ΥΠΠΟΑ: Τα προβλήματα αποκατάστασης & ανάδειξης της Αμφίπολης οφείλονται στον αρχικό τρόπο ανασκαφής

«Τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει το μνημείο και οι δυσκολίες που έχουν ανακύψει για την αποκατάσταση και την ανάδειξή του, οφείλονται πρωτίστως στον τρόπο ανασκαφής του το 2014» αναφέρει, σε ανακοίνωσή του, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού για το ταφικό μνημείο στο λόφο Καστά της Αμφίπολης, «με αφορμή δημοσιεύματα του τελευταίου χρονικού διαστήματος».

Το ΥΠΠΟΑ ενημερώνει επίσης ότι «οι εργασίες στο μνημείο έχουν ξεκινήσει και βαίνουν με γρήγορους ρυθμούς» και ότι «σε αυτή τη φάση πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης των γραπτών επιχρισμάτων και προγραμματίζεται η εισαγωγή των εξειδικευμένων μελετών στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στο πρώτο τρίμηνο του 2019».

Ολόκληρη η ανακοίνωση έχει ως εξής:

«Με αφορμή δημοσιεύματα του τελευταίου χρονικού διαστήματος για το ταφικό μνημείο στον λόφο Καστά της Αμφίπολης, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού επισημαίνει ότι τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει το μνημείο και οι δυσκολίες που έχουν ανακύψει για την αποκατάσταση και την ανάδειξή του οφείλονται πρωτίστως στον τρόπο ανασκαφής του το 2014. Υπενθυμίζεται ότι τότε η ανασκαφή προχώρησε με ασυνήθιστα γρήγορους ρυθμούς και με εκτεταμένη χρήση, σε βαθμό κατάχρησης, εκσκαφικών μηχανημάτων για την αποχωμάτωση του λόφου, που προκάλεσαν προβλήματα στατικής φύσης με αποτέλεσμα να καταρρέουν τα εδάφη παρασύροντας λίθους του περιβόλου του μνημείου.

Το 2015 και το 2016 ελήφθησαν τα αναγκαία σωστικά μέτρα από τις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ με συνεχείς χρηματοδοτήσεις του Υπουργείου και με την αγαστή συνεργασία του Δήμου Αμφίπολης και τη συνδρομή της εταιρείας ΤΕΡΝΑ Α.Ε. Παράλληλα με τη λήψη των άμεσων στερεωτικών μέτρων, το Υπουργείο Πολιτισμού κατάρτισε πρόγραμμα αποκατάστασης, συντήρησης, προστασίας και ανάδειξης του ταφικού μνημείου και ενέταξε το έργο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Κεντρικής Μακεδονίας με προϋπολογισμό 1,5 εκ ευρώ, μετά την ολοκλήρωση του οποίου το μνημείο θα αποδοθεί στο κοινό προστατευμένο και με κατάλληλες υποδομές επίσκεψης. Στο πλαίσιο του ενταγμένου έργου ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην πρόσληψη εξειδικευμένου Τεχνικού Συμβούλου με τη διενέργεια διαγωνισμού με ποιοτικά κριτήρια. Η συνδρομή του τεχνικού συμβούλου είναι κρίσιμη καθ' όλη τη διάρκεια των εργασιών τόσο λόγω των κατασκευαστικών ιδιαιτεροτήτων του μνημείου, όσο και λόγω των προβλημάτων που προκλήθηκαν από την ανασκαφική διαδικασία που ακολουθήθηκε.

Οι εργασίες στο μνημείο έχουν ξεκινήσει και βαίνουν με γρήγορους ρυθμούς. Έχει ήδη εγκατασταθεί το εργοτάξιο και ολοκληρώνεται η μεταφορά των διάσπαρτων λίθων για την αποκατάσταση του μνημείου, ενώ παράλληλα στον λόφο πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές τομές και στρωματογραφικές διερευνήσεις. Σε αυτή τη φάση πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης των γραπτών επιχρισμάτων και προγραμματίζεται η εισαγωγή των εξειδικευμένων μελετών στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στο πρώτο τρίμηνο του 2019.

Παράλληλα με την εκτέλεση του ενταγμένου έργου, το ΥΠΠΟΑ πραγματοποιεί ένα συνολικό πρόγραμμα ενεργειών και παρεμβάσεων για την ανάδειξη του μνημειακού πλούτου της Αμφίπολης. Στο πλαίσιο αυτό, ξεκίνησαν και ολοκληρώνονται οι διαδικασίες για την απαλλοτρίωση δεκαέξι ιδιοκτησιών στον λόφο Καστά, ενώ σημαντικό έργο εκτελείται στο πλαίσιο διακρατικού προγράμματος με προϋπολογισμό 276.000 ευρώ, ώστε το σύνολο του αρχαιολογικού χώρου της Αμφίπολης να διαμορφωθεί σε έναν ενιαίο οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο. Για όλα τα παραπάνω, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, βρίσκεται σε συνεχή συνεργασία με τις Υπηρεσίες της Περιφέρειας, οι οποίες ενημερώνονται ανελλιπώς για την πορεία του έργου.

Ο,τιδήποτε άλλο διακινείται, εντάσσεται στο πεδίο της μικροπολιτικής εκμετάλλευσης και δεν υπηρετεί τον στόχο της ανάδειξης του ταφικού μνημείου στο λόφο Καστά της Αμφίπολης ως οργανωμένου επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. Η πολιτιστική κληρονομιά, όπως δεν προσφέρεται για εθνικιστική εκμετάλλευση, δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης».

Η ανασκαφή και η κριτική

Τύμβος Καστά ή απλά λόφος Καστά ονομάζεται ο κυκλικός λόφος στην περιοχή της αρχαίας Αμφίπολης στη Μακεδονία και στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, σε απόσταση περίπου 900 μέτρων νοτιοανατολικά από το χωριό Νέα Μεσσολακιά Σερρών. Είναι επίσης γνωστός ως ο τάφος της Αμφίπολης, ονομασία που προέρχεται από το Μακεδονικό ταφικό μνημείο της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου, που ανακαλύφθηκε στο εσωτερικό του λόφου. Στα μέσα του 1950 και έως την δεκαετία του 1970 είχαν γίνει ανασκαφές πάνω στην επιφάνεια του τύμβου από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Λαζαρίδη ο οποίος ανακάλυψε ένα σύνολο από λιτούς τάφους που χρονολογούνται από την εποχή του Σιδήρου.

Ο χώρος άρχισε να ανασκάπτεται περιμετρικά ξανά το 2012 από την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη και αναδείχθηκε στο ευρύ κοινό τον Αύγουστο του 2014, το χρονικό σημείο όπου έγιναν και οι αποκαλύψεις των πρώτων ευρημάτων στη νότια πλευρά του τύμβου όπου και βρίσκεται το ταφικό μνημείο των ανασκαφών που είναι σε εξέλιξη. Ανακαλύφθηκαν τρεις θάλαμοι και συνολικά τέσσερις χώροι συνυπολογίζοντας την είσοδο και σκαλιά προς το εσωτερικό του τάφου. Ο μαρμάρινος περίβολος του κυκλικού τύμβου έχει περίμετρο 497 μέτρων και η έκταση του αντιστοιχεί σε περίπου 20 στρέμματα, κάτι που τον καθιστά στο σύνολό του ως ταφικό μνημείο το μεγαλύτερο που έχει ανακαλυφθεί ποτέ στην Ελλάδα, και μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2014 διεθνώς. Στον τέταρτο χώρο βρέθηκε τάφος με οστά τα οποία ανήκουν σε 5 άτομα -καθώς και υπολείμματα απο σκελετό αλόγου- με τους σκελετούς να μην είναι πλήρεις.

Η συσχέτιση του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης με τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε συζητηθεί ευρέως από την κοινή γνώμη ως ένας από τους πιθανούς υποψήφιους, ωστόσο δεν θεωρείται πιθανό από την επιστημονική κοινότητα καθώς δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ή ανθρωπολογικά δεδομένα που να υποδεικνύουν κάτι τέτοιο, οι δε αρχαίες πηγές γενικά συμφωνούν ότι θάφτηκε στην Αλεξάνδρεια. Πολλοί επίσης συσχέτιζαν τον τάφο με τον φιλόσοφο Αριστοτέλη ή τη μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα.

Τον Σεπτέμβριο του 2015 και σύμφωνα με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας στον Τύμβο Καστά ως προς τις έρευνες που διεξήγαγαν από το 2012 έως το 2014, ανακοινώθηκε πως το μνημείο κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστίωνα με τον κατασκευαστή να είναι ο Δεινοκράτης.

Στα πλαίσια κριτικής που ασκήθηκε από μερίδα του επιστημονικού κόσμου για την περίπτωση της ανασκαφής του 2014 στον τύμβο, ως «άτεχνη σκηνοθετημένη ιστορία με σκοπό να αποσπαστεί η προσοχή των Ελλήνων από αυθαίρετα οικονομικά μέτρα», χαρακτήρισε το σύνολο του ανασκαφικού έργου του 2014 ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Πετράκος γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και γενικός γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Εκτός αυτού ο ακαδημαϊκός τόνισε πως «το μνημείο το ίδιο έως τώρα δεν προσέφερε κάτι το νέο και οι ιστορικές πληροφορίες που θα μπορούσε να δώσει η ανασκαφή φαίνεται πώς χάθηκαν εξαιτίας της διεξαγωγής της από πρόσωπα που αγνοούν την επιστήμη και τη μέθοδό της».