Κώστας Βρεττάκος: μικρός αποχαιρετισμός με τα Παιδιά της Χεληδόνας

"Ένας δημοσιογράφος (Αλέκος Αλεξανδράκης), συνεργαζόμενος με ένα νεαρό σκηνοθέτη (Πέρης Μιχαηλίδης), προσπαθεί να συγκεντρώσει πληροφορίες για την ιστορία μιας οικογένειας που διαλύθηκε, εξαιτίας των πολιτικών αναταραχών. Θα εντοπίσουν τα διάφορα μέλη της, τα οποία θα αφηγηθούν τις δραματικές ιστορίες τους που ξεκίνησαν από τον Εμφύλιο. Η έρευνα των δύο αντρών διακόπτεται, όταν ένα πρόσωπο κλειδί αρνείται να μιλήσει. Ο μόνος που θα απομείνει να αγωνιά για την τύχη της έρευνας είναι ο νεαρός σκηνοθέτης". Aυτή είναι η σύνοψη της πολυβραβευμένης μεγάλου μήκους ταινίας του Κώστα Βρεττάκου, Τα Παιδιά της Χεληδόνας, του 1986.

Στην ταινία, μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου του Διονύση Χαριτόπουλου ο Βρεττάκος καταδύεται με τους χαρακτήρες του, τον "Σπύρο, έναν Σωτήρη, μια Ακριβή και μια Φωτεινή "σε μια μοναχική πορεία σε πρώτο πρόσωπο", ένα Πάνο "που χάνει συνέχεια το νήμα", ένα -αμίλητο- Άγγελο κι ένα Γιάννη, στον Εμφύλιο και τις πληγές του.

Γράφει για το βιβλίο ο Γ. Δ. Παγανός στις "Αναζητήσεις στη σύγχρονη πεζογραφία: Κριτικά μελετήματα" (1984 εκδ. Καστανιώτη):

"Τα παιδιά της Χελιδόνας (1983) επιβάλλουν τον Διονύση Χαριτόπουλο στον χώρο της σύγχρονης πεζογραφίας. Οι αφηγηματικές του ικανότητες στο βιβλίο αυτό έχουν φτάσει σε ζηλευτή ωριμότητα και έχει προωθήσει πολύ τις τεχνικές της αφήγησης. Συμπυκνώνει εδώ μια πλούσια εμπειρία που απόκτησε και από την εκφραστική δοκιμασία, πιστεύω, και από τη μελέτη των παλαιότερων και νεότερων τάσεων και αναζητήσεων. Βλέπει ακόμη τη στενή συνάφεια και αλληλεξάρτηση των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών καταστάσεων και από την άποψη αυτή η πεζογραφία θεμελιώνεται σε ένα στέρεο θεωρητικό προβληματισμό.

Μέσα από την ατομική και οικογενειακή περιπέτεια περνάει όλη η πρόσφατη ιστορία του τόπου: ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση, ο Εμφύλιος και τα νεότερα χρόνια. Ο δραματικός ιστορικός χρόνος αποτελεί τον βασικό αρμό του μυθιστορήματος. H τυπική αγροτική οικογένεια γίνεται στη σκέψη του αναγνώστη η μικρογραφία της νεοελληνικής κοινωνίας με τα πάθη και τις αντιφάσεις της. Έτσι στην ιστορία των Παιδιών της Χελιδόνας είναι συμπυκνωμένη η νεότερη κοινωνική και πολιτική ιστορία του τόπου.

Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε την εκπληκτική, τη ζωντανή αφήγηση με έναν ελλειπτικό, αλλά καίριο νεοελληνικό λόγο, που έχει τις ρίζες του στην καλύτερη παράδοση του νεοελληνικού ρεαλισμού".

Η Ελλάδα της σύγκρουσης και του αλληλοσπαραγμού παρελαύνει στην ταινία του Βρεττάκου, ένα κινηματογραφικό σχόλιο του δημιουργού για το ιστορικό κεφάλαιο της νεώτερης Ελλάδας, τον Εμφύλιο, που έχει κακοποιηθεί από κάθε ατζέντα ως επικοινωνιακό κόλπο χειραφέτησης για ψήφους.

Η ταινία τιμήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με βραβεία καλύτερης ταινίας, καλύτερου σεναρίου, ήχου, πρώτου γυναικείου ρόλου (Μαίρη Χρονοπούλου), δεύτερου ανδρικού ρόλου (Βασίλης Διαμαντόπουλος) και Βραβείο Κριτικών Κινηματογράφου.

Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για τον Κώστα Βρεττάκο

"Έναν άνθρωπο του κινηματογράφου, των γραμμάτων, των Τεχνών, έναν φίλο του φεστιβάλ" γράφει το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αποχαιρετώντας τον Κώστα Βρεττάκο που "έφυγε" σήμερα, σε ηλικία 80 ετών μετά από πρόβλημα υγείας.

"Από την μεγάλου μήκους ταινία του, Τα παιδιά της Χελιδόνας, ως τα βιβλία του, διαποτισμένα πάντα από το κινηματογραφικό του βλέμμα, ο Κώστας Βρεττάκος δεν έπαυε ποτέ να μας ξαφνιάζει με το πολύπλευρο ταλέντο του και την διεισδυτική ματιά του στον κόσμο. Μέσα από τις θεσμικές θέσεις από τις οποίες υπηρέτησε τον ελληνικό κινηματογράφο, βοήθησε ουσιαστικά στην προώθηση των νέων δημιουργών, αλλά και στην προσέλκυση διεθνών συμπαραγωγών στις ελληνικές ταινίες, διευρύνοντας τα ελληνικά κινηματογραφικά σύνορα".

Πολυσχιδής ως καλλιτέχνης ο Βρεττάκος ήταν ο μακροβιότερος πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

Ασίγαστος συλλέκτης μνήμης

Γεννημένος στην Αθήνα το 1938, γιος του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου, ο Κώστας Βρεττάκος σπούδασε κινηματογράφο στην Ελλάδα και την Ιταλία ενώ εργάστηκε ως επιμελητής εκδόσεων, παραγωγός διαφημιστικών ταινιών, μεταφραστής λαϊκών μυθιστορημάτων και φωτογράφος εγκυκλοπαιδειών.

Από το 1977 ασχολήθηκε με τον κινηματογράφο, γυρίζοντας ως το 1987 μια σειρά ταινιών από τις οποίες ξεχώρισαν "Το στρώμα της καταστροφής" (1980) και "Τα παιδιά της Χελιδόνας" (1987).

Παράλληλα, η μακροχρόνια φωτογραφική του συνεργασία με την Εμμανουέλα ντε Νόρα οδήγησε στην ίδρυση του εκδοτικού οίκου "Τρία Φύλλα".

Από το 1990 ασχολήθηκε με την πολιτική διαχείριση της ελληνικής κινηματογραφίας αρχικά ως ειδικός σύμβουλος κινηματογραφίας του υπουργείου Πολιτισμού (1989) και στη συνέχεια ως πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου (1991-1998) και εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Eurimages, στο Συμβούλιο της Ευρώπης (1991-2006).

Το 2016 ο Βρεττάκος δημοσίευσε το βιβλίο "Ασκήσεις περιέργειας" (εκδόσεις Ποταμός), που απέσπασε το Βραβείο Μυθιστορήματος της Ακαδημίας Αθηνών. Ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει το βιβλίο ως "καταβύθιση στον βυθό της μνήμης". Οι "Ασκήσεις Περιέργειας" αποτελούν ένα είδος οικογενειακού χρονικού με πρωταγωνίστρια τη μητέρα του, τη σύζυγο του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων η ποιητική συλλογή του Βρεττάκου "Προστιθέμενη αξία" (εκδόσεις Πόλις).

Πρόκειται για τα ποιήματα που έγραψε ο Βρεττάκος σε νεανική ηλικία, προχωρώντας σε ένα είδος απολογισμού. Όπως παρατηρούσε στον περιεκτικό του πρόλογο, σκοπός του με αυτή την έκδοση δεν ήταν να προβάλει ως όψιμος ποιητής, αλλά να κοιτάξει ξανά ποιητικά κατάλοιπα της νεότητάς του και να ενεργήσει, για άλλη μια φορά, ως "συλλέκτης μνήμης". Αναμετρώντας τον βίο του, ο Βρεττάκος τον σκέφτεται σαν μια κατάσταση διαρκούς προσωρινότητας.

Έχοντας κατά καιρούς αλλάξει πολλά επαγγέλματα, και έχοντας επίσης δοκιμαστεί στις πιο διαφορετικές δημιουργικές δράσεις, δεν επαναπαύτηκε ποτέ σε καμία δάφνη. Αντίθετα, έσπευσε συχνά να αφήσει πίσω τις επιτυχίες που σημείωσε σε κάποιο στάδιο της πορείας του για να περάσει εξίσου δημιουργικά στο επόμενο.