Παγίδα για το βλέμμα: η θηριώδης Αθήνα μέσα από το φακό της Μαργαρίτας Yoko Νικητάκη

Με αφορμή την καλοστημένη εικαστική της δαιδαλώδη πλεκτάνη μιλήσαμε μαζί της για όλα τα κρυφά και τα φανερά, όλες τις σκιές και τις φωτοσκιάσεις που αναδύονται στο έργο της με τίτλο “Soil”, ένα project που ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2018 «μετά από ένα χρόνο εντατικής δουλειάς. Οι πρώτες λήψεις και σκέψεις είχαν γίνει το 2015».

«Στη σειρά Soil απεικονίζονται αλλεπάλληλες ομοιογενείς γκρίζες στοίβες από αθηναϊκές πολυκατοικίες, δρόμους και οικοδομικά τετράγωνα που μοιάζουν να συγκρούονται μεταξύ τους σχηματίζοντας μία συμπαγή μάζα υλικών. Βλέπουμε το ασφυκτικό τοπίο των οικοδομικών κατασκευών που εξαπλώθηκε στο λεκανοπέδιο της Αττικής σχετικά πρόσφατα, τα τελευταία 100 χρόνια. Η Αθήνα περικλείεται από τέσσερα μεγάλα βουνά, είναι χτισμένη γύρω από αρκετούς λόφους και έχει πολύ ιδιαίτερη γεωμορφολογία, ωστόσο το χώμα δεν είναι πια ορατό. Είναι παντού καλυμμένο. Το νέο έδαφος είναι από τσιμέντο, όπως και ο νέος ορίζοντας» μου λέει η Νικητάκη.

«Η ιδέα εστιάζει στο δυστοπικό φαινόμενο της εκτεταμένης εξάπλωσης της αστικοποίησης και στον τρόπο με τον οποίο η ολική οικοδόμηση εξαλείφει το φυσικό τοπίο. Ήταν σημαντικό να κάνω ένα βήμα πίσω και να καταλάβω πώς μοιάζει ο τόπος που περνάω τη ζωή μου και σε ποιο βαθμό αυτό που αποκαλώ ‘οικείο’ είναι μέρος μιας διαδικασίας απευαισθητοποίησης με σκοπό την ομαλότερη ενσωμάτωση» προσθέτει.

Πώς προέκυψε η ιδέα; Ποια η έμπνευση;

Οδηγήθηκα στο λόφο του Φιλοπάππου αρχικά για να παρατηρήσω το λεκανοπέδιο της Αττικής και τη μορφή που έχει σήμερα, αναζητώντας παράλληλα την αφετηρία του project.

Συνειδητοποίησα πως από ψηλά, η πόλη έμοιαζε σαν κάτι άλλο. Κοιτώντας μέσα από τον φακό, ο οποίος λειτούργησε ως "μικροσκόπιο" παρατήρησης, άρχισα να ερευνώ τα σημεία όπου το τεχνητά κατασκευασμένο τοπίο άρχιζε να μεταμορφώνεται σε ένα αλλόκοτα σαγηνευτικό, νέο «οικοσύστημα» από τσιμεντένια φαράγγια, ποτάμια και λόφους.

Ξεκίνησα να βλέπω διαφορετικά κάτι πολύ γνώριμο. Μετά την πρώτη αυτή αυθόρμητη προσέγγιση και φωτογράφιση άρχισε να με ενδιαφέρει η εξερεύνηση περισσότερων σημείων στην Αθήνα.

Κουβαλώντας τον εξοπλισμό, τους φακούς και το τρίποδο στους λόφους, ένιωθα σαν φωτογράφος άγριας ζωής που προσπαθεί να ανακαλύψει ένα ιδιαίτερο και απέραντο “εξωτικό” τοπίο.

Αφού ολοκλήρωσα τις πρώτες λήψεις, αποφάσισα πως με αυτόν τον τρόπο θα επιχειρήσω να οπτικοποιήσω την έννοια της κυριαρχίας της ανθρώπινης δραστηριότητας πάνω στη φύση και τη σχέση που διαμορφώνουμε με το περιβάλλον στην καθημερινή ζωή.

Κατά τη διάρκεια των εξερευνήσεων προσπαθούσα να φανταστώ πώς έμοιαζε η Αθήνα 100 χρόνια πριν, όταν άρχιζε η ανοικοδόμηση των πρώτων πολυκατοικιών και πώς θα μοιάζει σε 100 χρόνια από σήμερα όταν τα περισσότερα κτίρια θα είναι πια πολύ παλιά.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισες;

Ο τρόπος παρουσίασης του τελικού έργου. Θεωρώ σημαντικό οι θεατές όχι μόνο να παρατηρήσουν, αλλά και να βιώσουν, την απουσία του ορίζοντα και την αίσθηση περιορισμού, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Για τον σκοπό αυτό, μετά από πολλά πειράματα, μακέτες και ιδέες, η δουλειά παρουσιάστηκε στο Grace/Athens και έπειτα στο Athens Photo Festival 2018 με τη μορφή εγκατάστασης, αποτελούμενης από μία μεγάλη φωτογραφία διάστασης 3x4,5m και από ένα επίσης μεγάλο σε διάσταση βιβλίο με φωτογραφίες και κείμενο τοποθετημένο στο πάτωμα του χώρου, λίγο πιο μπροστά από την εικόνα.

Athens Photo Festival 2018: με 80 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο μας ανοίγει τα μάτια

Έτσι λοιπόν, δημιουργήθηκε ένα περιβάλλον στο οποίο οι επισκέπτες καλούνται να καθίσουν στο «έδαφος», να παρατηρήσουν την Αθήνα στις φωτογραφίες του βιβλίου και ταυτόχρονα να βλέπουν την πόλη να κυριαρχεί μπροστά τους.

Ποιον φωτογράφο από όσους συμμετείχαν στο φεστιβάλ ανακάλυψες μαζί μας;

Τον Kirill Golovchenko, με τη δουλειά Bitter Honeydew από την ενότητα του φεστιβάλ Post-Soviet Visions.

Ποιος είναι ο πιο σημαντικός και δη μη αναγνωρισμένος Έλληνας φωτογράφος που θα ήθελες να μας συστήσεις;

Δεν θεωρώ κανένα φωτογράφο ακριβώς «αναγνωρισμένο» στο ευρύ κοινό γιατί σε ότι αφορά την καλλιτεχνική φωτογραφία υπάρχει η εγγενής αδυναμία του ίδιου του μέσου να καθιερωθεί ως κάτι δημοφιλές. Το γεγονός αυτό είναι άσχετο από την ποιότητα δουλειάς που αναμφισβήτητα παράγεται.

Για να απαντήσω όμως στο ερώτημα, έχει πολύ ενδιαφέρον η νέα δουλειά του Γιώργου Γιατρομανωλάκη “The splitting of the chrysalis & the slow unfolding of the wings” που εκδόθηκε σε μορφή βιβλίου από τον εκδοτικό οίκο Void. Επίσης μεγάλη εκτίμηση και αγάπη έχω για το συνολικό έργο του Κώστα Καψιάνη.

Η δραστηριότητα στο χώρο της καλλιτεχνικής φωτογραφίας στην Ελλάδα όλο και μεγαλώνει, γεγονός που ενδυναμώνεται από τα σημαντικά συλλογικά εγχειρήματα που έχουν δημιουργηθεί το τελευταίο διάστημα.

Είναι καλλιτεχνικά, θεωρητικά, εκπαιδευτικά και εκδοτικά εγχειρήματα γύρω και μέσα από τα οποία σχηματίζεται μια ενεργή και γόνιμη φωτογραφική κοινότητα που υποστηρίζει και υποστηρίζεται από το ατομικό έργο του/της κάθε φωτογράφου.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου φωτογραφικό λεύκωμα και γιατί;

Ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία ονομάζεται Utatane και είναι της Rinko Kawauchi. Αποτελείται από έγχρωμες φωτογραφίες που απεικονίζουν κοινότοπα αντικείμενα και καταστάσεις από την καθημερινή ζωή.

Λόγω των απαλών χρωμάτων επικρατεί μια ονειρική κατάσταση σε πρώτο επίπεδο (utatane σημαίνει σιέστα), όμως παράλληλα υπάρχει κάτι σκοτεινό και αγωνιώδες που αποκαλύπτεται σταδιακά. Περιγράφουν την αγωνία της σύγχρονης ζωής με έναν ασυνήθιστα ήρεμο τρόπο.

Πόσο τέχνη είναι η φωτογραφία;

Η φωτογραφία σήμερα ανήκει στην καθημερινή ζωή και είναι διαθέσιμη σχεδόν σε κάθε άνθρωπο αποτελώντας ένα δημοκρατικό τρόπο αναπαράστασης του κόσμου με αποτέλεσμα την τεράστια παραγωγή αριθμού εικόνων. Δεν έχει μία μορφή και έτσι εξυπηρετεί αναρίθμητους διαφορετικούς σκοπούς.

Είναι μια σχετικά νέα γλώσσα που μπορεί να διαμορφωθεί σε καλλιτεχνικό έργο όταν αποτελεί το εκφραστικό μέσο που κοινοποιεί τους αισθητικούς και διανοητικούς προβληματισμούς του/της δημιουργού και τη θέση που παίρνει για οποιοδήποτε θέμα, από το πιο κοινότυπο ώς το πιο ιδιαίτερο.

Ποια είναι τα επόμενα πλάνα σου;

Αυτή τη στιγμή δουλεύω το νέο project το οποίο αφορά τη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα και στην ουσία θα αποτελεί το δεύτερο κεφάλαιο της αφήγησης που ξεκίνησε με τη σειρά “Soil”.

Τον Σεπτέμβρη το “Soil” θα παρουσιαστεί στο Night of Photography στο πλαίσιο του Tbilisi Photo Festival 2018 στην Τυφλίδα. Παράλληλα υπάρχουν κάποιες σκέψεις και συζητήσεις και για άλλες συμμετοχές σε εκθέσεις και φεστιβάλ εκτός Ελλάδας.

Με ποιο μουσικό κομμάτι θα συνόδευες το Soil μέσα στο οποίο μας εγκλώβισες;

Θα προτιμούσα να αφήσω ανενόχλητους τους θεατές, αν θέλουν, να ανακαλύψουν τους ήχους που φωλιάζουν μέσα στην πυκνή παλλόμενη ακινησία των τοπίων της Αθήνας.

@margaritanikitaki.com

Η Ελληνογιαπωνέζα Νικητάκη σπούδασε Γραφιστική στο ΤΕΙ Αθήνας και φωτογραφία στη σχολή Focus. Εργάζεται ως επαγγελματίας φωτογράφος και παράλληλα αφιερώνει χρόνο στη δημιουργία προσωπικών φωτογραφικών project. Έχει συμμετάσχει σε διεθνείς εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Το APhF διαρκεί μέχρι τις 29/7.