Κόφι Ανάν: Η ζωή, το έργο και το όραμα ενός εμβλήματος της παγκόσμιας διπλωματίας

Η φράση αυτή έγινε δόγμα ζωής και οδηγός για την κατοπινή πορεία του Κόφι Ανάν, ο οποίος έμελλε να παίξει κομβικό ρόλο σε κρίσεις που διαμόρφωσαν τον κόσμο, από την πανδημία του AIDS και τον πόλεμο στο Ιράκ έως την κλιματική αλλαγή.

Η ανθρωπιστική του δράση ανταμείφθηκε με ένα Νόμπελ Ειρήνης. Ωστόσο, όπως γίνεται συνήθως με πρόσωπα τέτοιας επιρροής, ο ίδιος δεν έμεινε στο απυρόβλητο κριτικής και αμφισβήτησης.

Παρόλα αυτά, ο Κόφι Ανάν, έγραψε ιστορία, μεταξύ άλλων, ως ο πρώτος μαύρος Αφρικανός και δεύτερος, μετά τον Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι, Αφρικανός που ανελίχθηκε στην υψηλότερη πολιτική βαθμίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

«Εφικτή η πιο ριζική αλλαγή...»

Ο Κόφι Άττα Ανάν και η αδερφή του, Έφουα Άττα γεννήθηκαν τον Απρίλιο του 1938 στην πόλη Κουμάσι της τότε Χρυσής Ακτής – όπως λεγόταν η σημερινή Γκάνα. Τα μεσαία ονόματα των δίδυμων αδερφών σήμαιναν στην τοπική διάλεκτο Ακάν «δίδυμα».

Σε μία χώρα που βρισκόταν ακόμα υπό βρετανική κυριαρχία, ο Κόφι Ανάν μεγάλωσε σε μία πλούσια οικογένεια αστών, με παππούδες τοπικούς ηγέτες και πατέρα περιφερειακό κυβερνήτη.

Δύο ημέρες προτού ο μελλοντικός διπλωμάτης γίνει 19 χρόνων, η πατρίδα του κέρδισε την ανεξαρτησία της. Η επίδραση της κομβικής αυτής πολιτικής αλλαγής στη ζωή του νεαρού Ανάν μόνο αμελητέα δεν ήταν...

«Περπατούσα στο δρόμο ως νεαρός άνδρας πεπεισμένος πως η αλλαγή, ακόμη και η πιο ριζική και ρηξικέλευθη, είναι εφικτή», έλεγε πολύ αργότερα, το 2012, σε ένα πηγαδάκι στον Καναδά.

11 Σεπτεμβρίου του 2007, στα γραφεία του ΟΗΕ στη Βιέννη: Σε μία κίνηση γεμάτη συμβολισμό, ο Κόφι Ανάν παρουσιάζει ένα καλάσνικοφ που έχει μετατραπεί σε κιθάρα - REUTERS/Herwig Prammer/File Photo

Οι προκλήσεις και η αμφισβήτηση

Μετά τις σπουδές του σε Γκάνα, ΗΠΑ κι Ελβετία, ο Κόφι Ανάν έπιασε την πρώτη του δουλειά στα Ηνωμένα Έθνη. Η «ταπεινή» θέση του οικονομικού υπαλλήλου στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) δεν προμήνυε την πορεία των επόμενων τεσσάρων δεκαετιών που κορυφώθηκε την 1η Ιανουαρίου του 1997, όταν εξελέγη στη θέση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ.

Το 1993, πριν φτάσει στο ανώτατο αξίωμα του διεθνούς σώματος, ο Ανάν, ο οποίος στο μεταξύ είχε προαχθεί στη θέση του βοηθού γενικού γραμματέα και επικεφαλής των ειρηνευτικών αποστολών, είχε επικριθεί εντονότατα για το ρόλο του διεθνούς θεσμού στη γενοκτονία της Ρουάντα καθώς και τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα.

Στη δέκατη επέτειο από εκείνη τη θηριωδία, ο Κόφι Ανάν αναγνώριζε την ανεπάρκειά του στη διαχείριση των δύο κρίσεων: «Εγώ προσωπικά, ως επικεφαλής του τμήματος ειρηνευτικών αποστολών των Ηνωμένων Εθνών, πίεσα δεκάδες χώρες για στρατεύματα. Τότε πίστευα πως έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα. Ωστόσο, μετά τη γενοκτονία (της Ρουάντα) συνειδητοποίησα πως υπήρχαν κι άλλα που θα μπορούσαν και θα έπρεπε να έχουν γίνει για να τεθούμε σε συναγερμό και να δράσουμε. Η επώδυνη αυτή μνήμη καθώς και εκείνη της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, επηρέασαν τον τρόπο σκέψης μου και τη δράση μου ως γενικού γραμματέα», δήλωνε το 2004.

Το 1997, ο τότε 59χρονος Ανάν διαδεχόταν τον Αιγύπτιο Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι, αναλαμβάνοντας τα ηνία ενός «κουρασμένου» διεθνούς οργανισμού, ο οποίος, 52 χρόνια μετά την ίδρυσή του, βρισκόταν στο χείλος της χρεοκοπίας.

Υιοθετώντας ένα μεταρρυθμιστικό σχέδιο για τον ΟΗΕ, προχώρησε σε περικοπή 1.000 (εκ των 6.000) θέσεων εργασίας στα κεντρικά κτίρια της Νέας Υόρκης. Παράλληλα, άρχισε να ασκεί πιέσεις στα «διστακτικά» κράτη μέλη να αναλάβουν ευθύνες και δράση στις τραγωδίες του κόσμου.

Ο ίδιος ανέλαβε πολλές πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση του AIDS και της φτώχειας στον κόσμο και για τα δικαιώματα των γυναικών στις αραβικές χώρες. Ενώ μεταξύ των διπλωματικών θριάμβων του περιλαμβάνεται η αποχώρηση του ινδονησιακού στρατού από το Ανατολικό Τιμόρ και των ισραηλινών στρατευμάτων από τον νότιο Λίβανο.

Για την άοκνη ανθρωπιστική του δράση τιμήθηκε, το 2001, με Νόμπελ Ειρήνης, από κοινού με τον ΟΗΕ.

Ο Κόφι Ανάν και η σύζυγό του, Νάνε κοιτούν μία φωτογραφία του πρώην γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, στο πλαίσιο της νορβηγικής φωτογραφικής έκθεσης «Νόμπελ Ειρήνης: 1901 - 2001», στα κεντρικά γραφεία των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη - Spencer Platt/Getty Images

Η θητεία του επλήγη όμως και από σκάνδαλα και αποτυχίες. Μία από αυτές, η υπόθεση «Πετρέλαιο έναντι τροφίμων», το ανθρωπιστικό πρόγραμμα για το Ιράκ που προμήθευε με τρόφιμα κι άλλα αγαθά 27 εκατομμύρια Ιρακινούς και τερματίστηκε, το 2003, υπό το βάρος των κατηγοριών για κακοδιαχείριση και διαφθορά.

Η επίθεση των ΗΠΑ και της Βρετανίας στο Ιράκ το 2003 χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., καθώς και η αδυναμία επιβολής μίας δίκαιης λύσης στα προβλήματα παράνομης κατοχής στην Παλαιστίνη και την Κύπρο, συγκαταλέγονται, επίσης, στις αποτυχίες του διακεκριμένου διπλωμάτη.

Η συνταξιοδότηση και ο... Μόργκαν Φρίμαν

Τον Δεκέμβριο του 2006, ο Κόφι Ανάν, 70χρονος πια, αποχώρησε από τα Ηνωμένα Έθνη. Εκείνος και η δεύτερη σύζυγός του, Σουηδή δικηγόρος Νάνε Μαρί Λάγκεργκρεν αποφάσισαν να κάνουν να κάνουν ένα μικρό διάλειμμα στην Ιταλία.

Σύμφωνα με τον Guardian, μόλις μετά από μία εβδομάδα, ο Ανάν βαρέθηκε τις διακοπές. Κάποια στιγμή, ενώ βρισκόταν έξω για να αγοράσει μία εφημερίδα, μία ομάδα ενθουσιασμένων ανδρών τον περικύκλωσε, ζητώντας αυτόγραφο.

Τον είχαν περάσει για τον Αμερικανό σταρ, Μόργκαν Φρίμαν αλλά εκείνος, ανήμπορος να τους απογοητεύσει, υπέγραψε αυτόγραφα ως άλλος Φρίμαν κι έφυγε.

Με τη σύζυγό του, Νάνε κατά τη διάρκεια δείπνου που παρέθεσε η Βασίλισσα Βεατρίκη της Ολλανδίας, με αφορμή την παραίτησή της από το θρόνο - Robin Utrecht - Pool/Getty Images

Η ταχύτητα με την οποία είχε βαρεθεί την ελευθερία μιας, απαλλαγμένης από καθήκοντα, ημέρας, ήταν ενδεικτική του πάθους του. Σύντομα, το 2007, εγκαινίασε το ίδρυμα Κόφι Ανάν, στο πλαίσιο προώθησης της παγκόσμιας ανάπτυξης, ασφάλειας και ειρήνης.

Σε μια από τις τελευταίες του αποστολές, το 2012, είχε αναλάβει για μερικούς μήνες τον ρόλο του ειδικού απεσταλμένου των Ηνωμένων Εθνών στην εμπόλεμη Συρία. Παραιτήθηκε από τη θέση αυτή κατηγορώντας τις μεγάλες δυνάμεις ότι με τις έριδές τους είχαν μετατρέψει τη μεσολαβητική προσπάθειά του σε μια "αδύνατη αποστολή".

«Ο ΟΗΕ μπορεί να βελτιωθεί. Δεν είναι τέλειος αλλά, αν δεν υπήρχε, θα έπρεπε να τον δημιουργήσουμε», επέμεινε, σε μία συνέντευξή του στο BBC για τα 80α γενέθλιά του: «Είμαι πεισματικά αισιόδοξος. Γεννήθηκα αισιόδοξος και θα παραμείνω».

Ηγέτες του κόσμου, πρώην συνεργάτες, «ευεργετηθέντες», πολίτες του κόσμου τον περιγράφουν ως ένα χαρισματικό διπλωμάτη, έναν ακούραστο πολίτη, ένα βαθιά αφοσιωμένο διεθνιστή που αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για έναν πιο δίκαιο και ειρηνικό κόσμο.

Πέθανε σε νοσοκομείο του Βέρνης, έχοντας στο πλευρό του τη σύζυγο και τα τρία τους παιδιά, Άμα, Κότζο και Νίνα.

Μένει στην ιστορία για το όραμα, τη δράση, τα λάθη, τις προσπάθειες μιας ζωής ως ένας τους πιο αναγνωρίσιμους και αναγνωρισμένους επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών.