Ημέρα Ραδιοφώνου: η θλιβερή ιστορία του πατέρα της ελληνικής ραδιοφωνίας Χρίστου Τσιγγιρίδη

Η UNESCO ικανοποίησε κατά το ήμισυ την πρόταση των Ισπανών, καθώς καθιέρωσε μεν την παγκόσμια ημέρα ραδιοφώνου, αλλά όχι για την ημερομηνία που είχε προταθεί (30 Οκτωβρίου), σε ανάμνηση της περίφημης εκπομπής του Όρσον Γουέλς το 1938, που έμεινε στην ιστορία ως ο Πόλεμος των Κόσμων. Ωστόσο, η UNESCO, επέλεξε την 13η Φεβρουαρίου για να τιμηθεί η πρώτη μέρα λειτουργίας του ραδιοφώνου του ΟΗΕ, το 1946.

Σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Ραδιοφώνου είναι να τονιστεί στο κοινό παγκοσμίως η σπουδαιότητά του ως Μέσο μαζικής Επικοινωνίας, καθώς και να βελτιωθεί η διεθνής συνεργασία μεταξύ των ραδιοφωνικών οργανισμών του κόσμου.

Με αφορμή την γιορτή των ερτζιανών θυμόμαστε τον Χρίστο Τσιγγιρίδη, τον ηλεκτρολόγο μηχανικό που εισήγαγε πρώτος στην Ελλάδα την τεχνογνωσία και τεχνολογία της μικροφωνικής εγκατάστασης και δημιούργησε την εγκατάσταση του πρώτου ηχητικού συστήματος της Βουλής των Ελλήνων.

Ο ηλεκτρολόγος μηχανικός και ιδρυτής του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού της Ελλάδας και των Βαλκανίων, με έδρα τη Θεσσαλονίκη Χρίστος Τσιγγιρίδης έφερε τις φωνές στις ζωές μας.

Αστός και οραματιστής

Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης γεννήθηκε το 1877 στη Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινό Πλόβντιβ της Βουλγαρίας) από Έλληνες γονείς.

Το 1880 ξεσπά το Μακεδονικό και οι Έλληνες της περιοχής διώκονται. Η άλλοτε πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια του Γεώργιου Τσιγγιρίδη περνά δύσκολες ώρες, που επιδεινώνονται με τον θάνατό του. Στις αρχές του 20ου αιώνα τα μέτρα κατά του Ελληνισμού γίνονται πιο πιεστικά.

Έτσι εξαναγκάζονται σε φυγή και καταλήγουν στη Στουτγάρδη της Γερμανίας. Εκεί ιδρύουν ένα μικρό εργαστήριο παραγωγής χειροποίητων σιγαρέτων που αποφέρει αρκετά έσοδα κι έτσι, ο Χρίστος μπορεί να συνεχίσει τις σπουδές του. Τελικά, καταφέρνει να σπουδάσει στο Πολυτεχνείο της Στουτγάρδης (Technische Hochschule Stuttgart). Μετά από κάποια χρόνια παντρεύεται την αριστοκράτισσα Μαρία Φόγκελ, αποκτά δύο κόρες την Ελαία και την Γεωργία και μαζί έρχονται στην Ελλάδα το 1918.

Κατά την έλευση του στην Ελλάδα εγκαθίσταται στη Λάρισα όπου φιλοξενείται από τον μεγάλο αδελφό του Νίκο. Εκεί αναλαμβάνει την Διεύθυνση της Εταιρίας Ηλεκτροφωτισμού και Ύδρευσης της πόλης. Όμως τα πειράματα ασύρματης επικοινωνίας στην σχολή, έχουν επηρεάσει έντονα τις σκέψεις του και έτσι αποφασίζει να έλθει στην Θεσσαλονίκη, με σκοπό να υλοποιήσει το όραμά του: να ιδρύσει Ραδιοφωνικό Σταθμό.

Μα τι σημαίνει "μέγας λέκτης";

@Μουσείο Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης

Το 1924 τα πρώτα ραδιοπειράματα του Τσιγγιρίδη ξεκινούν από το εργαστήριο του σπιτιού του,στα πρωτοεμφανιζόμενα τότε Μεσαία ραδιοκύματα, με μετασκευασμένο από τον ίδιο ασύρματο της Γαλλικής Στρατιάς της Ανατολής, ένα μόλις χρόνο μετά το BBC στην Αγγλία με δύο ακροατές.

Ο ένας ήταν ο φίλος του καθηγητής φυσικής Ηλίας Αποστόλου , στην περιοχή της πλατείας Ιπποδρομίου και ο άλλος ήταν ο πλοίαρχος Αντονι Ράντισον του πλοίου ''Κουίν Ανν'' στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ας μην ξεχνούμε ότι ένας ραδιοφωνικός δέκτης την εποχή εκείνη κόστιζε όσο μια μικρή περιουσία, όμως πολύ σύντομα οι δέκτες πολαπλασιάστηκαν.

Το 1926 γίνεται η πρώτη Διεθνής Έκθεση στο χώρο μπροστά στο Γ' Σώμα Στρατού. Το σπίτι του Τσιγγιρίδη βρίσκεται σχεδόν απέναντι, στη σημερινή Βασ. Όλγας, τότε Δημοκρατίας 20.

Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης αρχικά πουλάει μεγάφωνα και ενισχυτές στην πρώτη Διεθνή Έκθεση ως αντιπρόσωπος γερμανικής εταιρίας. Τότε το αντικείμενο ήταν άγνωστο στην Ελλάδα. Οι μεγαφωνικές του εγκαταστάσεις και ειδικά τα μεγάφωνά του είχαν χαρακτηρισθεί ως "κλαπατσίμπαλα" και προκαλούσαν δέος και θαυμασμό. Πόσο μάλλον ο ένας και μοναδικός μεγαφωνικός ραδιοφωνικός δέκτης που στήθηκε απ΄ αυτόν στην πλατεία της Έκθεσης.

Τα μεγάφωνά του διαφήμιζαν τους εκθέτες και έπαιζαν μουσική. Ο όρος μεγάφωνο ήταν τότε αδόκιμος. Έτσι, μετάφρασε τον Γερμανικό όρο Lautsprecher επί λέξη, με τον όρο "Μέγας Λέκτης".

Η πρώτη εκπομπή

Το 1927 με την ευκαιρία της Β' ΔΕΘ εισάγει πομπό Siemens & Halske 400 Watt και αναζητώντας ύψος και εμβέλεια για την κεραία του, με την βοήθεια του φίλου του Στέφανου Ελευθερίου υποδιευθυντού της ΔΡΥΝ-Βοτανικού (Διεύθυνση Ραδιοτηλεγραφικής Υπηρεσίας Ναυτικού) κάνει την πρώτη του επίσημη ραδιοφωνική εκπομπή από την Ναυτική Κεραία του Λευκού Πύργου, στην εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου με Εθνικό Ύμνο, προσευχή, πατριωτική ομιλία και εμβατήρια.

Τον επόμενο χρόνο, που η Γερμανία ανανεώνει τους παλιούς σταθμούς, βάζει υποθήκη το σπίτι του και εγκαθιστά στον περίβολο της Γ' ΔΕΘ τον πομπό του Μουλάκερ της Στουτγάρδης 1.5KW. Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι πλέον γεγονός. Ξεκινάει τη λειτουργία του στην έναρξη της Γ' ΔΕΘ το φθινόπωρο του 1928.

Η αυστηρή νομοθεσία για τις ραδιοφωνικές εκπομπές υπήρχε ήδη και έτσι για αρκετά χρόνια η λειτουργία του πομπού επιτρεπόταν μόνον κατά την διάρκεια της ΔΕΘ. Οι προσπάθειες του Τσιγγιρίδη να πάρει άδεια διαρκούς λειτουργίας ήταν συνεχείς. Όμως, για πολλά χρόνια παρέμειναν άκαρπες. Ο Τσιγγιρίδης λειτουργούσε τον πομπό του με ίδια έσοδα καθώς και με έσοδα προερχόμενα από διαφημίσεις, στη διάρκεια των ΔΕΘ.

Από τον Σταθμό του Τσιγγιρίδη πέρασαν ουκ ολίγοι καλλιτέχνες. Το γραμμόφωνο μόλις είχε γίνει ηλεκτρικό, οι δίσκοι λιγοστοί κι ακόμη φτωχότερη η Ελληνική δισκογραφία. Ούτε το μαγνητόφωνο είχε έλθει στο προσκήνιο ακόμη. Έτσι, το μουσικό πρόγραμμα αποτελούνταν από ζωντανές εκτελέσεις κομματιών από τραγουδιστές και οργανοπαίχτες, μέσα στο στούντιο. Βασικοί συνεργάτες του Τσιγγιρίδη στη δεκαετία του '30 υπήρξαν οι: Μιχάλης Γροσομανίδης ΤΤΤ, Νίκος Καρμίρης, Αλέκος Στρατίδης εκφωνητές, Ελένη Τραϊανού παιδικές εκπομπές, Κοσμάς Τσαντσάνογλου τεχνικός, Απόστολος Κωσταντέλλης βοηθός και οι γερμανοί μηχανικοί Dr. Krauter και Dr. Benz.

Προπαγάνδα και αλήθεια

Ο ραδιοσταθμός Τσιγγιρίδη παρενέβαλε σκοπίμως από τις αρχές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου παράσιτα στον προπαγανδιστικό φασιστικό ραδιοφωνικό σταθμό του Μπάρι. Από το ραδιοσταθμό Θεσσαλονίκης ενημερώθηκαν επίσης οι Θεσσαλονικείς την εισβολή των Ιταλών, καθώς το σήμα του ραδιοσταθμού Αθηνών δεν έφτανε στη Θεσσαλονίκη.

Κατά τη γερμανική κατοχή ο πομπός κατασχέθηκε και ο Τσιγγιρίδης φυλακίστηκε. Οι Γερμανοί στρατιωτικοί πίστευαν ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν τον πομπό μόνοι τους. Όμως αυτό στάθηκε αδύνατο. Έτσι την επόμενη κι όλας ημέρα τον αποφυλάκισαν για να μπορέσουν να κάνουν την προπαγάνδα τους.

Οι δέκτες είχαν σφραγιστεί από τους κατακτητές κι έτσι ο Τσιγγιρίδης άκουγε το BBC στον δικό του δέκτη (τον οποίο οι Γερμανοί είχαν αφήσει ασφράγιστο για να μπορούν να αναμεταδίδουν διάφορους γερμανικούς σταθμούς) και μετέφερε τα νέα στους γύρω, όταν πήγαινε στο καφενείο. Μάλιστα μια φορά κινδύνεψε να τον πιάσουν επ΄ αυτοφώρω, όμως χάρις στην ετοιμότητά του, πρόλαβε και γύρισε το καντράν σε γερμανικό σταθμό.

Υπόσχεση και προδοσία

Mετά την απελευθέρωση ο πομπός αγοράσθηκε από τον Μάρκο Βαφειάδη και λειτούργησε για λίγο υπέρ αυτού, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το 1945 επιστρέφει στα χέρια του ιδιοκτήτη του και ξαναρχίζει τις εκπομπές. Για περίπου ένα χρόνο ο πομπός πήρε προσωρινή άδεια συνεχούς λειτουργίας.

Παρά τις υποσχέσεις ότι το Ράδιο Τσιγγιρίδη θα παρέμενε ως Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονικης, το ΕΙΡ (Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας) απαλλοτριώνει αναγκαστικά με ευτελές ποσό τον σταθμό του Τσιγγιρίδη και εγκαθιστά Αγγλικό στρατιωτικό πομπό MARCONI C-43 250 WATT,στην εγκατάσταση βραχέων ΤΤΤ στην Δόξα Τριανδρείας, με στούντιο στο Σπίτι του Στρατιώτη στο στρατιωτικό θέατρο της πόλης, όπου εγκαινιάζεται ο κρατικός πλέον Σταθμός της Θεσσαλονίκης την 1η Μαρτίου 1947.

Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης παραμένει άνεργος μετά την αναγκαστική εξαγορά των μηχανημάτων του, καθώς το κρατικό ίδρυμα αποφασίζει να μην αξιοποιήσει την τεχνογνωσία και την εμπειρία του.

Οι υποσχέσεις του τότε ΕΙΡ προς τον Τσιγγιρίδη ποτέ δεν τηρήθηκαν, δεν θα πάρει ούτε την πενιχρή αποζημίωση της απαλλοτρίωσης του Σταθμού του, αφού πεθαίνει μέσα στη θλίψη την ίδια χρονιά και κηδεύεται με τιμές που ποτέ δεν γνώρισε εν ζωή. Η φωνή του θα σιγήσει εντελώς τον Μάρτη του 1947. Τότε, λίγα μέτρα πιο πέρα, εγκαινιάζεται ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης από το ΕΙΡ.

@Μουσείο Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης