Απάντηση και εγρήγορση της Αθήνας για τα περί... Λωζάνης του Ερντογάν

Επικίνδυνες για τις διμερείς σχέσεις χαρακτήρισε τις δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν ο Αλέξης Τσίπρας σχετικά με τη συνθήκη της Λωζάνης.

«Η αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης που ρύθμισε ξεκάθαρα και οριστικά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, το καθεστώς του Αιγαίου και των νησιών του, είναι επικίνδυνη, τόσο για τις σχέσεις των δύο χωρών μας όσο και για την ευρύτερη περιοχή», τόνισε ο Αλέξης Τσίπρας.

Το θέμα συζητήθηκε στη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ), που πραγματο ποήθηκε το μεσημέρι, υπό την προεδρία του πρωθυπουργού. Αν και ο τυπικός λόγος της συνεδρίασης ήταν οι έκτακτες κρίσεις στην πυροσβεστική λόγω της πρόσφατης παραίτησης του Αρχηγού της, το ΚΥΣΕΑ εξέτασε τη συνολική θεσμική τοποθέτηση της κυβέρνησης επί των δηλώσεων του Ερντογάν.

Όπως τόνισε ο Αλέξης Τσίπρας:

Ανεξάρτητα από τις πραγματικές αιτίες που προκαλούν παρόμοιες δηλώσεις αμφισβήτησης της διεθνούς νομιμότητας, η Ελλάδα δεν πρόκειται να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο. Θα συνεχίσουμε να ενισχύουμε με συνέπεια και αποφασιστικότητα τον ρόλο της Ελλάδας, ως πυλώνα ειρήνης και σταθερότητας σε μία εύθραυστη περιοχή. Ως χώρας που υπερασπίζεται σταθερά τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί τη βάσει του διεθνούς δικαίου.

Όλα ξεκίνησαν χθες μετά από σχετικό δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας Hürriyet για τα όσα ειπώθηκαν εκ μέρους του τούρκου προέδρου στην 27η σύναξη κοινοταρχών στην Άγκυρα. Με βάση τα όσα μεταδόθηκαν, ο Ερντογάν εμφανίζεται να αμφισβητεί τη Συνθήκη της Λωζάνης, χαρακτηρίζοντάς την επιζήμια για τη Τουρκική Δημοκρατία.

Σύμφωνα με τη Hürriyet, ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε:

Μας πίεσαν με τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920 και μας έπεισαν να αποδεχθούμε τη Συνθήκη της Λωζάνης, το 1923. Κάποια προσπάθησαν να μας κοροϊδέψουν, παρουσιάζοντας αυτή τη συμφωνία ως νίκη για την Τουρκία. Στην πραγματικότητα, δώσαμε στην Ελλάδα τα νησιά που αν φωνάξεις ακούγεσαι στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.

Ενώπιων των εκπροσώπων των περισσότερων από 50.000 κοινοταρχών της Τουρκίας, ο Ερντογάν αμφισβήτησε έναν από τους θεμελιωτές της, τον Ισμέτ Ινονού, που υπέγραψε τη συνθήκη από την πλευρά της Άγκυρας. Όπως είπε, επιχείρησε να την παρουσιάσει «ως μεγάλη νίκη» αν και –όπως υπογράμμισε– δεν ήταν.

Οι πρώτες επίσημες αντιδράσεις

Ήπια αλλά ξεκάθαρη είναι η πρώτη αντίδραση του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών.

Όπως ανέφεραν χθες πηγές του υπουργείου Εξωτερικών στο CNN Greece, «η Συνθήκη της Λωζάνης αποτελεί μια πραγματικότητα για τον πολιτισμένο κόσμο και ως εκ τούτου πρέπει να είναι σεβαστή από όλους, και η Άγκυρα να μην την αμφισβητεί όσο οδυνηρό και αν της φαίνεται αυτό».

Για την ελληνική διπλωματία η Συνθήκη της Λωζάνης και ολόκληρο το Διεθνές Δίκαιο «είναι όντως μια πραγματικότητα στον πολιτισμένο κόσμο, την οποία κανείς, ούτε η Αγκυρα, δεν μπορεί να αγνοήσει και όλοι οφείλουν να σέβονται. Οσο οδυνηρό και αν τους φαίνεται αυτό».

Λίγο αργότερα ακολούθησε το μήνυμα στον επίσημο λογαριασμό του υπουργείου στο Twitter: «Η Συνθήκη της Λωζάννης είναι μία πραγματικότητα την οποία ουδείς μπορεί να αγνοήσει και όλοι οφείλουν να σέβονται».

Μιλώντας σήμερα στον ΣΚΑΪ, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Νίκος Ξυδάκης απέδωσε τις δηλώσεις Ερντογάν στις πιέσεις που δέχεται στο εσωτερικό της χώρας του, μετά τον μετασχηματισμό του κράτους, από κοσμικό κράτος σε λαϊκό Ισλάμ, και βέβαια, στη μεγάλη αναστάτωση που υπάρχει στα σύνορα της Τουρκίας και την ανησυχία της Άγκυρας για τη γεωγραφία της περιοχής.

Σημειώνεται ότι ακριβώς πριν από ένα μήνα ο Νίκος Κοτζιάς συναντήθηκε στην Κρήτη με τον Τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Οι δύο υπουργοί Εξωτερικών έκαναν αξιολόγηση της κατάστασης (state of play) στις σχέσεις των δύο χωρών, μετά από μια περίοδο παρατεταμένης αμηχανίας και ενδεχόμενου επαναπροσδιορισμού τους.

Πυρά από ΝΔ

Σχολιάζοντας τις εξελίξεις, η συντονίστρια Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών της Νέας Δημοκρατίας κατηγόρησε χτες τον Τούρκο πρόεδρο πως με τις δηλώσεις του «επιβαρύνει έτι περαιτέρω το ήδη δύσκολο κλίμα μεταξύ Ελλάδας–Τουρκίας», προσθέτοντας ότι:

Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών οφείλει να αντιδράσει άμεσα τονίζοντας ότι οποιαδήποτε αμφισβήτηση υπαρχουσών συνθηκών που αποτελούν τη βάση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, ενέχουν μόνο προβλήματα για το αύριο. Ο Νέο-οθωμανισμός ανήκει στον προηγούμενο αιώνα και οι σχέσεις των χωρών χτίζονται με το βλέμμα στο μέλλον.

Παράλληλα, ο εκπρόσωπος Τύπου της Νέας Δημοκρατίας Γιώργος Κουμουτσάκος, με ανάρτησή του στο Twitter, επιτέθηκε στην κυβέρνηση με ανάρτησή του στο Twitter, κάνοντας λόγο για «θλιβερό ερασιτεχνισμός να απαντάει το ΥΠΕΞ με "διπλωματικές πηγές", στις εξόχως προβληματικές επίσημες δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου».

Αντιδράσεις στην Τουρκία

Σε καταδίκη των δηλώσεων του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προχώρησε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου., ο οποίος τις χαρακτήρισε απαράδεκτες.

Πρόκειται για απαράδεκτη και λανθασμένη δήλωση η οποία είναι προϊόν της αντίληψης του Ερντογάν περί πολεμικής. Ο Ερντογάν δεν έχει αντιληφθεί ακόμη την αξία της δημοκρατίας και της αρχής της κοσμικότητας. Ας κοιτάξει πρώτα τα 16 νησιά που επί της εποχής του παραδόθηκαν και όπου υψώθηκε η ελληνική σημαία.

Τα παραπάνω ειπώθηκαν στη χτεσινή συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του CHP, όπως μετέδωσε η Hürriyet. Παράλληλα, ο αντιπρόεδρος του κόμματος Οζτούρκ Γιλμάζ τόνισε πως «εκείνοι που είχαν καθίσει σε εκείνο το τραπέζι (στμ. διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη της Λωζάνης) είχαν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, αλλά δεν έχουν κάνει το ίδιο αυτοί που έχουν την εξουσία εδώ και 14 χρόνια». Όπως είπε χαρακτηριστικά:

Τα 16 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες στο Αιγαίο είναι υπό την κατοχή της Ελλάδας όχι επειδή τα έδωσαν αυτοί που βρίσκονταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων της Λωζάνης, αλλά λόγω της ανικανότητας αυτών που έχουν σήμερα την εξουσία.

Οι δηλώσεις Ερντογάν απασχόλησαν τα πρωτοσέλιδα του τουρκικού τύπου. Η Hürriyet έκανε λόγο για «ατάκα Ερντογαν για τη Συνθήκη της Λωζάνης που αμφισβητεί τα κατορθώματα του Κεμάλ Ατατούρκ». Αμφισβητώντας ευθέως τον Τούρκο πρόεδρο, η εφημερίδα τόνισε πως τα όσα λέει ο Ερντογάν δεν ισχύουν, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για μία καλή συμφωνία.

Η κεμαλική Cumhuriyet κατηγόρησε με τη σειρά της τον Ερντογάν ότι δεν αναγνωρίζει το έγγραφο στο οποίο βασίστηκε και θεμελιώθηκε η τουρκική δημοκρατία.

Η Συνθήκη της Λωζάνης

Η Συνθήκη της Λωζάνης έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας. Υπεγράφη στη Λωζάνη της Ελβετίας στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ (που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη).

Κατήργησε την Συνθήκη των Σεβρών που δεν είχε γίνει αποδεκτή από την νέα κυβέρνηση της Τουρκίας που διαδέχθηκε τον Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης. Μετά την εκδίωξη από την Μικρά Ασία του Ελληνικού στρατού από τον Τουρκικό υπό την ηγεσία του Κεμάλ Ατατούρκ, εμφανίστηκε η ανάγκη για αναπροσαρμογή της συνθήκης των Σεβρών. Στις 20 Οκτωβρίου 1922 ξεκίνησε το συνέδριο που διακόπηκε μετά από έντονες διαμάχες στις 4 Φεβρουαρίου 1923 για να ξαναρχίσει στις 23 Απριλίου. Το τελικό κείμενο υπεγράφη στις 24 Ιουλίου μετά από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων.

Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο και την Τένεδο, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με την Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών η οποία όμως θα έμενε αποστρατικοποιημένη και αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης. Παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η συνθήκη των Σεβρών, αλλά χωρίς πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης. Ανέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και απέκτησε δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της εκτός της ζώνης των στενών.

Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος (ελλείψει χρημάτων) τις πολεμικές επανορθώσεις. Η αποπληρωμή έγινε με επέκταση των τουρκικών εδαφών της Ανατολικής Θράκης πέρα από τα όρια της συμφωνίας. Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία με τον όρο ότι θα διοικούνταν με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχασε την ιδιότητα του Εθνάρχη και το Πατριαρχείο τέθηκε υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς.

Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία. Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από τις δύο χώρες και η αποστρατικοποίηση κάποιων νησιών του Αιγαίου.

Από το 2003 μέχρι και πριν από δύο μήνες, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερτογάν, έκανε μόνο θετικές δηλώσεις για τη συνθήκη της Λωζάνης, χαρακτηρίζοντάς την, και ο ίδιος, ως θεμελιώδη για την τουρκική δημοκρατία. Τώρα, το νέο αφήγημα του Τούρκου προέδρου και οι συχνές μεταστροφές προκαλούν ερωτήματα, για το που το πάει ο Ερντογάν.

Η χαρακτηριστική αποστροφή του Ερντογάν πώς η αντίσταση στο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου ήταν ένας «Πόλεμος της Ανεξαρτησίας» ενισχύει την άποψη που μιλά για κινήσεις εσωτερικής κατανάλωσης. Αν συνυπολογιστούν οι εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες στα νοτιοανατολικά σύνορα της Τουρκίας και η παρρησία με την οποία έχει διακριθεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όταν δίνει στίγμα των προθέσεών του, δημιουργεί έναν νέο γρίφο.