Ίδρυμα Ωνάση: 220 χρόνια μετά το θάνατο του ο οραματιστής Ρήγας Βελεστινλής στο προσκήνιο

Οι ομιλητές θα ξετυλίξουν το στρατηγικό επαναστατικό σχέδιο τού ανατρεπτικού Ρήγα Βελενστινλή για την κατάκτηση της ελευθερίας των Ελλήνων.

Οι διαλέξεις εντάσσονται στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Ωνάση και πραγματοποιούνται στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη (Λ. Αμαλίας 56) στον χώρο όπου ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να θαυμάσει ένα από τα ελάχιστα διασωθέντα αντίτυπα της Χάρτας του Ρήγα.

Στην πρώτη διάλεξη (21/2, 18:30-20:30) ο Γιώργιος Κοντογιώργης, ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου, πρώην πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου θα αναπτύξει το θέμα "Η πολιτεία του Ρήγα, η οικουμενική κοσμόπολη και το νεότερο κράτος: Μια συγκριτική αποτίμηση".

Θα ακολουθήσει, στις 28/2, η διάλεξη του Γιώργου Τόλια, διευθυντή Ερευνών στο Εθνικό Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (ΕΙΕ), διευθυντή Σπουδών στην École pratique des hautes études (Sorbonne) με θέμα "Χάρτα της Ελλάδος: Αποχαιρετισμός στο γένος".

Στις 14/3 ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ομότιμος καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών θα αναπτύξει "Το εκδοτικό πρόγραμμα του Ρήγα Βελεστινλή" και ο κύκλος διαλέξεων θα ολοκληρωθεί στις 21/3 με την Ελένη Κουρμαντζή, επισκέπτρια καθηγήτρια Πανεπιστημίου Άγ. Κύριλλος & Άγ. Μεθόδιος, Βελίκο Τίρνοβο, Βουλγαρία, με θέμα ομιλίας "Ο Ρήγας και ο κύκλος της Βιέννης".

Όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Ωνάση είναι με ελεύθερη είσοδο και τηρείται σειρά προτεραιότητας (απαραίτητη η κράτηση θέσης).

Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (1757 - 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης και θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ο ίδιος υπέγραφε ως "Ρήγας Βελεστινλής" ή Ρήγας ο Θεσσαλός" και ουδέποτε "Φεραίος" κάτι που είναι δημιούργημα μεταγενέστερων λογίων.

Ο πάντα επίκαιρος Ρήγας Βελεστινλής ξανά στο φως

Ο Βελεστινλής γεννήθηκε στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, το 1757, από εύπορη οικογένεια. Από τη νεανική του ζωή τα μόνα γνωστά είναι αυτά που ίδιος αναγράφει στην Επιπεδογραφία της Φεράς νυν λεγομένης Βελεστίνος, που είναι στο 4ο φύλλο της δωδεκάφυλλης Χάρτας της Ελλάδος που είναι και ένας ύμνος στη γενέτειρά του.

Τα νεανικά χρόνια του Ρήγα Φεραίου είναι βυθισμένα στην αχλύ του θρύλου και είναι δύσκολο να ανιχνευθούν τα πραγματικά γεγονότα, όπως και ένα μεγάλο μέρος από τις δραστηριότητές του αργότερα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα άτομα με τα οποία συνεργαζόταν συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν, αλλά και οι περισσότερες από τις προκηρύξεις του καταστράφηκαν. Αργότερα η ανάγκη δημιουργίας εθνικών ηρώων του υπόδουλου έθνους, σε συνδυασμό με την έλλειψη σχετικής ιστοριογραφίας ανήγαγε πολλούς θρύλους περί του προσώπου του. Οι βασικότερες πληροφορίες για τον ίδιο και την οικογένειά του παρέχει ο Χριστόφορος Περραιβός που υπήρξε συνεργάτης του και συναγωνιστής.

Σύμφωνα με τον Χριστόφορο Περραιβό τα πρώτα του γράμματα λέγεται ότι τα διδάχθηκε από ιερέα του Βελεστίνου και κατόπιν στη Ζαγορά. Καθώς διψούσε για μάθηση, ο πατέρας του τον έστειλε στα Αμπελάκια για περαιτέρω μόρφωση. Όταν επέστρεψε, έγινε δάσκαλος στην κοινότητα Κισσού Πηλίου. Στην ηλικία των είκοσι ετών σκότωσε στο Βελεστίνο έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, και κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολών του θείου του, Σπύρου Ζήρα. Αργότερα βρίσκεται στο Άγιο Όρος, φιλοξενούμενος του ηγουμένου της μονής Βατοπεδίου, Κοσμά με τον οποίο και ανέπτυξε στενή φιλία. Στην ίδια μονή συνδέθηκε φιλικά με τον συμπατριώτη του τον μοναχό Νικόδημο (Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη), ο οποίος του είχε παραχωρήσει τα κλειδιά της βιβλιοθήκης της φημισμένης Αθωνιάδας Σχολής για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του.

Στο Άγιο Όρος έμεινε πολύ λίγο. Ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, μετά από πρόσκληση του Πρέσβη της Ρωσίας για σπουδές, στην οικία του οποίου γνώρισε τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη (1726-1806) μέγα διερμηνέα του Σουλτάνου και παππού του μετέπειτα αρχηγού της Φιλικής Εταιρίας, επίσης Αλέξανδρου Υψηλάντη (1792-1828). Στην Πόλη διεύρυνε τις σπουδές του στη Γαλλική, στην Ιταλική και τη Γερμανική γλώσσα. Όταν ο Υψηλάντης έφυγε για το Ιάσιο, προκειμένου να γίνει ηγεμόνας της Μολδαβίας, ο Ρήγας τον ακολούθησε. Διαφωνώντας με τον Υψηλάντη έγινε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, αδερφό του παππού της Μαντώς Μαυρογένους και ταξίδεψε για το Βουκουρέστι έδρα της ηγεμονίας, όντας πλέον στην ηλικία των 30 χρόνων. Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας (1790) ο Μαυρογένης αποκεφαλίστηκε ως υπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη, την οποία έκανε έδρα της επαναστατικής δράσης του.[5] Στη Βιέννη ταξίδεψε μαζί με τον Αυστριακό βαρώνο Ελληνικής καταγωγής Χριστόδουλο Λάνγκενφελτ-Κιρλιανό, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με άλλους ομογενείς.

Στη Βιέννη συνεργάτες του ήταν κυρίως Έλληνες έμποροι ή σπουδαστές, αλλά οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι αδελφοί Πούλιου, από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, τυπογράφοι. Στο τυπογραφείο τους τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα που φιλοτεχνήθηκε από τον Αυστριακό λιθογράφο Φρανσουά Μίλλερ, την επαναστατική του προκήρυξη σε χιλιάδες αντίτυπα, προκειμένου να μοιραστούν στους Έλληνες των υπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων, το Σχολείον των ντελικάτων Εραστών, το Φυσικής απάνθισμα, το Ηθικός Τρίπους, Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τα Δίκαια του ανθρώπου, καθώς και τον 1ο τόμο του Νέου Αναχάρσιδος. Ο Ρήγας απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα.

(Φύλλο 4 - Κύρια παράσταση και τίτλος) Χάρτα της Ελλάδος εν η περιέχονται αι νήσοι αυτής και μέρος των εις την Ευρώπην και Μικράν Ασίαν πολυαρίθμων αποικιών αυτής ...: Νυν το πρώτον εκδοθείσα παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, 1797

Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τις νέες ιδέες που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή ή μετάφραση βιβλίων σε δημώδη γλώσσα και τη σύνταξη της Χάρτας, ενός μνημειώδους για την εποχή του χάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ, που αποτελείτο από επί μέρους τμήματα. Δύο έτη αργότερα, ο Άνθιμος Γαζής επιμελήθηκε μιας νέας έκδοσης της Χάρτας, μικροτέρων διαστάσεων (1,04 x 1,02 μ), με τον τίτλο Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος, χωρίς όμως να αναφέρει το όνομα του Ρήγα για να αποφύγει την αυστροουγγρική λογοκρισία.

Η Χάρτα του Ρήγα ή Χάρτα της Ελλάδος είναι μεγάλων διαστάσεων χάρτης που απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου νότια του Δούναβη. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και το πιο σημαντικό δείγμα της ελληνικής χαρτογραφίας της προεπαναστατικής περιόδου. Η Χάρτα αποτελείται από δώδεκα φύλλα, διαστάσεων το καθένα περ. 50Χ70 εκ. και τυπώθηκε το 1796-97 στη Βιέννη και περιλαμβάνει επιπλέον δέκα επιπεδογραφίες (τοπογραφικά σχέδια) αρχαίων πόλεων, 162 αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα, έναν κατάλογο σοφών και ηγεμόνων της περιοχής και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις και σχόλια που αντλούνται από την ελληνική ιστορία και μυθολογία.