματίς: Μια συμβολική σχέση ζωής

Ο ζωγράφος και η σύζυγός του, Αμελί, σχεδίαζαν να πάνε στο Μαρόκο, αλλά λόγω των εξελίξεων εγκατέλειψαν τα σχέδιά τους και αντί για το Μαρακές εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό διαμέρισμα στο Quai Saint-Michel, στο Παρίσι, που είχε θέα στη Νοτρ Νταμ. Ο Ματίς ήταν 44 ετών τη μέρα που μπήκαν στο διαμέρισμα, αλλά γι αυτόν δεν ήταν κάτι καινούργιο. Είχε ζήσει στο παρελθόν, για πολλά χρόνια στο ίδιο κτήριο, στον ακριβώς από πάνω όροφο. Για την ακρίβεια, είχε ζήσει όλη του την ενήλικη ζωή στο συγκεκριμένο κτήριο, με την εξαίρεση επτά ετών που έζησε σε ένα άλλο σπίτι με τη σύζυγό του. Και πάντα η θέα ήταν η ίδια: Ο ποταμός Σικουάνας και στο βάθος η Νοτρ Νταμ.

Ο Ματίς έχει απαθανατίσει τη Νοτρ Νταμ με κάθε πιθανό τρόπο. Με αφαιρετικές, «σπασμένες» ιμπρεσιονιστικές πινελιές, ή σαν ένα σκοτεινό φάντασμα κάτω από έναν σκοτεινό μπλε ουρανό, σαν έναν ασπρόμαυρο σκελετό, ή σαν ένα πολύχρωμο φάσμα γραμμών.

Κάποιοι από τους πίνακές του μοιάζουν πολύ παράξενοι, ένας υπερβολικά αφαιρετικός τρόπος για να απαθανατίσεις ένα τόσο μεγαλοπρεπές κτήριο. Όμως ο Ματίς μεταχειριζόταν τη Νοτρ Νταμ με την οικειότητα ενός ανθρώπου που ξέρει τόσο καλά το αντικείμενό του, ώστε δεν χρειάζεται να απολογηθεί σε κανέναν για το πώς το αντιμετωπίζει.

Όταν επέστρεψε στο κτήριο και την τόσο γνώριμη θέα, ο Ματίς καταπιάστηκε ξανά με τη Νοτρ Νταμ, είχε περάσει πάνω από μια δεκαετία από τον τελευταίο του πίνακα με το συγκεκριμένο θέμα. Και ο τρόπος που ζωγράφισε αυτή τη φορά την Παναγία των Παρισίων, δεν παύει να προκαλεί εντύπωση ως σήμερα. Ήταν σε μια καλή φάση της ζωής του, οι αϋπνίες είχαν υποχωρήσει αι ο ίδιος ήθελε να ηρεμήσει και να επιστρέψει στα «βασικά» της ζωής, όπως αναφέρει η βιογράφος του, Χίλαρι Σπέρλινγκ.

Πρώτα ζωγράφισε το Ναό με λάδια, αλλά σε μια ελαιογραφία που θυμίζει περισσότερο έργο με νερομπογιές, τόσο απαλές είναι οι πινελιές του και τόσο διάφανα τα χρώματά του. Η προοπτική είναι η ίδια: Η γνωστή διαγώνια άποψη του Σικουάνα και η ίδια όψη του Ναού.

Και μετά, έκανε κάτι τόσο ρηξικέλευθο που μάλλον εξέπληξε και ο ίδιος τον εαυτό του. Μάλιστα, απέφυγε να εκθέσει αυτή τη δεύτερη «άποψη της Νοτρ Νταμ» (1914) για 35 χρόνια. Όταν ο πίνακας τελικά εκτέθηκε, οι αντιδράσεις επιβεβαίωσαν τη διστακτικότητά του. Ο πίνακας χαρακτηρίστηκε «ένα ημιτελές σκίτσο, στο οποίο για κάποιο λόγο ο Ματίς έβαλε το όνομά του και ξέχασε να το πετάξει».

Ο ζωγράφος είχε σχεδιάσει μόνο το περίγραμμα του Καθεδρικού, κάτι που έμοιαζε με γραμμική σκαλωσιά. Σχεδίασε ξανά και ξανά τις ίδιες γραμμές, έσβηνε και ξανασχεδίαζε πάνω στον ίδιο καμβά, σαν να μην επρόκειτο για έναν πίνακα, αλλά για ένα παλίμψηστο, που συγκέντρωνε επάνω του στρώματα μνήμης και συναισθημάτων.

Μετά έβαψε όλον τον καμβά μπλε.

Τα μόνα χρώματα που υπάρχουν στον πίνακα είναι ατελείωτο μπλε, μαύρες γραμμές που μοιάζουν να οριοθετούν τις διαστέσεις του χώρου και ένα πράσινο οβάλ μπροστά από το Ναό, που αναπαριστά μάλλον ένα δέντρο. Η αντανάκλαση του πράσινου στο άτω μέρος του πίνακα είναι το μόνο που φανερώνει ότι σε εκείνο το σημείο το μπε είναι νερό... Σε όλον τον καμβά, και ιδιαίτερα γύρω από το κτήριο, είναι ορατά τα σημάδια των γραμμών που τράβηξε και έσβησε ο Ματίς, σχεδόν σκίζοντας το πανί.

Παρότι είχε απέναντί του το θέμα του, ο Ματίς αντιμετώπισε τον πίνακα σαν μια μνήμη. Κάτι που δεν έχει σημασία αν υπάρχει πια, αλλά έχει εντυπωθεί μέσα μας με κόπο και πόνο, κάτι που καταστρέφεται και ξαναχτίζεται και υπάρχει πάντα στο μυαλό όσων το είδαν και το αγάπησαν.

Ίσως δεν θα μπορούσε να υπάρχει καλύτερος συμβολισμός για όσα άφησε πίσω της η χθεσινή πυρκαγιά…