Εθνική Λυρική Σκηνή: ο κυνικός ρομαντισμός του Στέφανου Λαζαρίδη παρατείνεται

Με την έκθεση, την οποία επιμελείται ο Αντώνης Βολανάκης, κορυφώνεται το φετινό αφιέρωμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον σπουδαίο σκηνογράφο, σκηνοθέτη και πρώην καλλιτεχνικό διευθυντή της ΕΛΣ, Στέφανο Λαζαρίδη.

Πρόκειται για την πρώτη σε παγκόσμιο επίπεδο ατομική παρουσίαση του καλλιτεχνικού έργου του Λαζαρίδη, ο οποίος, με βάση το Λονδίνο, ανέδειξε το εύρος της σκηνογραφίας σε δραματουργικούς εικαστικούς χώρους, θέτοντας σε βάθος ερωτήματα και αποφεύγοντας τις διακοσμητικές λύσεις, στις σημαντικότερες σκηνές όπερας της Ευρώπης.

Το λάιτ μοτίφ που συναντά κανείς περισσότερο στο έργο του Λαζαρίδη είναι ο κύβος και αυτό είναι το στοιχείο έμπνευσης της έκθεσης.

Αναπτύσσει ένα οπτικό χρονολόγιο ξεκινώντας από την αρχή της καριέρας του, με ζωγραφικές μελέτες σκηνικών και σχέδια κοστουμιών, συνεχίζει με έργα μικτής τεχνικής και κολάζ και τρισδιάστατες μακέτες υπό κλίμακα, βίντεο από παραστάσεις και συνεντεύξεις του και ολοκληρώνεται με φωτογραφίες από τη δική του εικαστική έρευνα, σκηνοθετικές σημειώσεις πάνω σε κείμενα και δείγματα από επιστολογραφία.

Ο επιμελητής της έκθεσης, Αντώνης Βολανάκης, θα πραγματοποιήσει προγραμματισμένες ξεναγήσεις τις ακόλουθες ημέρες και ώρες: Δευτέρα 19 Μαρτίου στις 19:00, Σάββατο 24 Μαρτίου στις 12:00, Δευτέρα 26 Μαρτίου στις 19:00, Σάββατο 31 Μαρτίου στις 12:00. Απαιτείται η κράτηση θέσης.

Η έκθεση είναι ανοιχτή καθημερινά από τις 9:30 έως τις 21:00, με ελεύθερη είσοδο.

Κοσμοπολίτης και οραματιστής

Γεννημένος στην Ντίρι Ντάουα της Αιθιοπίας, με σπουδές στο Λονδίνο, ο Λαζαρίδης υπήρξε για πέντε χρόνια βοηθός ενός άλλου διακεκριμένου Έλληνα σκηνογράφου, του Νικόλα Γεωργιάδη.

Επέδωσε την πρώτη του σκηνογραφία το 1967. Την αμέσως επόμενη χρονιά προκάλεσε συζητήσεις με τη σκηνογραφία του για τον Περιπλανώμενο ιππότη, μπαλέτο σε χορογραφία του Άντονυ Τιούντορ, το οποίο παρουσιάστηκε από το Βασιλικό Μπαλέτο στο Λονδίνο. Άρχισε να συνεργάζεται με τη Βασιλική Όπερα αλλά και με την Εθνική Όπερα της Αγγλίας, διαμορφώνοντας σταδιακά την προσωπική του εικαστική γλώσσα, απομακρυνόμενος από τη διακοσμητική αντίληψη και αναζητώντας το βαθύτερο νόημα των έργων και τη θεατρικότητα των παραγωγών. Τον ενδιέφεραν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε το έργο και οι λόγοι που οδήγησαν τον εκάστοτε συνθέτη στην επιλογή του θέματος, ώστε να κατανοήσει καλύτερα τους στόχους κάθε όπερας.

Οι περισσότερες από τριάντα παραγωγές τις οποίες σχεδίασε μονάχα για την Εθνική Όπερα της Αγγλίας κατά τη δεκαετία του 1980 καθιέρωσαν τον Λαζαρίδη ως έναν από τους σημαντικότερους σκηνογράφους στη Βρετανία. Οι παραγωγές που σχεδίασε για το παραλίμνιο Φεστιβάλ της Μπρέγκεντς (Ο Ιπτάμενος Ολλανδός, 1989· Ναμπούκκο, 1991· Φιντέλιο, 1995) σε συνεργασία με τον Βρετανό σκηνοθέτη Ντέιβιντ Πάουντνυ, όπως και μία Κάρμεν σε συνεργασία με τον Στήβεν Πίμλοτ στο λονδρέζικο Ερλς Κορτ (1989), προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Ήταν θεάματα για το ευρύ κοινό, που όμοιά τους σε ποιότητα ανάγνωσης και ποιότητα εκτέλεσης δεν είχαν γίνει μέχρι τότε. Ήταν παραγωγές που αντιμετώπιζαν την όπερα ως σκηνικό θέαμα και όχι μονάχα ως τραγούδι.

Η πρόσκληση του Λαζαρίδη στο Μπάυροϋτ το 1999 για έναν Λόενγκριν που αποδείχτηκε εξαιρετικά επιτυχημένος και η ανάθεση σε αυτόν ολόκληρου του Δαχτυλιδιού του Νίμπελουνγκ στη Βασιλική Όπερα (2002/2006) και τα δύο σε σκηνοθεσία του Κηθ Ουώρνερ, ήταν αυτονόητα επόμενα βήματα. Πριν καν του ανατεθούν τα έργα αυτά, το τετράτομο λεξικό The New Grove Dictionary of Opera (MacMillan, Λονδίνο 1997) αφιέρωνε στο έργο και στην προσφορά του μισή σελίδα. Η εξοικείωσή του με μεγάλα θεάματα αξιοποιήθηκε και στον χώρο της ποπ μουσικής, όπως στη θεαματική περιοδεία του βρετανικού new wave συγκροτήματος Duran Duran το 99 στις ΗΠΑ, μια από τις πρώτες του είδους, την οποία σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε.

Με την εμπειρία, τις γνώσεις και τις γνωριμίες του, με την πεποίθηση ότι μια παράσταση όπερας δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με ανώδυνα διακοσμητικό τρόπο αλλά ότι ως παραστατική τέχνη οφείλει να τυγχάνει της ίδιας αντιμετώπισης με οποιοδήποτε άλλο θεατρικό κείμενο, ο Λαζαρίδης έφτασε τον Ιανουάριο του 2006 στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Πρόθεσή του ήταν να φέρει τα μεγάλα, διαχρονικά έργα του ρεπερτορίου σε διάλογο με το σύγχρονο κοινό, να απευθυνθεί στους σημερινούς θεατές με τρόπο ανάλογο προς εκείνο που επεδίωξαν να απευθυνθούν στο δικό τους κοινό οι συνθέτες κάθε εποχής.

Γι’ αυτόν τον λόγο προσκάλεσε στην Εθνική Λυρική Σκηνή κορυφαίους σκηνοθέτες όπερας και συνεργάστηκε επίσης με Έλληνες, που μπορούσαν να ανταποκριθούν στις ιδέες και στα οράματά του. Επέλεγε μονωδούς οι οποίοι ήταν φωνητικά κατάλληλοι για ρόλους που μπορούσαν να υποστηρίξουν εξίσου με την εμφάνιση και τις υποκριτικές τους ικανότητες.

Η έμφαση στη σκηνική εικόνα δεν σήμαινε ότι υποτιμούσε το μουσικό σκέλος. Μια από τις πρώτες κινήσεις του Λαζαρίδη υπήρξε η διεύρυνση του χώρου της ορχήστρας του Θεάτρου Ολύμπια ώστε από 45 να φιλοξενεί 65 μουσικούς και συνεπώς να μπορεί να ανταποκριθεί επιτυχέστερα σε μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου. Παράλληλα, μισθώθηκε δεύτερη σκηνή, ώστε το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής να παρουσιάζει τα θεάματά του πάντοτε με ορχήστρα, αντί ηχογραφημένης μουσικής, όπως ήταν σύνηθες μέχρι τότε.

Λάτρης του Πουτσίνι ο Λαζαρίδης επέλεξε ανάμεσα στα πρώτα έργα της θητείας του δύο από τις πλέον εμβληματικές όπερες του Ιταλού μουσουργού. Ο Γκρέιαμ Βικ ανέλαβε να σκηνοθετήσει την Μποέμ, έργο γεμάτο νιάτα, με φόντο τη σημερινή Αθήνα. Αντίστοιχα, η Τόσκα του Νίκου Πετρόπουλου έδωσε συνέχεια σε ιδέες που ο Λαζαρίδης είχε δουλέψει με τον Τζόναθαν Μίλλερ σε δική τους παραγωγή του ίδιου έργου το 1986 στη Φλωρεντία.

Οι δύο παραγωγές επανήλθαν στον προγραμματισμό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής κατά την εφετινή καλλιτεχνική περίοδο ως μικρός φόρος τιμής σε έναν άνθρωπο με παιδεία και όραμα, του οποίου η συντομότατη θητεία στον οργανισμό εμπνέει ακόμα. Παράλληλα, οι παραγωγές του Λαζαριδη, που μπορεί να δει κανείς σήμερα στο Λονδίνο, είναι ο Μικάδος στην Εθνική Όπερα της Αγγλίας και η τετραλογία του Κύκλου του Δαχτυλιδιού του Βάγκνερ που παρουσιάζεται ξανά στην Βασιλική Όπερα του Λονδίνου το 2018.