Ιστορική αναδρομή στα 86 χρόνια ζωής του Κυπέλλου Ελλάδας (infographic)

Κάτι το μειωμένο ενδιαφέρον των πρώτων ετών, που οδήγησε στη διακοπή του από το 1933 έως το 1938, κάτι η Κατοχή αμέσως μετά, κάτι οι άγριες κόντρες Ολυμπιακού και Παναθηναϊκού, που οδήγησαν σε ματαίωση δύο τελικών, και να πώς τα δέκα χρόνια από τα 86 του θεσμού είναι σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Όλα είχαν γίνει, ακόμη και απονομή στο... κορώνα-γράμματα!

Μια περιήγηση λοιπόν στα αξιοσημείωτα της ιστορίας της διοργάνωσης:

- Στα 86 χρόνια του θεσμού, σε τελικό έχουν αγωνιστεί 19 ομάδες και το τρόπαιο έχουν κατακτήσει οι 11 από αυτές.

- Ο πολυνίκης Ολυμπιακός δημιούργησε τη δική του «δυναστεία» στη διοργάνωση, αφού, πέρα από τις 40 παρουσίες σε τελικό και τις 27 κατακτήσεις του τροπαίου (αλλά και το ρεκόρ των 17 νταμπλ), έχει να επιδείξει ένα σερί τεσσάρων κατακτήσεων (1951-1954) και άλλο ένα σερί πέντε κατακτήσεων (1957-1961), ενώ έχει και το ρεκόρ συνεχόμενων παρουσιών σε τελικό (8), από το 1956 έως και το 1963. Το 1964 ο τελικός δεν έγινε, το 1965 ξαναπήρε το τρόπαιο και το 1966 ήταν πάλι φιναλίστ, αλλά δεν κατέβηκε να αγωνιστεί. Θα μπορούσε δηλαδή να είχε διευρύνει αυτό το ανεπανάληπτο σερί. Ακόμη, από το 1951 έως το 1969 εμφανίζεται 16 φορές σε τελικό και κατακτά 12 φορές το τρόπαιο. Ενδεικτικό της κυριαρχίας του στη διοργάνωση εκείνα τα χρόνια είναι πως σε ολόκληρη τη δεκαετία του '50 απουσίασε μόνο από έναν τελικό (1955) και από έναν ολόκληρη τη δεκαετία του '60 (1967)!

- Τρεις φορές κατά τα παρελθόν χρειάστηκε να γίνει επαναληπτικός αγώνας, καθώς δεν υπήρχε τότε η διαδικασία των πέναλτι, όταν τελείωνε ισόπαλη και η παράταση. Το 1933 (Εθνικός-Άρης), το 1952 (Ολυμπιακός-Πανιώνιος) και το 1960 (Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός). Άλλη μία φορά, το 1949 (ΑΕΚ-Παναθηναϊκός), ο πρώτος αγώνας είναι σαν να μην έγινε ποτέ, αφού διεκόπη στην παράταση (0-0) επειδή είχε νυχτώσει και δύο εβδομάδες αργότερα ξανάγινε από την αρχή.

- Το 1962 διεκόπη ο επεισοδιακός τελικός Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός στην παράταση (0-0), επειδή, λόγω των απανωτών καθυστερήσεων, είχε πλέον νυχτώσει, και δεν επαναλήφθηκε ποτέ, οπότε δεν υπάρχει κυπελλούχος εκείνη τη χρονιά, ενώ το 1964 διεκόπη ο ημιτελικός των δύο ομάδων, πάλι στην παράταση (1-1), λόγω εισβολής των φιλάθλων στον αγωνιστικό χώρο. Τότε δεν απονεμήθηκε ο τίτλος, ωστόσο πολλά χρόνια αργότερα η ΕΠΟ αναγνώρισε αυτό το τρόπαιο στην ΑΕΚ, η οποία είχε προκριθεί στον τελικό αποκλείοντας τον Πιερικό.

- Το 1966 η ΑΕΚ πέρασε στον τελικό με μηδενισμό της Καβάλας και ο άλλος φιναλίστ Ολυμπιακός διαμαρτυρήθηκε έντονα, με αποτέλεσμα να μην κατέβει στον τελικό, ο οποίος είχε προγραμματιστεί να γίνει Ιούλιο, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του προπονητή των «ερυθρολεύκων», Μάρτον Μπούκοβι.

Το γράφημα αποτυπώνει στοιχεία σχετικά με τον θεσμό αλλά και για τους δύο φιναλίστ, την ΑΕΚ και τον ΠΑΟΚ / ΑΠΕ -ΜΠΕ / Δημοσιογραφική επιμέλεια: Δημ. Βασιλόπουλος

- Το 1969 έγινε το... ανεπανάληπτο. Ο τελικός Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός έληξε ισόπαλος και στην παράταση (1-1) και τότε δόθηκε επί τόπου εντολή ο νικητής να αναδειχθεί στο «κορώνα-γράμματα»! Ο διαιτητής έστριψε το νόμισμα κι αυτό έβγαλε κυπελλούχο τον Παναθηναϊκό. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι τότε ο Ολυμπιακός ήταν αήττητος στο Κύπελλο από τον Παναθηναϊκό, σε οποιαδήποτε φάση της διοργάνωσης!

- Το 1970 ο τελικός έγινε για πρώτη φορά εκτός Αθηνών, συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη (Άρης-ΠΑΟΚ). Ωστόσο το 1933 είχε γίνει τελικός στη Θεσσαλονίκη (Άρης-Εθνικός), μόνο που είχε λήξει ισόπαλος (2-2) κι έτσι επαναλήφθηκε στην Αθήνα, οπότε και αναδείχθηκε κυπελλούχος ο Εθνικός. Το 2005 ο τελικός διεξήχθη στην Πάτρα και ήταν η πρώτη φορά που έγινε εκτός Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης, ενώ τα επόμενα χρόνια θα ακολουθήσουν το Ηράκλειο (2006) και ο Βόλος (2007, 2017).

- Ο Άρης το 1970 έγινε η πρώτη ομάδα που κατέκτησε το τρόπαιο και δεν ήταν αθηναϊκή (Παναθηναϊκός, ΑΕΚ) ή πειραϊκή (Ολυμπιακός, Εθνικός). Εκείνος ο τελικός (Άρης-ΠΑΟΚ 1-0) ήταν ο πρώτος που μεταδόθηκε τηλεοπτικά.

- Από το 1970 έως και το 1974 ο ΠΑΟΚ εμφανίζεται και στους πέντε τελικούς, ενώ κατακτά το τρόπαιο δύο φορές. Μέσα στη δεκαετία του '70 θα παίξει συνολικά σε επτά τελικούς.

- Η περίοδος 1982-1995 ανήκει στον Παναθηναϊκό, καθώς έπαιξε σε εννιά τελικούς και νίκησε σε όλους. Όμως το 1997, το 1998 και το 1999 εμφανίστηκε διαδοχικά στους τελικούς, αλλά τους έχασε και τους τρεις.

- Η ΑΕΚ δημιούργησε ένα δικό της σερί παρουσιών σε τελικούς την τετραετία 1994-1997 και κέρδισε τους δύο τελευταίους.

- Το 1954 η εκπληκτική τότε Δόξα Δράμας του Τάκη Λουκανίδη, του Αντώνη Γεωργιάδη και του Παύλου Γρηγοριάδη, έγινε η πρώτη επαρχιακή ομάδα που έφτασε στον τελικό. Μάλιστα το επανέλαβε αυτό άλλες δύο φορές στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 (1958 & 1959). Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν ο Πιερικός, η Καστοριά, η Λάρισα, ο ΟΦΗ, ο Αστέρας Τρίπολης και η Ξάνθη.

- Το 1980 η Καστοριά, με αρχηγό τον Γιώργο Παράσχο, έγινε η πρώτη επαρχιακή ομάδα που κατέκτησε το τρόπαιο. Ακολούθησαν αργότερα η Λάρισα και ο ΟΦΗ.

- Την τετραετία 1982-1985 η Λάρισα έπαιξε στους τρεις από τους τέσσερις τελικούς και κατέκτησε το τρόπαιο την... τρίτη και φαρμακερή, με το επιβλητικό 4-1 επί του ΠΑΟΚ. Στους δύο προηγούμενους είχε ηττηθεί από τον Παναθηναϊκό. Σ' αυτόν που δεν έπαιξε ήταν το 1983 (ΑΕΚ-ΠΑΟΚ 2-0) και ήταν ο πρώτος τελικός που διεξήχθη στο ΟΑΚΑ.

- Τη σεζόν 1979-80 απουσίασαν από τα ημιτελικά και οι τρεις ομάδες του τέως ΠΟΚ (Παναθηναϊκός, Ολυμπιακός, ΑΕΚ) κι αυτή είναι η μοναδική φορά που συνέβη στην ιστορία της διοργάνωσης. Μετείχαν ο ΠΑΟΚ, ο Μακεδονικός, ο Ηρακλής και η Καστοριά και στον τελικό πέρασαν οι δύο τελευταίοι, με νικήτρια την Καστοριά. Το να απουσιάσουν από τα ημιτελικά την ίδια χρονιά και οι τέσσερις «ισχυροί» του ελληνικού ποδοσφαίρου (Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός, ΑΕΚ, ΠΑΟΚ), δεν έχει συμβεί ποτέ. Το να συνυπάρξουν στα ημιτελικά οι τέσσερις «ισχυροί» έχει συμβεί δύο φορές, τη σεζόν 1948-49, με τελική νικήτρια την ΑΕΚ κόντρα στον Παναθηναϊκό και τη σεζόν 2016-17, με τελικό νικητή τον ΠΑΟΚ κόντρα στην ΑΕΚ.

- Η Δόξα Δράμας, ο Πιερικός, ο Αθηναϊκός, ο Απόλλων Αθηνών, ο Ιωνικός, ο Ατρόμητος, ο Αστέρας Τρίπολης και η Ξάνθη είναι οι ομάδες που έφτασαν στην... πηγή, αλλά δεν ήπιαν νερό, κοινώς οι ομάδες που έχουν παρουσία σε τελικό, αλλά ποτέ δεν κατέκτησαν το τρόπαιο. Ο Εθνικός και η Καστοριά είναι οι ομάδες που στέφθηκαν κυπελλούχοι στη μοναδική παρουσία τους σε τελικό.

- Ο πρώτος τελικός που κρίθηκε στην παράταση ήταν το 1949 (ΑΕΚ-Παναθηναϊκός), με νικήτρια την ΑΕΚ. Ακολούθησε ο τελικός του 1995 με το ίδιο ζευγάρι, αλλά με νικητή τον Παναθηναϊκό και δύο πιο πρόσφατοι με φιναλίστ τον Ολυμπιακό, κόντρα στον Ατρόμητο το 2012 και κόντρα στον Αστέρα Τρίπολης το 2013, με νικήτρια και τις δύο φορές την πειραϊκή ομάδα.

- Ο πρώτος τελικός που οδηγήθηκε στα πέναλτι ήταν το 1974, με νικητή τον ΠΑΟΚ κόντρα στον Ολυμπιακό. Ακολούθησαν οι τελικοί το 1976 με νικητή τον Ηρακλή πάλι κόντρα στον Ολυμπιακό, το 1987 με νικητή τον ΟΦΗ κόντρα στον Ηρακλή, το 1988 με νικητή τον Παναθηναϊκό κόντρα στον Ολυμπιακό, το 1994 με νικητή τον Παναθηναϊκό κόντρα στην ΑΕΚ, το 1997 με νικήτρια την ΑΕΚ κόντρα στον Παναθηναϊκό και το 2009 με νικητή τον Ολυμπιακό κόντρα στην ΑΕΚ.

- Στον τελικό του 2009 ανάμεσα στον Ολυμπιακό και την ΑΕΚ, εκτελέστηκαν 34 πέναλτι μέχρι να αναδειχθεί νικητής (εύστοχα ήταν τα 29) κι αυτό είναι ρεκόρ στην ιστορία της διοργάνωσης, καθώς ξεπέρασε τα 32 που είχαν εκτελεστεί την περίοδο 1985-86 στην αναμέτρηση Αναγέννηση Γιαννιτσών-ΠΑΟΚ 1-1. Τότε το σκορ των πέναλτι πήγε 15-16, δηλαδή ήταν όλα εύστοχα εκτός από το τελευταίο που έχασαν τα Γιαννιτσά και αποκλείστηκαν. Για πρώτη φορά η διαδικασία των πέναλτι εμφανίστηκε την περίοδο 1971-72.

- Θα είναι η έκτη φορά που θα διεξαχθεί τελικός με το ίδιο ζευγάρι για δύο συνεχόμενες χρονιές. Τη διετία 1948-1949 Παναθηναϊκός-ΑΕΚ (πήραν από ένα τρόπαιο), το 1958-1959 Ολυμπιακός-Δόξα Δράμας (ο Ολυμπιακός νίκησε και στους δύο), το 1968-1969 Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός (πήραν από ένα τρόπαιο), το 1973-1974 Ολυμπιακός-ΠΑΟΚ (πήραν από ένα τρόπαιο), το 1994-1995 Παναθηναϊκός-ΑΕΚ (ο Παναθηναϊκός νίκησε και στους δύο) και αυτή την διετία 2017-2018 ΠΑΟΚ-ΑΕΚ (ο ΠΑΟΚ πήρε πέρυσι το τρόπαιο). Ουδέποτε έχει γίνει αυτό για τρίτη συνεχόμενη χρονιά.

- Τη διετία 1991-1992 ο τελικός του Κυπέλλου ήταν διπλός, με νικητές τον Παναθηναϊκό επί του Αθηναϊκού και τον Ολυμπιακό επί του ΠΑΟΚ. Το «πείραμα» δεν θεωρήθηκε πετυχημένο και έτσι επανήλθε ο μονός τελικός.

- Η μεγαλύτερη σε έκταση νίκη σε τελικό είναι αυτή που πέτυχε η ΑΕΚ επί του Απόλλωνα Αθηνών με 7-1 το 1996. Τα περισσότερα γκολ (8) έχουν σημειωθεί, πέρα από αυτόν τον τελικό, στον πρώτο τελικό της ιστορίας το 1932 ΑΕΚ-Άρης 5-3, σ' αυτόν το 1976 Ηρακλής-Ολυμπιακός 4-4 (αλλά στην παράταση) και το 2009 Ολυμπιακός-ΑΕΚ 4-4 (επίσης στην παράταση).

- Το μεγαλύτερο σκορ στην ιστορία όλης της διοργάνωσης έχει σημειωθεί τη σεζόν 1964-65, όταν ο ΟΦΗ νίκησε 24-2 τον Ολυμπιακό Ηρακλείου. Η μεγαλύτερη σε έκταση νίκη σημειώθηκε τη σεζόν 1959-60 με τον Απόλλωνα Αθηνών να συντρίβει 23-0 τον ΠΑΟ Νέας Μελανδίας. Άλλες δύο φορές στην ιστορία ο «δείκτης» πάτησε στα 20. Τη σεζόν 1970-71 στο ματς Παναχαϊκή-Αετός Ρίου 22-0 και την ίδια σεζόν στο ματς ΑΕΚ-Κηπούπολη 20-0.

- Ο μοναδικός τελικός στην ιστορία του θεσμού, στον οποίο δεν σημειώθηκε γκολ, ούτε στην παράταση (0-0), ήταν αυτός του 1997 ανάμεσα στην ΑΕΚ και τον Παναθηναϊκό. Η Ένωση επιβλήθηκε στα πέναλτι (5-3).

- Ο διαιτητής του πρώτου τελικού της διοργάνωσης το 1932, Σωτήρης Ασπρογέρακας, κατέχει το δικό του ρεκόρ, καθώς είναι ο μοναδικός μέχρι σήμερα που έχει διευθύνει έξι τελικούς. Ακολουθούν οι Χρήστος Μίχας, Γιώργος Κασναφέρης και Τάσος Κάκκος με τέσσερις.

- Στο ΟΑΚΑ έχουν διεξαχθεί οι περισσότεροι τελικοί Κυπέλλου (23) και ακολουθούν το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας (19) και το στάδιο Καραϊσκάκη (14). Συνολικά έχουν χρησιμοποιηθεί 11 γήπεδα. Τα υπόλοιπα είναι αυτά της Νέας Φιλαδέλφειας, της Νέας Σμύρνης, της Τούμπας, του Χαριλάου, το Καυτανζόγλειο, το Παμπελοποννησιακό, το Παγκρήτιο και το Πανθεσσαλικό.

- Το 2008 ο Ολυμπιακός νίκησε τον Άρη στον τελικό που διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη κι έτσι έγινε η ομάδα που έχει κατακτήσει το τρόπαιο σε όλες τις πόλεις που έχει γίνει τελικός (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο), με εξαίρεση τον Βόλο, όπου όμως δεν ήταν φιναλίστ (Λάρισα-Παναθηναϊκός το 2007 και ΠΑΟΚ-ΑΕΚ το 2017).

- Τα τελευταία χρόνια (1999-2016) ο Ολυμπιακός επανήλθε δυναμικά στην διοργάνωση, καθώς έπαιξε σε δώδεκα από τους δεκαοκτώ τελικούς και νίκησε τους οκτώ. Μάλιστα την πενταετία 2012-2016 ήταν παρών σε τέσσερις από τους πέντε τελικούς.

- Το 2016 για πρώτη φορά στην ιστορία της διοργάνωσης, ο τελικός ΑΕΚ-Ολυμπιακός διεξήχθη χωρίς φιλάθλους (μόνο με 310 ονομαστικές προσκλήσεις), με απόφαση του υφυπουργού Αθλητισμού Σταύρου Κοντονή. Άλλωστε, μετά τα όσα θλιβερά είχαν συμβεί στον ημιτελικό της Τούμπας, η αρχική απόφαση ήταν η διακοπή όλης της διοργάνωσης. Η συνέχισή της ως το τέλος επήλθε μετά από την απειλή της FIFA για αποκλεισμό του ελληνικού ποδοσφαίρου από κάθε διεθνή διοργάνωση σε συλλογικό και σε εθνικό επίπεδο.

Πολυνίκης Μπέμπης

Ο θρυλικός Θανάσης Μπέμπης του Ολυμπιακού είναι ο ποδοσφαιριστής που έχει λάβει μέρος στους περισσότερους τελικούς. Δέκα συνολικά, από το 1951 έως και το 1963, κι αυτό παραμένει ρεκόρ μέχρι σήμερα. Ο Κώστας Πολυχρονίου του Ολυμπιακού, ο Μίμης Δομάζος του Παναθηναϊκού και ο Γιώργος Κούδας του ΠΑΟΚ έχουν εννιά συμμετοχές σε τελικούς.

Ο Μπέμπης έχει και το ρεκόρ κατακτήσεων του τροπαίου, αφού στέφθηκε 9 φορές κυπελλούχος («έχασε» μόνο τον τελικό του 1962, που διεκόπη και δεν επαναλήφθηκε). Τον ακολουθεί ο συμπαίκτης του Ηλίας Ρωσσίδης, ο «φτερωτός αρχηγός» εκείνης της εποχής, με 8 κατακτήσεις του τροπαίου σε ισάριθμους τελικούς.

Σε επίπεδο προπονητών, πολυνίκης είναι ο Γιάννης Χέλμης, ο οποίος τη δεκαετία του '50, αλλά και το 1963, οδήγησε τον Ολυμπιακό πέντε φορές στην κατάκτηση του τροπαίου. Τον ακολουθεί ο Ντούσαν Μπάγεβιτς με 4 τρόπαια.

Τα ρεκόρ του Μπάγεβιτς και του Σαργκάνη

Ο Ντούσαν Μπάγεβιτς ως ποδοσφαιριστής έχει κατακτήσει μόνο μία φορά το Κύπελλο Ελλάδας (1978), ωστόσο ως προπονητής πέτυχε ένα μοναδικό ρεκόρ. Έγινε ο πρώτος που οδήγησε σε τελικό τέσσερις διαφορετικές ομάδες, την ΑΕΚ, τον Ολυμπιακό, τον ΠΑΟΚ και τον Άρη. Ουδείς άλλος έχει να επιδείξει τέτοιο επίτευγμα. Μάλιστα, έχει κατακτήσει το τρόπαιο με τις τρεις (το έχασε με τον Άρη), κάτι που επίσης είναι ρεκόρ.

Ο Νίκος Σαργκάνης είναι ο μοναδικός ποδοσφαιριστής που έχει παίξει σε τελικό Κυπέλλου Ελλάδας με τέσσερις διαφορετικές ομάδες, την Καστοριά, τον Ολυμπιακό, τον Παναθηναϊκό και τον Αθηναϊκό και κατέκτησε το τρόπαιο με τις τρεις (το έχασε με τον Αθηναϊκό).

Τα «χατ-τρικ»

Πέντε ποδοσφαιριστές έχουν πετύχει «χατ-τρικ» σε τελικό Κυπέλλου. Ο Νίκος Κίτσος του Άρη το 1932, ο Γιάννης Βάζος του Ολυμπιακού το 1947, ο Κώστας Τσιρώνης της Καστοριάς το 1980, ο Βασίλης Τσιάρτας της ΑΕΚ το 1996 και ο Μάρκους Μπεργκ του Παναθηναϊκού το 2014.

Τα γκολ των τελικών

- Συνολικά στους τελικούς του Κυπέλλου Ελλάδας έχουν σημειωθεί 251 γκολ. Από αυτά τα 244 τα έχουν πετύχει 159 παίκτες, τα 5 ήταν αυτογκόλ και τα 2 ήταν «χάρτινα» της ΑΕΚ στον τελικό του 1966, που νίκησε χωρίς αγώνα.

- Ο Ηλίας Ηλιάσκος της ΑΕΚ πέτυχε το 1932 το πρώτο γκολ στην ιστορία των τελικών του Κυπέλλου Ελλάδας, ο Γιώργος Δαρίβας του Ολυμπιακού το 50ο το 1953, ο Αχιλλέας Ασλανίδης του ΠΑΟΚ το 100ο το 1974, ο Χρήστος Δημόπουλος του Παναθηναϊκού το 150ο το 1988, ο Τζιοβάνι Σίλβα Ντε Ολιβέιρα του Ολυμπιακού το 200ο το 2002 και ο Λάζαρος Χριστοδουλόπουλος της ΑΕΚ το 250ο το 2017.

- Ο πρώτος παίκτης που σκόραρε με δύο διαφορετικές ομάδες σε τελικό Κυπέλλου ήταν ο Αλέκος Χατζησταυρίδης, το 1939 με την ΑΕΚ και το 1947 με τον Ολυμπιακό. Έκτοτε ακολούθησαν άλλοι έξι, ο Βαγγέλης Κουσουλάκης με Ηρακλή και Ολυμπιακό, ο Γρηγόρης Χαραλαμπίδης με Παναθηναϊκό και ΟΦΗ, ο Βαγγέλης Βλάχος με ΑΕΚ και Παναθηναϊκό, ο Δημήτρης Ναλιτζής με Πανιώνιο και ΠΑΟΚ, ο Μιχάλης Κωνσταντίνου με Παναθηναϊκό και Ολυμπιακό και ο Ραφίκ Τζιμπούρ με Ολυμπιακό και ΑΕΚ.

- Ο Γιώργος Σιδέρης του Ολυμπιακού είναι ο παίκτης που έχει πετύχει τα περισσότερα γκολ σε τελικούς Κυπέλλου (6). Άλλοι τρεις ποδοσφαιριστές έχουν πετύχει από 5, εκ των οποίων οι δύο του Ολυμπιακού, ο Γιώργος Δαρίβας και ο Κώστας Πολυχρονίου, και ο ένας του Παναθηναϊκού, ο Δημήτρης Σαραβάκος. Ο Σιδέρης είναι και ο πρώτος σκόρερ συνολικά της διοργάνωσης με 73 γκολ.

- Τα πέντε αυτογκόλ σε τελικούς Κυπέλλου έχουν σημειώσει οι Οικονόμου του Άρη το 1932, Δαμανάκης του ΠΑΟΚ το 1981, Γκαλίτσιος της Λάρισας το 1984, Μανωλάς της ΑΕΚ το 1994 και Βλάνταν Ίβιτς της ΑΕΚ το 2006.