Δημήτρης Παπάζογλου: Γιατί ο Ιόλας είναι πιο επίκαιρος από ποτέ

"Ήταν ακόμα πολύ για νωρίς για να καταλάβω ότι η μόνιμη συλλογή του Μουσείου (Δωρεά Ιόλα) αποτελούμενη από έργα παγκόσμιων της σύγχρονης τέχνης όπως ο Andy Warhol, η Marina Karella, o Takis, o Ακριθάκης, η Niki de Saint Phalle, o Magritte, ο Μan Ray και πολλοί ακόμα, έμελλε να επηρεάσουν σκέψη και πράξη για ό,τι δημιουργικό θα επεδίωκα στα χρόνια που θα ακολουθούσαν" σημειώνει και αυτό είναι η αρχή σε ένα ταξίδι στην αισθητική και την παιδεία -δυνάμεις σωτήριες που μπορούν να μπολιάσουν με ευγένεια και καλλιτεχνία την Ελλάδα σήμερα και να αναχαιτίσουν το άσχημο. Την έκθεση που διοργανώνει το ΜΜΣΤ σε συνδιοργάνωση με τον Δήμο Θεσσαλονίκης και το Φεστιβάλ Δημητρίων 2018 .

Ένα γενναιόδωρο δώρο της συλλογικής μνήμης του Ιόλα, αυτού του "μοναδικού ίσως σημαντικού κρίκου που συνδέει την ελληνική συμμετοχή στα παγκόσμια γεγονότα των εικαστικών τεχνών του 20ού αιώνα, ο οποίος περιβλήθηκε με την αχλύ και το κύρος του μύθου και του οποίου την σημερινή υπόσταση συγκροτούν περισσότερο δευτερογενείς ατομικές αφηγήσεις παρά πρωτογενή τεκμήρια" η έκθεση "Αλέξανδρος Ιόλας: Η κληρονομιά" αναδεικνύει το επίκαιρο αίνιγμα σπουδή επάνω στην ευγένεια και την αισθητική του Ιόλα.

Ο σχεδιαστής της οπτικής επικοινωνίας της έκθεσης "Αλέξανδρος Ιόλας: Η Κληρονομιά", Παπάζογλου, εξηγεί με ένα δικό του κείμενο πώς εξελίχθηκε ο σχεδιασμός του δικού του "δώρου", ένα γλυπτό-αφιέρωμα στον Ιόλα που τον άλλαξε, ένας φόρος τιμής του ίδιου που συμπυκνώνει τις όψεις που ο ίδιος "διάβασε" επάνω στον Ιόλα, τον άντρα, τον επαναστάτη, τον καλλιτέχνη και πειρατή, πυλώνα του ελληνικού πολιτισμού και μαικήνα της Τέχνης.

Αταξινόμητος κοσμοπολίτης της Αλεξάνδρειας

Γράφει ο Παπάζογλου για το πως ανακάλυψε τον Ιόλα, τον πλούτο του ΜΜΣΤ, τον πλούτο των τεχνών που υπηρετεί. "Λίγο καιρό αργότερα η εμπιστοσύνη του ΔΣ του ΜΜΣΤ για τον σχεδιασμό του μουσειολογικού περιεχομένου της αναδρομικής έκθεσης του Herbert List σε επιμέλεια του Ulrich Pohlmann και της Ματούλας Σκαλτσά, ήταν αρκετή για να σηματοδοτήσει παράλληλα την έναρξη μιας ακόμα βαθύτερης σχέσης με τους ίδιους τους ανθρώπους του μουσείου. Ανάμεσα σε αυτούς και η Θούλη Θούλη Μισιρλόγλου, φοιτήτρια ακόμα στο Ιστορικό–Αρχαιολογικό του ΑΠΘ. Έκτοτε, η στενή συνεργασία, αλλά πάνω απ’ όλα η φιλία, συνεχίστηκε με αμοιβαία αγάπη και σεβασμό του ενός για τον άλλο.

Μέχρι το 2010 είχαν ήδη πραγματοποιηθεί αρκετές συνεργασίες με το Μουσείο, με σημαντικότερη όμως εκείνη που αφορούσε τον σχεδιασμό της επετειακής έκδοσης 580 σελίδων για τον εορτασμό των 30 χρόνων του ΜΜΣΤ από την ίδρυσή του. Αρχικά, η μελέτη και η διαλογή ανέκδοτου υλικού και δευτερευόντως τα ατελείωτα μερόνυχτα εργασίας παρέα με την Θούλη, ήταν αρκετά για να μάθω όχι μόνο την ιστορία του ΜΜΣΤ, αλλά και για την ζωή και το έργο του εκ της Αλεξάνδρειας καταγόμενου συλλέκτη.

Για την αγάπη του για τις τέχνες και τους καλλιτέχνες, για την προσφορά του στην διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής, την χαρακτηριστικά ασυμβίβαστη και εκκεντρική του προσωπικότητα, για την παγκοσμιότητά του, αλλά και την αγάπη του για την ουσιαστική –και όχι κενή περιεχομένου– Ελλάδα.

Ένας αταξινόμητος άνθρωπος της τέχνης, όπως πολύ εύστοχα λέει η Θούλη, ένας γνήσιος κοσμοπολίτης, κεφάλαιο για την καλλιτεχνική κοινότητα του τόπου, που παρά το ότι αναγνωρίστηκε –εν ζωή ακόμα– από παγκόσμιες φυσιογνωμίες όπως η Calas, ο Breton, o Gavras, o Καβάφης, ο Σικελιανός, o Kurt Weil, o Cocteau και άλλοι, κυνηγήθηκε και πολεμήθηκε μέχρι τέλους από τους 'αυριανιστές' της εποχής όσο κανένας άνθρωπος των τεχνών μέχρι σήμερα.

Για τον συλλέκτη που είχε την ματιά να δει τον Andy Warhol πριν γίνει ο 'Andy Warhol', για τον άνθρωπο που από ζωγράφο έκανε γλύπτη τον Rene Magritte σε μία νύχτα ζητώντας απλά... τις ιδέες του γιατί θεωρούσε πως ο 2ος τις είχε εξαντλήσει στο χαρτί και τις 2 διαστάσεις, για τον άνθρωπο που τολμούσε να εκθέτει τα 'Μουσικά' του Τάκι πάνω σε αρχαιοελληνικού ρυθμού κιονόκρανα, δημιουργώντας μια άνευ προηγουμένου πολιτιστική συνομιλία.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, μετά τον θάνατό του, το σπίτι του στην Αγία Παρασκευή –ένα μικρό Μουσείο ουσιαστικά– εγκαταλείφθηκε στο έλεος του χρόνου και της καταστροφής, αφού καμία μέριμνα δεν υπήρξε από μέρους της πολιτείας για την διατήρηση και την πολιτιστική κεφαλαιοποίησή του. 30 χρόνια μετά παραμένει ρημαγμένο παρά την δήλωση του Δημάρχου Αγ. Παρασκευής –και όπως αυτή διατυπώθηκε στην πρόσφατη συνέντευξη τύπου– ο οποίος σκοπεύει να 'καθαρίσει τα μάρμαρα και να το μετατρέψει σε χώρο πολιτισμού'.

Ο Ιόλας και οι κυρ-Παντελήδες

Αλήθεια.... Πώς καθαρίζεις την διαχρονική ξεφτίλα ενός έθνους; Σήμερα, στην εποχή των κυρ–Παντελήδων με την σκούπα αλλά και των εκκολαπτόμενων 'αυριανιστών' στα καφέ και τα social media, ο Ιόλας παραμένει πιο επίκαιρος από ποτέ. Μαζί και το αποτύπωμα που έχει αφήσει.

Με αφορμή τον σχεδιασμό του μουσειολογικού περιεχομένου της έκθεσης, το αγαπημένο μου φουρούσι, ενθύμιο προς φύλαξη από το σπίτι του Ιόλα, γυρίζει μετά από 15 χρόνια 'σπίτι' του ως έργο πλέον. Για να βρει την θέση του ανάμεσα σε φίλους του συλλέκτη που εδώ και χρόνια είναι και δικοί μου φίλοι.Ως ένας μικρός φόρος τιμής στο πνεύμα του Ιόλα, αλλά και ως ένα από καρδιάς ευχαριστώ στους ανθρώπους του Μουσείου για όλα αυτά τα χρόνια!" καταλήγει ο Παπάζογλου για τον αιώνιο Φύλακα του Ωραίου.

Τον Ιόλα που υπήρξε, πέρα από συμβάσεις, κληρονομώντας σε όλους το πνεύμα την τόλμη, το θράσος, το θάρρος, την ευγένεια και μια ποπ επαναστατικότητα που απελευθερώνει και μαλακώνει την οργή.

Σπουδαία έκθεση σταθμός

Ενταγμένη στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Δημητρίων 2018 του Δήμου Θεσσαλονίκης, η έκθεση θα αναδείξει τη δικτύωση του Αλέξανδρου Ιόλα σε καλλιτεχνικό και κοινωνικό επίπεδο, τη δραστηριότητα και την προσωπικότητά του, μέσα από πλούσιο οπτικό, ερευνητικό και αρχειακό υλικό, μέρος του οποίου παρουσιάζεται για πρώτη φορά. Κυρίως όμως εστιάζει στην ενασχόλησή του με τη σύγχρονη τέχνη και ειδικά στην αποκαλυπτική σχέση του με μια πληθώρα καλλιτεχνών, πολύ διαφορετικών μεταξύ τους.

Από τον de Chirico στον Man Ray, από τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα στον Victor Brauner και τον Τάκι, από τον Calder στον Jean Tinguely, από τον Magritte στον Pino Pascali και τον Martial Raysse, από τον Modigliani στον Warhol, η διαδρομή που διένυσε ο Ιόλας μέσα στον καλλιτεχνικό χώρο, δεν αποτυπώνει μόνο υποκειμενικές προτιμήσεις, αλλά και ένα οξύ βλέμμα, διαρκώς ανοιχτό στην καλλιτεχνική έκφραση. Με σταθερή αγάπη προς το έργο τέχνης ως αντικείμενο, ο Ιόλας διατήρησε αμείωτα τα ανακλαστικά του απέναντι στις καλλιτεχνικές αναζητήσεις μετά τον πόλεμο, όταν συνολικό ζητούμενο ήταν η δημιουργία μιας νέας οπτικής και πολιτισμικής πραγματικότητας, προκειμένου να μεταστραφεί το κλίμα απογοήτευσης από την εξέλιξη της ζωής.

Ειδικά στις δεκαετίες 1960 και 1970, οι αναρίθμητες εκθέσεις που παρουσίασε αποδεικνύουν την καθοριστική δράση του στο διεθνές καλλιτεχνικό περιβάλλον, αλλά και την υποστήριξη από μέρους του της νέας καλλιτεχνικής έκφρασης.

Η έκθεση παρουσιάζει και την πλούσια εκδοτική δραστηριότητα του Αλέξανδρου Ιόλα μέσα από ένα πλούσιο αρχείο καταλόγων που συνόδευσαν τις εκθέσεις του, ο ειδικός σχεδιασμός των οποίων τεκμηριώνει μέρος της τυπογραφικής ιστορίας, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει το ειδικό ενδιαφέρον του για τα συγκεκριμένα έντυπα ως αυτόνομα έργα τέχνης.

Στο πλαίσιο αυτό, πέραν των καταλόγων, αφισών, του οπτικού, ερευνητικού και αρχειακού υλικού, η έκθεση θα συμπεριλάβει τόσο τα έργα της δωρεάς του Ιόλα προς το ΜΚΣΤ (μετέπειτα ΜΜΣΤ), όσο και έργα σημαντικών καλλιτεχνών από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, αρκετά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά δημοσίως.

Η έκθεση που διοργανώνει το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι η διεθνώς πρώτη εκτεταμένη έκθεση που αφιερώνεται στον μαικήνα αυτόν της τέχνης και αποτελεί και τον προάγγελο του εορτασμού των 40 χρόνων του πρώτου μουσείου σύγχρονης τέχνης της Ελλάδας, που θα εορταστούν εντός του 2019.

Την ίδια στιγμή η έκθεση αποτελεί και ένα φόρο τιμής σε μια πλειάδα καλλιτεχνών, που συνεργάστηκαν με τον Ιόλα και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να εμπλουτίζουν την σύγχρονη πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας.

Αλέξανδρος Ιόλας: Η Κληρονομιά έως τις 20 Ιανουαρίου 2019, στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Εγνατία 154, Helexpo-ΔΕΘ). Σε συνδιοργάνωση με τον Δήμο Θεσσαλονίκης και το Φεστιβάλ Δημητρίων 2018 σε επιμέλεια Θούλης Μισιρλόγλου, Διευθύντρια ΜΜΣΤ.