Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης: Άμλετ, Αριστοτέλης & Σκαρίμπας ανέδειξαν τους νικητές

Όπως ανακοίνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού το Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας 2016 σε ελληνική γλώσσα, απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Διονύση Καψάλη για την μετάφραση του έργου "Άμλετ, Η τραγωδία του Άμλετ πρίγκιπα της Δανίας" του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (εκδόσεις Gutenberg).

Επιπλέον το Βραβείο Απόδοσης Έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας, στους Στάντη Αποστολίδη και Ήρκο Αποστολίδη, για τη μετάφραση του έργου "Μέγας Αλέξανδρος: Οι πρώτες πηγές. Τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών" (εκδόσεις Gutenberg) και στον Βασίλη Κάλφα για τη μετάφραση του έργου "Φυσικά" Αριστοτέλη, εκδόσεις Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου/Νήσος.

Τέλος το Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στον Leo Marshall για τη μετάφραση του έργου "Mariambas" του Γιάννη Σκαρίμπα (εκδόσεις University of Birmingham) και στην Anna Zimbone για τη μετάφραση του έργου "Un marito di Syros" του Εμμανουήλ Ροϊδη (εκδόσεις Lussografica).

Το σκεπτικό των βραβείων

Όπως προβλέπεται από τη νέα νομοθεσία του θεσμού των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας (Ν. 3905/2010), αυτό είναι το σκεπτικό βράβευσης της αρμόδιας Επιτροπής για κάθε κατηγορία.

Α. ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΞΕΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Η Επιτροπή αποφάσισε κατά πλειοψηφία το βραβείο μετάφρασης έργου ξένης λογοτεχνίας σε ελληνική γλώσσα να δοθεί στον Διονύση Καψάλη για τη μετάφραση του έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Άμλετ (Εκδόσεις Gutenberg).

Η τραγωδία αυτή, που συγκαταλέγεται στα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αποτέλεσε από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας ένα κείμενο με το οποίο αναμετρήθηκαν οι Έλληνες μεταφραστές (στην πλειονότητά του λογοτέχνες ή άνθρωποι του θεάτρου).

Είναι αυτονόητο ότι κάθε μια από τις μεταφράσεις αυτές ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής της και στους σκοπούς για τους οποίους έγινε. Συνεπώς απηχεί τις γενικότερες γλωσσικές, αισθητικές και ιδεολογικές επιλογές, εκφράζει ωστόσο και τη σχέση του μεταφραστή με το κείμενο, απόρροια προφανώς της γενικότερης παιδείας του και της γλωσσικής του ευαισθησίας.

Ο Δ. Καψάλης είχε να αντιμετωπίσει ένα κείμενο των αρχών του 17ου αιώνα και να το αποδώσει όχι μόνο πιστά προς το πρωτότυπο αλλά και σε λόγο κατάλληλο για να ακουστεί σε μία θεατρική παράσταση. Είναι πράγματι αξιοσημείωτο ότι στο κείμενό του αποδίδονται όχι μόνο οι ρυθμοί του κειμένου, αλλά και οι σιωπές που υπογραμμίζουν το θεατρικό λόγο.

Ο μεταφραστής προχώρησε πέρα από την αναζήτηση ισοδυναμιών στα λεξικά, πέρα από την πιστότητα, προτείνοντας αξιοσημείωτες επιλογές στην απόδοση δύσκολων χωρίων, αντιμετωπίζοντας και λύνοντας επιτυχώς προβλήματα στο σημασιολογικό, υφολογικό και πραγματολογικό επίπεδο.

Επισημαίνουμε ότι στο μετα-κείμενό του προσδίδει στην ελληνική διαφορετικά ύφη και ιδιώματα και τις πιο λεπτές αποχρώσεις τους. Διατηρεί την επιβλητικότητα και ‘αυθεντία’ του λόγου του νεκρού βασιλιά Άμλετ, νυν φαντάσματος, τη λυρική ποιότητα του λόγου της ‘υποτιμημένης’ Οφηλίας, την φλυαρία και απερισκεψία του προπέτη Πολώνιου, τον τυχοδιωκτικό χειρισμό του νυν βασιλιά και θείου, τον εξαρθρωμένο λόγο της ‘τσαλακωμένης’ βασίλισσας Γερτρούδης καθώς προσπαθεί να γίνει πειστικός για να διασώσει τον γιο της. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει για την απόδοση των μονολόγων του θλιμμένου πρίγκηπα Άμλετ, στη διαρκή συναισθηματική ταλάντωσή του, στους οποίους η μετάφραση αναπαράγει, διαπλάθει, αναλύει, ερμηνεύει, ομοιοκαταληκτεί, διασώζει την ωμότητα-κτηνωδία-πάθος-απέχθεια και πίσω από τις λέξεις του, την εσωτερικότητά του.

Η μεγάλη δυσκολία του κειμένου και το άρτιο μεταφραστικό αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με τη θέση του εν λόγω θεατρικού έργου στον παγκόσμιο λογοτεχνικό κανόνα, αιτιολογούν την απονομή του βραβείου.

Μειοψήφισε η άποψη να δοθεί το βραβείο στην Μαργαρίτα Ζαχαριάδου για τη μετάφραση από τα γερμανικά του μυθιστορήματος Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία, του Χάινριχ Μπελ (εκδόσεις Πόλις), διότι πρόκειται για ένα κορυφαίο έργο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, ενός βραβευμένου με Νόμπελ (1972) συγγραφέα, το οποίο προβάλλει και σχολιάζει σημαντικά ζητήματα, που ουσιαστικά διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ευρώπη. Η μεταφράστρια κατόρθωσε να αποδώσει με ακρίβεια και καθαρότητα ύφους τις ιδιαιτερότητες των προσώπων, τη γλωσσική τους ποικιλία αλλά και την εποχή.

Αναφορικά με τα βραβεία της απόδοσης έργου της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά και της μετάφρασης έργου της ελληνικής γραμματείας σε ξένη γλώσσα η επιτροπή αποφάσισε ομόφωνα να απονείμει εξ ημισείας τα βραβεία, διότι άλλως θεωρούσε ότι θα αδικούσε κάποιο από τα δύο βιβλία τα οποία ήταν ισάξια.

Β. ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Το βραβείο απόδοσης έργου της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στους Ήρκο Ρ. Αποστολίδη και Στάντη Ρ. Αποστολίδη για το έργο Μέγας Αλέξανδρος: Οι πρώτες πηγές. Τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών, (Εκδόσεις Gutenberg) και στον Βασίλη Κάλφα για τη μετάφραση του έργου Φυσικά του Αριστοτέλη (Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου / Νήσος).

Το πρώτο από τα βραβευθέντα βιβλία συγκεντρώνει τα σωζόμενα αποσπάσματα από τα απολεσθέντα ελληνικά και λατινικά ιστορικά συγγράμματα της αρχαιότητας για τον Μέγα Αλέξανδρο. Καρπός σχολαστικής έρευνας, περιλαμβάνει μεταφράσεις, γενική εισαγωγή και εκτενή σχόλια για κάθε πηγή.

Το συνολικό εγχείρημα είναι ένα πρωτότυπο και πολύτιμο εργαλείο για τους ειδικούς μελετητές αλλά και χρήσιμο ανάγνωσμα για το ευρύτερο κοινό. Φωτίζει μια εποχή από πολλές και διαφορετικές πλευρές. Ο τόμος περιλαμβάνει επίσης πλούσια βιβλιογραφία, αναλυτικά ευρετήρια και πίνακες. Όλες οι μεταφράσεις είναι γλαφυρές και άρτιες.

Το δεύτερο βιβλίο προσθέτει ένα ακόμα έργο στη σειρά που διευθύνει ο μεταφραστής με τον Παντελή Μπασάκο, αποβλέποντας στη μετάφραση όλων των συγγραμμάτων του Αριστοτέλη. Περιλαμβάνει εισαγωγή, βιβλιογραφία, γλωσσάρι, ευρετήρια και σημειώσεις.

Ο Βασίλης Κάλφας μεταφράζει το εκτενέστατο, δύσκολο και συχνά δύστροπο κείμενο των Φυσικών με γνώση, επάρκεια και ευαισθησία, προσφέροντας ένα ακριβές, εύληπτο και ευανάγνωστο νεοελληνικό κείμενο. Πρόκειται για υποδειγματική εργασία από κάθε άποψη, που εντάσσεται σε ολοκληρωμένο και μακρόπνοο αρχαιογνωστικό πρόγραμμα.

Γ. ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΕ ΞΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ

Το βραβείο μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στον Leo Marshall για τη μετάφραση στην αγγλική γλώσσα του έργου Mariambas (Μαριάμπας) του Γιάννη Σκαρίμπα (εκδόσεις University of Birmingham) και στην Anna Zimbone για το βιβλίο Un marito di Syros (εκδόσεις Lussografica), που αποτελεί μετάφραση στην ιταλική γλώσσα αφηγημάτων του Εμμανουήλ Ροΐδη.

Ο Μαριάμπας, μοντερνιστικό μυθιστόρημα του 1935, χαρακτηρίστηκε ήδη στην εποχή του «αλλόκοτο έργο» «με τρόπο γραφής σχεδόν υπερρεαλιστικό». Πρόκειται για δύσκολο κείμενο, αφού παρουσιάζει αυτό που προσφυώς ονομάστηκε «αυτοδίδακτο σκαριμπικό στυλιζάρισμα» με λεξιπλασία, ανάμειξη υφών (από ρομαντικό του 19ου έως αργκό της εποχής) και λογοπαίγνια.

Ο Leo Marshall, έμπειρος μεταφραστής δύσκολων κειμένων του 19ου και 20ου αιώνα, κατόρθωσε να ανταποκριθεί με επιτυχία στις δυσκολίες διατηρώντας τον κοφτό ρυθμό του πρωτοτύπου και εισάγοντας κάποιες ελευθερίες (όπως π.χ. η απόδοση των κυρίων ονομάτων των ηρώων με αγγλοφανή αντίστοιχα τα οποία ωστόσο αποδίδουν εν πολλοίς επιτυχημένα τη συγκεκαλυμμένη σημασία των ελληνικών ονομάτων).

Η μετάφραση του Μαριάμπα είναι η δέκατη κατά σειρά μετάφραση μιας αξιέπαινης πρωτοβουλίας που ξεκίνησε το 1995 στο Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies με τη γενική εποπτεία του καθηγητή Δημήτρη Τζιόβα, ο οποίος υπογράφει και τις κατατοπιστικές για το αγγλικό κοινό εισαγωγές.

Η δίγλωσση έκδοση Un marito di Syros περιλαμβάνει έντεκα αφηγήματα του Εμμανουήλ Ροΐδη. Η μεταφράστρια Anna Zimbone κατόρθωσε να μεταφέρει με επιτυχία στην ιταλική γλώσσα την αστραφτερή καθαρεύουσα του στυλίστα Ροΐδη με τα αλλεπάλληλα λογοπαίγνια, την ειρωνεία και το χιούμορ. Το βιβλίο είναι εξαιρετικά επιμελημένο, με βιβλιογραφία για τον συγγραφέα, βιογραφικό του και σημειώσεις πολύ χρήσιμες για το ξένο αναγνωστικό κοινό. Στη μεταφράστρια ανήκει και η κατατοπιστική εισαγωγή.

Η Α. Zimbone, διακεκριμένη καθηγήτρια Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Κατάνης, έχει γράψει μελέτες για τη μεσαιωνική και τη νεώτερη ελληνική λογοτεχνία και έχει ασχοληθεί συστηματικά με μεταφράσεις έργων παλαιότερων (Ιάκωβου Πολυλά, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Κωνσταντίνου Θεοτόκη και Γεώργιου Βιζυηνό) και νεότερων δημιουργών (Γ. Ιωάννου).

Καθώς συνδυάζει τις ιδιότητες της ερευνήτριας, της μελετήτριας και της κριτικού των έργων, οδηγείται στη μετάφραση έχοντας εξασφαλίσει προηγουμένως ερευνητική οικειότητα με το κείμενο. Το 2002 βραβεύτηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού για την ιταλική μετάφραση διηγημάτων του Βιζυηνού (Gheorghios Viziinos, L' unico viaggio della sua vita e altre storie, Αιώρα, Αθήνα 2001).