Πιερ Πάολο Παζολίνι: ο μεγάλος αιρετικός μέσα από το φακό του Ρομπέρτο Βίλλα

"Θα δείξουμε το σύνολο του έργου του Παζολίνι σε αποκατεστημένες κόπιες, και με αυτόν τον τρόπο εκφράζουμε τον σεβασμό και την αγάπη μας για τον κορυφαίο Ιταλό δημιουργό", σημείωσε η πρόεδρος του ΔΣ της Ταινιοθήκης της Ελλάδος Μαρία Κομνηνού στην συνέντευξη τύπου του Ιδρύματος πριν λίγο καιρό.

Με την ίδια ευκαιρία η Διευθύντρια του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών Μόνικα Τσέκα υπογράμμισε το πόσο επίκαιρος φαντάζει ακόμα και σήμερα ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, και πόσα έχει να μας πει για την σημερινή Ευρώπη που παραδίδεται στη μισαλλοδοξία και το μίσος για το διαφορετικό.

"Ο Παζολίνι αποτελεί την ενοχλητική συνείδηση μιας κοινωνίας που τον έχει ακόμα ανάγκη" τόνισε για τον δημιουργό που βρέθηκε φρικτά δολοφονημένος το 1975, σε ηλικία 53 ετών, στο ζενίθ της καριέρας του. Το τέλος του αινιγματικό όπως και το έργο του, ο θάνατος του Παζολίνι είναι ακόμη και σήμερα ένα μυστήριο καθώς άλλοι υποστηρίζουν πως επρόκειτο για έγκλημα πάθους, κι άλλοι συνδέουν τη δολοφονία του με κύκλους της ιταλικής ακροδεξιάς που τον μισούσε.

Όμως το κοινό δεν θα παραδοθεί μόνο στο κινηματογραφικό σύμπαν του αιρετικού Παζολίνι. Ένας ζωντανός θρύλος της φωτογραφίας, ο σπουδαίος Ρομπέρτο Βίλλα δίνει ακόμη περισσότερες αφορμές για να καταδυθούμε στο σύμπαν του Μαρξιστή και αριστοκράτη Πιερ Πάολο Παζολίνι. Όλες αυτές οι παγωμένες στο χρόνο εικόνες, ή τουλάχιστον ένα κομμάτι από το σύνολο τους θα εκτεθούν στο Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.

Εδώ, η έκθεση φωτογραφίας του Ρομπέρτο Βίλλα, "Η Aνατολή του Pier Paolo Pasolini" (Gli Orienti di Pier Paolo Pasolini) με φωτογραφίες του καλλιτέχνη από τα γυρίσματα της ταινίας Χίλιες και μία νύχτες του 1974 πλαισιώνει ιδανικά την προβολή της φιλμογραφίας του πολυσχιδούς δημιουργού.

Με αφορμή όλα τα παραπάνω μιλήσαμε με τον Βίλλα για τον δικό του Παζολίνι και μια γνωριμία που άλλαξε τα πάντα ένα φθινόπωρο 46 χρόνια πριν.

Μια Οδύσσεια στην Ανατολή

@Villa Fondo Roberto

"Ήταν Νοέμβριος του 1972 όταν και βρέθηκα σε μια ανοιχτή συζήτηση για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Εκεί είχα την ευκαιρία να συναντήσω τον Πιερ Πάολο Παζολίνι. Όταν η αίθουσα άδειασε τον πλησίασα και του εξέφρασα το ενδιαφέρον μου για τους μηχανισμούς της οπτικοακουστικής επικοινωνίας και τα προβλήματα της κινηματογραφικής γλώσσας, πράγματα που απασχολούσαν τον ίδιο σε δοκίμια του. Του εξομολογήθηκα ότι θα ήθελα να τον συναντήσω για να ανταλλάξουμε απόψεις επάνω σε αυτά τα θέματα. Ο Παζολίνι έμεινε έκπληκτος" μας λέει ο Βίλλα που μοιράζεται κάτι κοινό με τον μεγάλο αιρετικό. Τίποτα δεν είναι μονοδιάστατο, όλα έχουν πολλαπλές ερμηνείες στο έργο και των δύο.

"Κανένας φωτογράφος δεν του είχε ζητήσει ποτέ να μιλήσουν για τη σημειολογία και τη γλωσσολογία. Χωρίς ίχνος δισταγμού μου έδωσε τη διεύθυνση κατοικίας του στη Ρώμη ανακοινώνοντας μου ότι θα αναχωρήσει για τα γυρίσματα της ταινίας Χίλιες και Μία Νύχτες. Στη συνέχεια, σχεδόν μιλώντας στον εαυτό του, μου είπε ότι αν με ενδιέφερε, θα μπορούσα να τον ακολουθήσω στη Μέση Ανατολή. Εκεί θα μπορούσα να τον δω πώς δουλεύει, πώς εφαρμόζει τις ιδέες του στα γυρίσματα, να μιλήσουμε περαιτέρω για όλα αυτά που μας απασχολούσαν" συνεχίζει ο Βίλλα που γεννήθηκε στη Γένοβα το 1937 και έβγαλε τα πρώτα του, και δη οικογενειακά πορτρέτα των γονιών του σε ηλικία πέντε ετών. Πέντε χρόνια αργότερα ο Βίλλα αγοράζει την πρώτη του φωτογραφική μηχανή ξεκινώντας την περιπέτεια του στον κόσμο της εικόνας. Εκεί όπου βρέθηκε και έγινε συνοδοιπόρος για Χίλιες και Μία Νύχτες με τον Παζολίνι.

Πόσο καιρό συνεργαστήκατε μαζί του για να ολοκληρώσετε αυτό το τεράστιο φωτογραφικό αρχείο του ιταλού auteur;

Έμεινα στα γυρίσματα της ταινίας γυρίζοντας 18 πόλεις στη Μέση Ανατολή για περισσότερες από 100 ημέρες και κατάφερα να βγάλω οκτώ χιλιάδες φωτογραφίες. Δυστυχώς σήμερα έχουν διασωθεί οι μισές. Αυτές οι περίπου τέσσερις χιλιάδες φωτογραφίες φυλάσσονται πλέον στο αρχείο της Villa Fondo Roberto και στο αρχείο της Cineteca di Bologna.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε;

Οι δυσκολίες στην υλοποίηση του έργου ήταν πολλές. H θερμοκρασία που άλλαζε δραστικά -από τους 12 βαθμούς Κελσίου υπό του μηδενός το πρωί στους 56 βαθμούς αφόρητης ζέστης τα μεσημέρια, κάτω από τη σκιά. Ο κόσμος που ήταν μεν πάντα πολύ ευγενικός αλλά παράλληλα εξαιρετικά περίεργος ώστε σε περιόριζε και δεν σου επέτρεπε να εργαστείς με ελευθερία κινήσεων. Η θρησκεία, τα πλάνα που έπρεπε να γίνουν στο τζαμί στο Ισφαχάν, οι τολμηρές σκηνές με τα γυμνά κορμιά που έπρεπε να ολοκληρωθούν στα κρυφά.

Και όμως καταφέρατε και απαθανατίσατε τον Παζολίνι να χαμογελάει...

Υπάρχουν δύο τρόποι για να αξιολογήσεις μια καλή φωτογραφία. Ο ένας είναι ο αντικειμενικός που έχει να κάνει με τις τεχνικές παραμέτρους της γλώσσας της εικόνας και ο άλλος είναι ο προσωπικός, ο συναισθηματικός. Στην περίπτωση μας έχουμε μια εικόνα που συνδυάζει τα παραπάνω, είναι μια φωτογραφία που απαθανατίζει αλήθεια.

Πρόκειται για ένα πορτρέτο του Παζολίνι από το 1973, στην Περσία. Συζητάγαμε με τον Πιερ Πάολο για τον κινηματογράφο. Εκείνος υποστήριζε ότι ο κινηματογράφος είναι η "γλώσσα της πραγματικότητας". Εγώ πάλι υποστήριζα ότι ο κινηματογράφος είναι απλά μια ακόμη γλώσσα. Πήρα τη φωτογραφική μηχανή στο χέρι και τον απαθανάτισα καθώς διασκέδαζε και απολάμβανε τη διαφωνία μας. Είναι η μόνη φωτογραφία στον κόσμο όπου ο Παζολίνι κοιτάζει την κάμερα και χαμογελάει στον φωτογράφο!

Ποια είναι η αγαπημένη σας ανάμνηση δίπλα του;

Η πλήρης παράδοση και διάθεση συνεργασίας του Παζολίνι με τους ανθρώπους του στα γυρίσματα. Ποτέ δεν βγήκε εκτός ελέχου, ποτέ δεν τον άκουσα να φωνάζει ή να προσβάλλει κάποιον, ακόμη και μπροστά σε ανόητους που κατέστρεφαν σκηνικά.

Υπάρχει κάποιο πορτρέτο του Παζολίνι που ξεχωρίζετε από το σύνολο της δουλειάς;

Είναι μια φωτογραφία που τον αντιπροσωπεύει. Σε αυτή ο Παζολίνι τρέχει, τα δύο πόδια του είναι στον αέρα, σχεδόν πετάει επάνω από το έδαφος. Το πορτρέτο αυτό είναι ενδεικτικό του δυναμισμού που έφερνε στα πλατό, της ακούραστης, ασταμάτητης αφοσίωσης στην τέχνη του.

Θα ξεχωρίζατε σύγχρονους σκηνοθέτες ως τους Παζολίνι των δικών μας καιρών; Αν ναι ποιους;

Πολλοί έχουν καταπιαστεί με θεματική ανάλογη με του Παζολίνι, δημιουργοί ειλικρινείς και ικανοί όπως οι Σίντνεϊ Πόλακ, Στάνλεϊ Κούμπρικ, Τζορτζ Κλούνει, Ρομπέρτο Μπενίνι, Κλιντ Ίστγουντ, Αντρέι Κοντζαλόφσκι, Κεν Λόατς αλλά και άλλοι σπουδαίου.

Ποιος είναι ο αγαπημένος σας φωτογράφος;

Ποτέ δεν είχα ως αναφορά κάποιον φωτογράφο όσο τους μεγάλους ζωγράφους. Τον Καραβάτζο και Βελάσκεθ, τον Γκόια και τον Πικάσο και άλλους που είχα μελετήσει ως προς την τεχνική, τη σύνθεση και την ερμηνεία των έργων τους.

Ως ένας μαέστρος της φωτογραφίας, ποιες συμβουλές θα δίνατε στους επίδοξους εραστές της τέχνης σας.

Να αναζητήσουν φωτογράφους από το παρελθόν, Δημιουργοί όπως οι Henry Cartier Bresson και Dorothea Lange, ο Robert Capa, ο Ansel Adams, ο Sebastiao Salgado, ο Edward Weston, όλοι τους δημιουργοί που δεν μιμήθηκαν κανέναν απαθανατίζοντας εικόνες αληθινές, απαθανατίζοντας την κοινωνία.

Νέες κόπιες αειθαλούς σοφίας

Το κοινό, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει τη σχεδόν πλήρη φιλμογραφία του σκηνοθέτη (17 ταινίες) μέσα από νέες κόπιες των ταινιών του σε φιλμ 35mm, οι οποίες τυπώθηκαν από τη Luce Cinecittà και τη Cineteca di Bologna.

Οι ταινίες (15 μεγάλου μήκους, 2 μικρού μήκους καθώς και παραλειπόμενα από δύο ταινίες του) θα προβληθούν με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους.

Αναλυτικά θα προβληθούν τα φιλμ:

Ακατόνε (Accattone, 1961), Μάμα Ρόμα (Mamma Roma, 1962), Η οργή του Παζολίνι (La Rabbia, 1963), Ερωτικές συναντήσεις (Comizi d'amore, 1964), Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Il Vangelo secondo Matteo, 1964), Όρνια και πουλάκια (Uccellacci e uccellini, 1966), Βασιλιάς Οιδίπους (Edipo re, 1967), Θεώρημα (Teorema, 1968), Χοιροστάσιο (Porcile, 1969), Μήδεια (Medea, 1969), Σημειώσεις για μια αφρικανική Ορέστεια (Appunti per un’ Orestiade Africana, 1970), Το Δεκαήμερο (Il Decameron, 1971), Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι (I racconti di Canterbury , 1972), Χίλιες και μία νύχτες (Il Fiore delle Mille e una notte, 1974), Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα (Salò o le 120 giornate di Sodoma, 1975) αλλά και οι δύο μικρού μήκους ταινίες Το τυρί (La Ricotta, 1962-63), επεισόδιο της σπονδυλωτής ταινίας Rogopag, σε σκηνοθεσία των Rossellini - Godard - Pasolini – Gregoretti και Τι πράγμα είναι τα σύννεφα; (Che cosa sono le nuvole?, 1967) επεισόδιο της σπονδυλωτής ταινίας Capriccio all'italiana σε σκηνοθεσία των Monicelli – Pasolini – Bolognini – Steno - Pino Zac- Rossi.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμα παραλειπόμενα ταινιών του Παζολίνι, καθώς θα προβληθούν κάποια αποσπάσματα που έχουν παραληφθεί από την τελική κόπια των ταινιών του Όρνια και πουλάκια (Ο Τοτό στο τσίρκο -Totò al circo, 1965-66) και Χίλιες και μία Νύχτες (Ανέκδοτα -Inediti, 1973-74).

Η Οργή του ξεσπά

Αξίζει να σημειωθεί πως θα προβληθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα Η οργή του Παζολίνι (La rabbia di Pasolini). Πρόκειται για τη νέα 80λεπτη βερσιόν της παλαιότερα γνωστής ως Οργής (La rabbia), ένα δίπτυχο φιλμικό σχόλιο της δεκαετίας του ‘60 από δύο, αντιδιαμετρικά αντίθετους, Ιταλούς διανοούμενους: τον αριστερό Παζολίνι και τον φιλομοναρχικό δημοσιογράφο και καρτουνίστα Giovanni Guareschi.

Το 2008, ο Τζουζέπε Μπερτολούτσι αποκατέστησε σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Μπολόνια το πρώτο μέρος του Παζολίνι, δημιουργώντας μιαν αυτόνομη μεγάλου μήκους ταινία.

Το μεγάλο, αναδρομικό κινηματογραφικό αφιέρωμα στον Πιερ Πάολο Παζολίνι "Pier Paolo Pasolini-Ο μεγάλος αιρετικός" διοργανώνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος μαζί με την Πρεσβεία της Ιταλίας στην Ελλάδα και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, με την υποστήριξη του Ιstituto Luce Cinecittà (Ρώμη) και της Cineteca di Bologna (Μπολόνια).

Οι προβολές από 12-20 Σεπτεμβρίου στον θερινό κινηματογράφο Λαΐς.

Ρομπέρτο Βίλλα: Η Aνατολή του Pier Paolo Pasolini (Gli Orienti di Pier Paolo Pasolini) με φωτογραφίες του καλλιτέχνη από τα γυρίσματα της ταινίας Χίλιες και μία νύχτες στο Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Διάρκεια έκθεσης: 13-27 Σεπτεμβρίου.