Θα επιστραφούν ποτέ τα Ελγίνεια; H απόφαση Μακρόν που ίσως αλλάζει τα δεδομένα
Η απόφαση του Εμμανουέλ Μακρόν, στα τέλη Νοεμβρίου, να επιστρέψει αρχαιότητες από γαλλικά μουσεία στην αφρικανική χώρα του Μπενίν, άνοιξε και πάλι τη συζήτηση για την επιστροφή αρχαιολογικών θησαυρών στις χώρες προέλευσής τους. Ο Διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, όμως, φαίνεται ανυποχώρητος για τα Ελγίνεια και όχι μόνο.
Στα τέλη Νοεμβρίου ο Εμμανουέλ Μακρόν ανέθεσε στους συμβούλους του να εκπονήσουν μια έκθεση για το πολύ ευαίσθητο θέμα της επιστροφής αρχαιοτήτων σε χώρες της Αφρικής από τη Γαλλία. Όταν πήρε στα χέρια του την έκθεση αποφάσισε να επιστρέψει 26 αντικείμενα που είχαν κλαπεί από τις γαλλικές αποικιακές δυνάμεις το 1892 στο Μπενίν.
Η ανακοίνωση του Μακρόν έφερε αναστάτωση στον κόσμο των Μουσείων σε όλη την Ευρώπη, ασχέτως με το γεγονός ότι η έκθεση τον συμβούλευε να επιστρέψει ΟΛΟΥΣ τους θησαυρούς που έχουν κλαπεί από την Αφρική, αλλά εκείνος προτίθεται να στείλει πίσω μόλις 26. Για αρχή... Πέρα απ’ αυτό ο Μακρόν ζήτησε από τους αρμόδιους υπουργούς του να φροντίσουν ώστε οι αφρικανικοί θησαυροί που βρίσκονται στα γαλλικά μουσεία να αρχίσουν να ταξιδεύουν στις χώρες καταγωγής τους και σταδιακά να μελετηθεί η δυνατότητα μόνιμης επιστροφής τους.
Οι διευθυντές των μεγάλων μουσείων της Ευρώπης «ανέβηκαν στα κάγκελα». Είναι προφανές ότι η κίνηση του Μακρόν δημιουργεί ένα επικίνδυνο -γι’ αυτούς- προηγούμενο. Οι περισσότεροι έσπευσαν να αποσαφηνίσουν ότι ο κύριος Μακρόν μιλάει για τη Γαλλία, και μόνο για τη Γαλλία. Στην ίδια την Αφρική η απόφαση προκάλεσε ενθουσιασμό αλλά και κάποια επιφυλακτικότητα.
Θα είναι μια κίνηση εντυπωσιασμού, ή μια αρχή που θα έχει συνέχεια;
Η θέση του Βρετανικού Μουσείου
Η επιστροφή των 26 αντικειμένων στο Μπενίν «δεν αλλάζει σε καμία περίπτωση την πολιτική του Βρετανικού Μουσείου, ούτε τη νομοθεσία της Μεγάλης Βρετανίας», έσπευσε να απαντήσει ο Χάρτγουικ Φίσερ, Διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο έχει στην κατοχή του 73.000 αντικείμενα από την υποσαχάρια Αφρική. Και αυτά είναι το λιγότερο από τα προβλήματά του, καθώς το μεγαλύτερο είναι η διαμάχη του Μουσείου με την Ελλάδα για τα περίφημα Ελγίνεια, τα μάρμαρα της Ακρόπολης. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο Κυβερνήτης των Νήσων του Πάσχα ζήτησε πριν από λίγες εβδομάδες να επιστραφεί το άγαλμα του Χόα Χακανανάια, ένα από τα πιο δημοφιλή εκθέματα του Μουσείου.
Ο Φίσερ είναι ξεκάθαρος όμως: Παρ’ ότι το Μουσείο είναι ανοιχτό σε κάθε είδους συνεργασίες, «οι συλλογές πρέπει να διατηρηθούν εδώ ως έχουν», λέει.
Την ίδια θέση έχει και ο Χάρμουντ Ντόργκερλοχ, Διευθυντής ενός τεράστιου Μουσείου μη-Δυτικής Τέχνης που θα ανοίξει μέσα στο 2019 στο Βερολίνο. «Στο μέλλον τα Ευρωπαϊκά Μουσεία θα πρέπει να επιστρέψουν κάποια αντικείμενα», είπε, «αλλά όχι όλα. Κάποιες συλλογές θα πρέπει να διατηρηθούν ως έχουν, είναι αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής ή παγκόσμιας ιστορίας». «Εξάλλου πόσο πίσω να πας», αναρωτιέται ο ίδιος. «Στα ρωμαϊκά χρόνια; Μα και οι Ρωμαίοι έκλεβαν από τους Έλληνες και τους Αιγύπτιους».
Η απόφαση του Μακρόν άνοιξε, χωρίς αμφιβολία, το κουτί της Πανδώρας για τις χώρες που ζητάνε επιστροφή των αρχαιοτήτων τους και τώρα εναπόκειται στο υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας εάν θα συνεχίσει στα ίδια βήματα ή θα υποχωρήσει σε λύσεις όπως μακροχρόνιοι δανεισμοί των αρχαιοτήτων στις χώρες προέλευσής τους. Ήδη πολλές χώρες ζητάνε από την Αγγλία και τη Γερμανία να «ακολουθήσουν το παράδειγμα της Γαλλίας», κάτι που δεν φαίνεται πολύ πιθανό για το ορατό μέλλον.
Ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου πάντως φαίνεται ανυποχώρητος και βάζει μια άλλη διάσταση στο θέμα: Περιέγραψε την κίνηση του Μακρόν, αλλά και την έκθεση των συμβούλων του ως «μια πολύ ακραία πρόταση», η οποία δημιουργεί και ένα «ηθικό ζήτημα» σε σχέση με την αποικιοκρατία και ανοίγει το δρόμο ώστε «ότι έχει συμβεί κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας να διορθωθεί»...