Mακρόνησος: Το κολαστήριο εμπνέει τη Βικτόρια Χίσλοπ για το νέο της βιβλίο

Το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει το Μάιο του 2019, στα αγγλικά, είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα της Ελλάδας του 20ού αιώνα, και η βασική ιστορία του εκτυλίσσεται τη χρονική περίοδο από το 1926 μέχρι και μετά την περίοδο του εμφυλίου, τη δεκαετία του '50.

Η Βρετανίδα συγγραφέας, που έχει επανειλημμένα εκφράσει την αγάπη και το θαυμασμό της για την Ελλάδα και διαμένει αρκετό διάστημα σε αυτή, δήλωσε ότι είναι ωραίες οι παραλίες, η θάλασσα και το φαγητό, αλλά το πιο σημαντικό από όλα είναι η ιστορία της, την οποία η ίδια διερευνά με κάθε ευκαιρία που της παρουσιάζεται όταν επισκέπτεται ένα καινούργιο μέρος στη χώρα μας.

Στο περιθώριο της έκθεσης τουρισμού WTM του Λονδίνου, όπου ήταν επίσημη προσκεκλημένη στη συνέντευξη Τύπου που διοργάνωσε το υπουργείο Τουρισμού, για να παρουσιάσει τις εμπειρίες της στην Ελλάδα και όλα όσα μπορεί να «ανακαλύψουν» οι επισκέπτες, η Χίσλοπ μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την έμπνευσή της και για κάποια από τα μετέπειτα σχέδιά της.

«Η έμπνευση γι’ αυτό το βιβλίο ήρθε πολύ συγκεκριμένα από μία επίσκεψη που είχα κάνει στο Σούνιο, στο ναό του Ποσειδώνα, πιθανώς πριν δέκα χρόνια. Όπως κοιτούσα στη θάλασσα μπορούσα να διακρίνω κάτι βράχια εκεί και ρώτησα τον άνθρωπο που ήταν μαζί μου ποιο νησί είναι αυτό. Μου απάντησε η Μακρόνησος, και ρώτησα και πάλι τι είναι η Μακρόνησος… Ήταν Έλληνας…» είπε με νόημα.

Χρειάστηκαν, όπως ανέφερε, οχτώ χρόνια για να καταφέρει να βρει κάποιον να την μεταφέρει στη Μακρόνησο, καθώς δεν είναι ένα μέρος όπου μπορείς να πας εύκολα.

«Χρειάστηκε να πάω και να ξαναπάω. Η θάλασσα σε εκείνο το πέρασμα ανάμεσα στο Λαύριο και τη Μακρόνησο είναι δύσκολη. Ακόμη κι αν το έχεις κανονίσει, μπορεί να πετύχεις άσχημο καιρό. Τελικά τα κατάφερα και ήταν συναρπαστικό, εντελώς παράξενο το ότι ακόμη παραμένει εκεί από την περίοδο του '40 και του '50. Είναι ένα κομμάτι της έμπνευσής μου που βρίσκεται εκεί».

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι με το νέο της βιβλίο επαναλαμβάνει το μοτίβο του πρώτου της μυθιστορήματος «Το νησί» (The Island), το οποίο έγινε μπεστ-σέλερ, έκανε την ίδια διάσημη εντός και εκτός Ελλάδας και γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη προβολή με την τηλεοπτική μεταφορά του. Ωστόσο, η ίδια εξήγησε ότι εντυπωσιάζεται για άλλη μία φορά από ένα ελληνικό νησί, που παρουσιάζει μία ιδιαίτερη ιστορία.

«Νομίζω τα ελληνικά νησιά είναι συμβολικά με πολλούς τρόπους. Ένα νησί μπορεί να γίνει κατά κάποιον τρόπο σαν ένας ολόκληρος κόσμος, εάν εγκλωβιστείς εκεί. Όπως οι άνθρωποι στη Σπιναλόγκα, ήταν εκεί κλεισμένοι, δεν μπορούσαν να πάνε πουθενά. Παρομοίως, οι άνθρωποι στη Μακρόνησο… Αυτό ήταν για αυτούς».

Η Χίσλοπ ανέφερε ότι προσπαθεί να αναδείξει την αναταραχή της περιόδου εκείνης της ελληνικής ιστορίας και κοινωνίας μέσα από τη ζωή μίας κοπέλας, και θεωρεί ότι είναι μία ιστορία που βίωσαν πολλοί άνθρωποι κατά τη διάρκεια της περιόδου '30 - '50.

«Το βιβλίο ακολουθεί τη ζωή και τις αναταράξεις, ένα είδος τραύματος, που συμβαίνουν στη ζωή μίας γυναίκας, η οικογένεια της οποίας ήταν διχασμένη ανάμεσα στην Αριστερά και στη Δεξιά. Γεννήθηκε στην Αθήνα -εκεί είναι το επίκεντρο της ζωής της- αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκε να μετακινηθεί έξω από την πρωτεύουσα, σε άλλα μέρη, και τελικά επιστρέφει και πάλι στην Αθήνα» είπε η κ. Χίσλοπ, δίνοντας κάποια πρώτα στοιχεία για την υπόθεση του νέου βιβλίου. «Είναι όλα ελληνική ιστορία» καταλήγει.

Η Βρετανίδα συγγραφέας αποκάλυψε ότι βρίσκεται σε πρώιμο ακόμη στάδιο το σχέδιο για μία ακόμη τηλεοπτική μεταφορά, σε τρεις μικρές ταινίες, κάποιων από τις ιστορίες της, αν και γι’ αυτό δεν μπόρεσε να δώσει περισσότερες πληροφορίες. «Είναι ακόμη πρόωρο, θα χρειαστεί λίγος καιρός, δεν μπορώ να ξέρω αυτή τη στιγμή» είπε.

Στη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου με την υπουργό Τουρισμού, Έλενα Κουντουρά, στο πλαίσιο της τουριστικής έκθεσης WTM του Λονδίνου η Χίσλοπ ανέφερε ότι οι ταινίες αυτές θα γυριστούν σε άγνωστα μέρη της Ελλάδας, που θα αναδεικνύουν μία διαφορετική εικόνα της χώρας, κυρίως της ενδοχώρας.

Η Βικτόρια Χίσλοπ γεννήθηκε στο Μπρόμλεϊ του Κεντ , σπούδασε αγγλικά στο Κολέγιο St. Hilda's της Οξφόρδης και εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Παντρεύτηκε τον ιδιοκτήτη των εκδόσεων Private Eye, Ίαν Χίσλοπ, με τον οποίο απέκτησαν δύο παιδιά. Στην εργογραφία της συμπεριλαμβάνονται τα βιβλία: Το Νησί, Ο Γυρισμός, Το Νήμα, Ο Τελευταίος Χορός, Η Ανατολή και Οι Καρτ Ποστάλ.

H Mακρόνησος στο Der Spiegel

«Δυόμισι μίλια από το νότιο άκρο της Αττικής- η Μακρονήσος είναι το νησί των εξορισμένων. Με ερείπια που δεν περιγράφει κανένας ταξιδιωτικός οδηγός. Επειδή δεν είναι από την ένδοξη αρχαιότητα, αλλά από μια άλλη, σκοτεινή εποχή. Μόνο μία φορά το χρόνο έχει επισκέπτες. Η Μακρόνησος είναι έρημη, μόνο μερικά κατσίκια περιπλανιούνται στους λόφους. Το νησί αυτό άνοιξε ένα χάσμα στην ελληνική κοινωνία, βαθύ και ανυπέρβλητο, όπως ήταν για τους εξόριστους τα πέντε χιλιόμετρα νερού μεταξύ του νησιού και της ηπειρωτικής χώρας. Ένα ταμπού, μέχρι σήμερα» γράφει το Der Spiegel σε πρόσφατο αφιέρωμα του.

Και ξεκινά την αφήγηση: Η Μακρονήσος ήταν η «κόλαση», το πιο γνωστό ελληνικό νησί εξορίας. Όταν η υπόλοιπη Ευρώπη ανάσαινε την επαύριο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στα τέλη της δεκαετίας του '40, άνθρωποι σύρθηκαν εξόριστοι εδώ επειδή είχαν αγωνιστεί εναντίον του Χίτλερ και των συμμάχων του, επειδή ήταν στην αντίσταση. Όπως ο Γρηγόρης Ριζόπουλος, που σήμερα είναι σχεδόν 90 ετών.

«Με μετέφεραν εδώ τον Φεβρουάριο του 1948, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα σε διάφορες φυλακές στην ηπειρωτική χώρα. Ήρθα με χειροπέδες. Είχα μόνο λίγα ρούχα και μια κουβέρτα. Τρία ολόκληρα χρόνια έμεινα στη Μακρόνησο, αισθάνθηκα σαν να πέρασε μια αιωνιότητα».

Όποιος τον κοιτάζει σήμερα δυσκολεύεται να φανταστεί τι έκανε τον Ριζόπουλο τόσο επικίνδυνο και τον έστειλαν στην εξορία. Ένας φιλικός παππούς με άσπρη γενειάδα, καθαρή ματιά, ευχάριστη, βαθιά φωνή.

Ονειρευόταν τον σοσιαλισμό

Η δεκαετία του 1940 ήταν μια δύσκολη εποχή στην Ελλάδα. Μετά την εισβολή των Ιταλών και των Γερμανών, οι δυνάμεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ένας συνασπισμός κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών οργανώσεων οργάνωσαν την αντίσταση. Σφαγές, εκατοντάδες κατεστραμμένα χωριά, λιμός- αυτές ήταν οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου. Κάποιες συντηρητικές δυνάμεις στη χώρα συνεργάστηκαν με τους Ναζί. Ως εκ τούτου, η Αριστερά βρήκε μεγάλη υποστήριξη στον πληθυσμό. Όταν η Βέρμαχτ έφυγε από τη χώρα το φθινόπωρο του 1944, μερικοί ονειρευόταν ένα σοσιαλιστικό κράτος.

Οι μεγάλες δυνάμεις, ωστόσο, αποφάσισαν διαφορετικά. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Ιωσήφ Στάλιν αποφάσισαν τη διαίρεση της Νοτιοανατολικής Ευρώπης σε «σφαίρες επιρροής». Η Σοβιετική Ένωση θα είχε την υπεροχή στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία και η Βρετανία στην Ελλάδα

Για μια στιγμή, φαινόταν σαν να μπορούσε να τελειώσει ο πόλεμος και στην Ελλάδα, να αποφευχθεί ένας εμφύλιος πόλεμος. Μια «κυβέρνηση εθνικής ενότητας» συγκροτήθηκε. Όλες οι ένοπλες οργανώσεις έπρεπε να διαλυθούν.

Οι Βρετανοί έφεραν τα δικά τους στρατεύματα στη χώρα και τους Έλληνες βασιλείς από την εξορία. Σύντομα, οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί του δεξιού στρατοπέδου έγιναν μέρος του τακτικού στρατού, ενώ οι μαχητές του ΕΛΑΣ δεν έγιναν δεκτοί.

Αυτός είναι ο λόγος που έγιναν μαζικές διαδηλώσεις στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944. Η ελληνική αστυνομία άνοιξε πυρ σκοτώνοντας δεκάδες διαδηλωτές. Την άγρια ​​33ωρη μάχη κέρδισε η κυβέρνηση με βρετανική υποστήριξη. Το αποτέλεσμα της εξέγερσης του Δεκέμβρη («Δεκεμβριανά») ανάγκασε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο να εγκρίνει τον αφοπλισμό και τη διάλυση του ΕΛΑΣ στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Αλλά δεν δέχτηκε την ήττα και αποσύρθηκε στα βουνά. Οι κομμουνιστές μποϊκοτάρισαν τις εκλογές τον Μάρτιο του 1946 και ένα βράδυ οι αντάρτες τους εισέβαλαν σε ένα αστυνομικό τμήμα καθιστώντας σαφές ότι ο πόλεμος συνεχίζεται.

Οι αρχές ξεκίνησαν ένα ανελέητο κυνήγι για τους κομμουνιστές και τους υποστηρικτές του ΕΛΑΣ. Αρκούσε μόνο η υποψία ότι ήταν κομμουνιστές, δηλαδή εγκληματίες και δολοφόνοι- όπως και με τον Γρηγόρη Ριζόπουλο.

Γεννήθηκε σε ένα χωριό κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Είχε 11 αδέλφια. Ο πατέρας, η μητέρα και ο μεγαλύτερος αδελφός του μετείχαν στην Αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές.

«Ο αδερφός μου είχε πολεμήσει κατά της εισβολής των δυνάμεων του Άξονα και είχε προαχθεί σε αξιωματικό. Μετά την κατοχή συνέχισε τον αγώνα με μια ομάδα 120 ανταρτών. Έμαθε τη διδασκαλία του Μαρξ».

Στην αρχή του εμφυλίου, ο αδελφός του Ριζοπούλου εντάχθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό.

«Ο αδελφός μου επέστρεψε στα βουνά, αυτή τη φορά ενάντια στο καθεστώς της Δεξιάς, για τον Σοσιαλισμό. Τότε ήμουν 16. Ο πατέρας μου συνελήφθη, στη συνέχεια η μητέρα μου και ο αδελφός μου... Αρκετές φορές τους βασάνισαν».

Το 1947 απαγορεύτηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Η κυβέρνηση κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και οι αρχές κυνήγησαν τους συμπαθούντες της Αριστεράς που είχαν θέσεις στη διοίκηση και τον στρατό, τους φυλάκισαν, τους εξόρισαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης σε μέρη όπως η Μακρόνησος.

Το νησί είχε ήδη μια σκοτεινή ιστορία: Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 υπήρχε εκεί ένα στρατόπεδο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή έμειναν εκεί χιλιάδες πρόσφυγες, πολλοί πέθαναν σε απάνθρωπες συνθήκες.

«Είχαν μόνο έναν στόχο: να μας κάνουν να σπάσουμε»

Τον Φεβρουάριο του 1947, η Μακρόνησος έγινε ο τόπος εξορίας για τους ανθρώπους για τους οποίους υπήρχαν υποψίες ότι συμπαθούσαν τους κομμουνιστές. Στο νησί υπήρχαν περίπου 27.000 στρατιώτες, 1.100 αξιωματικοί και 30.000 άμαχοι, συμπεριλαμβανομένων και γυναικών. Ο Γρηγόρης Ριζόπουλος έφτασε εκεί το 1948:

«Μας έφεραν εδώ με έναν και μόνο στόχο, να μας κάνουν να σπάσουμε, να υπογράψουμε μια "δήλωση μετάνοιας": ότι ο κρατούμενος απορρίπτει τον κομμουνισμό και το Κομμουνιστικό Κόμμα».

Οι κρατούμενοι ζούσαν κάτω από υπερβολική ζέστη ή κρύο μέσα σε σκηνές, είχαν λίγη τροφή ή νερό και έπρεπε να δουλέψουν σκληρά για να χτίσουν διάφορα οικήματα. Επιπλέον, έπρεπε να παρακολουθήσουν μαθήματα εθνικής και ηθικής διαπαιδαγώγησης. Συχνά τους χτυπούσαν. Εκατοντάδες πέθαναν από βασανιστήρια ή δολοφονήθηκαν.

Ποτέ δεν υπέγραψα, λέει ο Ριζόπουλος: «Πιστεύαμε στην παγκόσμια θεωρία του μαρξισμού, επειδή οι άνθρωποι πρέπει να ζουν έτσι. Μας χτυπούσαν ξανά και ξανά και μας έβαζαν στην απομόνωση, αλλά δεν σπάσαμε».

Στις 30 Αυγούστου 1949 τερματίστηκε ο ένοπλος αγώνας της Αριστεράς. Το 1961, οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι έφυγαν από τη Μακρόνησο. Η Ελλάδα παρέμεινε μέρος του δυτικού κόσμου, με την Αριστερά ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Μια ακόμα συγκλονιστική σύγκρουση κορυφώθηκε το 1967 με τη στρατιωτική δικτατορία. Η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου αναγνώρισε μόλις το 1982 τον αγώνα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές ως Εθνική Αντίσταση.

Αλλά μέχρι σήμερα τα ελληνικά εγχειρίδια αποσιωπούν αυτά τα γεγονότα και τον εμφύλιο πόλεμο που είχε περίπου 50.000 νεκρούς και 700.000 εκτοπισμένους. Οι μαθητές στο μάθημα της ιστορίας σχετικά με τα αίτια των συγκρούσεων μαθαίνουν αυτό: «Τα σφάλματα και οι παραλείψεις και στις δύο πλευρές και η παρέμβαση ξένων δυνάμεων τελικά οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο».

Η σημερινή κυβέρνηση της Ελλάδας, με επικεφαλής το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, θέλει να το αλλάξει. Τον Αύγουστο 2016 ο [τότε] υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης, δήλωσε: «Δεν πρέπει να υπάρχουν κενές σελίδες στην ιστορία (...) Τα υφιστάμενα σχολικά βιβλία δεν πρέπει να προσεγγίζουν τα σύγχρονα προβλήματα με αναστολές. Πρέπει να βάλουμε όλα αυτά τα θέματα στην τρέχουσα συζήτηση για το πώς η ιστορία πρέπει να διδάσκεται στο μέλλον...».

Η Μακρόνησος είναι μια τέτοια «κενή σελίδα». Το νησί είναι απρόσιτο για το κοινό, παρόλο που από το 1989 έχει χαρακτηριστεί προστατευόμενο εθνικό μνημείο. Μπορείτε να τα επισκεφτείτε μόνο μία φορά το χρόνο -με πλοίο, με τον Ριζόπουλο και άλλα μέλη του Πανελλήνιου Συλλόγου Αιχμαλώτων και Αγωνιστών της Μακρονήσου. Το αποκαλούν «ετήσιο προσκύνημα».

Οι κόκκινες σημαίες και η «Διεθνής»

Σήμερα υπάρχουν σχέδια για να ξεφύγει το νησί από τη λήθη. Σύμφωνα με την πρόταση του προέδρου της Βουλής, Νίκου Βούτση, η Μακρόνησος πρόκειται να ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO - το πρώτο ελληνικό μνημείο του 20ου αιώνα.

Μια επιτροπή πανεπιστημιακών, πρώην κρατουμένων και επιστημόνων θα πρέπει να προετοιμάσουν την αίτηση.

Αυτόν το Ιούνιο, χιλιάδες άνθρωποι επισκέφτηκαν και πάλι τη Μακρόνησο. Έφτασαν μέχρι το άγαλμα: ένας γίγαντας με τη γροθιά του σηκωμένη, να μεταφέρει μια βαριά πέτρα, τα πόδια του δεμένα με αγκαθωτό σύρμα. Ο Ριζόπουλος είναι ο αρχιτέκτονας του μνημείου.